Οι φοιτήτριες Κλειώ Σώλου και Εύα Μαρονικολάκη, της κατεύθυνσης «Πολιτισμός και Πολιτιστική Διαχείριση» του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου, επέλεξαν το CultureNow για τη συνέντευξή τους με την πιανίστα και εκπαιδευτικό Ηρώ Μενέγου στο πλαίσιο της δράσης σε συνεργασία με τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση «Μια Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού vol. 10» που θα παρουσιαστεί στις 6 Μαρτίου στη Μικρή Σκηνή της Στέγης. Η συναυλία, της οποίας το πρόγραμμα επιμελήθηκε η Ηρώ Μενέγου ως Young Curator της δράσης, έχει τίτλο «Off Road: Γλωσσολαλιές των Βαλκανίων». Έργα για σόλο βιολί σε συνδυασμό με ακόμη ένα βιολί, πιάνο και ηλεκτρονικά, προκαλούν το κοινό σε ένα μουσικό ταξίδι με στοιχεία της βαλκανικής και της δυτικής μουσικής παράδοσης, επανερμηνεύοντας την πολυφωνική κληρονομιά της ταραγμένης χερσονήσου. Συναντήσαμε την Ηρώ στην παρουσίαση που μας έκανε για το πρόγραμμα στην αίθουσα διδασκαλίας του Παντείου.
***
– Καλησπέρα σας, θα μας πείτε δυο λόγια ως εισαγωγή της συνέντευξής μας για την διοργάνωση αυτής της συναυλίας;
Καλησπέρα, θα κάνω μια μικρή αναδρομή στο πώς φτάσαμε σε αυτή την συναυλία, θα σας πάω λίγα χρόνια πίσω. Κατάγομαι από τη Θεσσαλονίκη και μένω μόνιμα εκεί. Πιθανώς να σας είναι γνωστό ότι η μουσική της Βορείου Ελλάδας, έχει πολύ στενή σχέση με την μουσική των Βαλκανίων καθώς μοιράζονται κοινά μουσικά ιδιώματα. Ίσως γνωρίζετε, ότι υπάρχουν περιοχές στην Βόρεια Ελλάδα οι οποίες έχουν κοινά στοιχεία με τις γλώσσες της Βουλγαρίας και της Βόρειας Μακεδονίας, με τα φαγητά, τα έθιμα και άλλα στοιχεία που δυναμώνουν τις σχέσεις μεταξύ μας. Πριν από μερικά χρόνια, είχα προσπαθήσει να προσεγγίσω συνθέτριες από την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, για να κάνουμε μία πρώτη «γέφυρα» διαφορετική από αυτή για την οποία θα μιλήσουμε σήμερα, για ένα φεστιβάλ με τίτλο “Women Composing in the Balkans”. Θεώρησα τότε όπως και σήμερα ότι δεν είναι δυνατόν να είμαστε τόσο κοντά γεωγραφικά, να έχουμε αρκετές κοινές πολιτισμικές ρίζες και να μην υπάρχει συνεργασία ή έστω πληροφόρηση στο κομμάτι της σύγχρονης δημιουργίας. Όταν ξεκινήσαμε φέτος να συζητάμε για αυτές τις συναυλίες, σκέφτηκα ότι θα ήταν μια πολύ ωραία ιδέα να εντάξουμε νέους συνθέτες και συνθέτριες από αυτή την περιοχή καθώς δεν έχουν ακουστεί πολύ ούτε στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αθήνα, και να βρούμε ένα κοινό τόπο συνάντησης. Ξεκίνησα την έρευνα χωρίς να έχω κάποιο συγκεκριμένο όργανο στο μυαλό μου, άκουσα πολλά ενδιαφέροντα έργα και η ίδια η μουσική με οδήγησε στο να κρατήσω το βιολί ως κεντρικό ερμηνευτή αυτής της συναυλίας και να επιλέξω έργα που έχουν αναφορές στη μουσική παράδοση της περιοχής και που γεφυρώνουν το χάσμα με το σήμερα. Για παράδειγμα ένα από τα επιλεγμένα έργα, το Glossolalia της Ρουμάνας συνθέτριας Diana Rotaru, χρησιμοποιεί προηχογραφημένο υλικό το οποίο μπλέκεται περίτεχνα με ένα εξαιρετικό σόλο για βιολί. Ας το ακούσουμε.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
– Αν μπορούσατε να σκηνοθετήσετε την εκτέλεση αυτού του έργου, πού θα το τοποθετούσατε;
Ευχαρίστως θα το έβλεπα σε κάποιον μνημείο, ίσως σε ένα παλιό ενετικό κάστρο ή σε πρώην φυλακές, όπου θα ακούγεται από κρυμμένα ηχεία το tape σε όλο το χώρο, ενώ ο βιολιστής θα ερμηνεύει το μέρος του μέσα από κάποιο μπουντρούμι ή πίσω από κάγκελα, και οι ακροατές θα προσπαθούν να ξεχωρίσουν τις ηχητικές πηγές, “ψάχνοντας” τον σολίστα μουσικό.
– Ποια ήταν η ιδέα πίσω από αυτήν την συναυλία;
Η ιδέα ήταν να συλλέξω έργα από διαφόρους συνθέτες της περιοχής ή και γενικότερα από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, που έχουν στοιχεία από την ανατολική μουσική. Πολλές από αυτές τις χώρες έχουν βαθειές ρίζες στη μουσική παράδοση αλλά και υψηλού επιπέδου μουσική εκπαίδευση και μου φαίνεται περίεργο ότι οι μουσικοί τους και κυρίως οι συνθέτες δεν παίζονται πολύ εδώ παρότι είμαστε τόσο κοντά γεωγραφικά. Επιπλέον, ήθελα το κεντρικό όργανο της συναυλίας να έχει έναν διπλό ρόλο τόσο στην παραδοσιακή μουσική αυτών των χωρών όσο και στη σύγχρονη σκηνή και το βιολί φάνηκε να είναι ιδιαίτερα ταιριαστό για αυτό το εγχείρημα.
– Υπάρχει άλλο έργο με σόλο βιολί στο πρόγραμμα;
Το δεύτερο έργο είναι επίσης για σόλο βιολί. Μάλλον με αυτό θα κλείσει η συναυλία και είναι ενός βορειομακεδόνα συνθέτη, του Soni Petrovski, ο οποίος εδώ και πολλά χρόνια ζει στην Αυστραλία και αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον. Δεν θα πω το γιατί. Ακούστε το και συζητάμε σε λίγο.
Μόλις προηγουμένως ακούσατε έναν συνθέτη ο οποίος ζει αρκετά χρόνια στην Αυστραλία. Σκεφτείτε το σε σχέση με αυτό που θα ακούσουμε τώρα. Ο συνθέτης Mihailo Trandafilovski, ο οποίος είναι επίσης απ’ τη Βόρεια Μακεδονία, αλλά ζει στο Λονδίνο έγραψε το έργο που θα ακούσετε, για δύο βιολιά. Αν έχει και κάποια σημασία, ο Trandafilovski είναι πιο νέος σε ηλικία από τον Petrovski. Παρατηρήστε πώς χειρίζονται τα στοιχεία της παράδοσης της χώρας τους ο ένας και ο άλλος.
– Πείτε μας λίγα λόγια για την μουσική παράδοση της περιοχής, έχετε προσωπικά βιώματα;
Για την ιστορία, υπάρχουν πολλά παραδοσιακά τραγούδια της Βορείου Ελλάδος τα οποία πλέον παίζονται μόνο οργανικά, αλλά κάποτε είχαν και στίχους. Για παράδειγμα στο δικό μου χωριό, έξω από τη Θεσσαλονίκη, μεγάλωσα με αυτά τα τραγούδια, έμαθα να τα χορεύω, αλλά ποτέ δεν είχα ακούσει στίχους. Αυτές τις εκδοχές τους τις άκουσα πολύ μεγαλύτερη. Μετά από χρόνια, έμαθα πως τα ίδια τραγούδια στις γειτονικές βαλκανικές χώρες, υπήρχαν ελαφρώς παραλλαγμένα. Καθώς όμως η μουσική είναι ζωντανή, είχαν ενίοτε εκτελέσεις με λόγια και άλλοτε χωρίς. Δεν γνωρίζω από που ξεκίνησαν και που πρωτοπαίχτηκαν, αλλά αυτό το μουσικό μοίρασμα δείχνει πολλά για τη συνύπαρξη των κοινοτήτων και τα κοινά στοιχεία που τις συνδέουν. Άραγε αυτό το αίσθημα της ενότητας που φέρει αυτή η μουσική μπορεί εξίσου να παρατηρηθεί και μέσα στη σύγχρονη δημιουργία;
– Υπάρχει κάποια αναφορά που θέλετε να κάνετε σχετικά με τα βιβλία που έχετε αναφέρει ότι σας βοήθησαν στην σύλληψη της αίσθησης που αναζητούσατε; Και αν ναι, πώς το κατάφεραν αυτό;
Αισθάνομαι ότι όλα αυτά τα μουσικά έργα θα μπορούσαν να γίνουν σταθμοί σε μία αφήγηση, όπως τη βιώνουμε τόση ώρα. Όσο έψαχνα όλες αυτές τις συνθέσεις, διάβαζα κάποιους σύγχρονους βαλκάνιους συγγραφείς, γιατί θεώρησα ότι τα βιβλία τους μπορούσαν να με βοηθήσουν να μπω πιο βαθειά σε αυτό που έψαχνα. Τελικά φάνηκε ότι ταίριαζε να πλαισιώσουν τα έργα που επιλέχθηκαν για τη συναυλία, και να δώσουν μια πιο ολοκληρωμένη αίσθηση αυτού που είχα αρχικά στο μυαλό μου. Σχεδόν όλα τα βιβλία, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, επεξεργάζονταν το ζήτημα της ταυτότητας αλλά και τη συλλογική πληγή του πολέμου, της απώλειας και του διχασμού. Ακόμα κι αν δεν τα είχανε βιώσει οι ίδιοι οι συγγραφείς, είναι φανερό ότι κουβαλάνε αυτά τα βιώματα από τους γονείς και τους παππούδες τους, οι οποίοι τα έζησαν πολύ πρόσφατα.
Αρχικά προσπάθησα να φανταστώ ένα ταξίδι με αυτοκίνητο, στα βουνά, την ύπαιθρο και στα χωριά αυτών των χωρών, ενώ από το ραδιόφωνο θα έπαιζε τα έργα της συναυλίας για την οποία μιλάμε. Η ιδέα ήταν να μπορέσει ο ακροατής να ταξιδέψει νοερά μέσα από τη μουσική και τα αποσπάσματα των βιβλίων σε αυτά τα τοπία, με όποια γεύση του άφηναν οι μελωδίες ή τα κείμενα.
Κατέληξα σε δύο βιβλία. Το πρώτο ονομάζεται «Ανατολικά της Δύσης» του Miroslav Penkov, το οποίο συγκεντρώνει μικρές αυτοτελείς ιστορίες που διαδραματίζονται στη Βουλγαρία, τη γενέτειρα του συγγραφέα. Οι αφηγητές του ποικίλλουν. Άλλοτε πρόκειται για ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, άλλοτε για μικρά παιδιά και άλλοτε για ερωτευμένα ζευγάρια. Παρουσιάζουν μεταξύ άλλων οικογενειακές σχέσεις, μουσικές παραδόσεις και τρυφερές αναμνήσεις από τον παππού και τη γιαγιά. Αναφορές σε πολέμους, νέα σύνορα, γκάιντες, εκκλησίες, ποτάμια για σύνορα, αγροτιά. Όλα τους στοιχεία σε ένα ψηφιδωτό που αποτυπώνει ένα τραυματισμένο τοπίο είτε οικονομικά είτε κοινωνικά, ενώ οι άνθρωποι αναζητούν τρόπους για να προχωρήσουν. Ο τίτλος του συγκεκριμένου βιβλίου ταίριαξε απόλυτα με την αρχική ιδέα που είχα για αυτή τη συναυλία και για τη σχέση που μπορεί να έχει η ανατολή με τη δύση, η παραδοσιακή με τη σύγχρονη μουσική και ό,τι άλλο γεννιέται σε αυτό το σταυροδρόμι.
Το δεύτερο βιβλίο έχει τον τίτλο «Πιάσε το Λαγό» και ανήκει στη νεαρή συγγραφέα από τη Βοσνία, Lana Bastašić. Ενώ αρχικά παρουσιάζεται ως μια απλή ιστορία που πραγματεύεται τη φιλία μεταξύ δύο γυναικών, στη συνέχεια ξεδιπλώνεται περίτεχνα ο πόνος και ο διχασμός που άφησε ο πόλεμος στην περιοχή. Μέσω ενός road trip που αναγκάζονται να κάνουν οι δυο τους στα Βαλκάνια, η συγγραφέας μας περιγράφει τοπία, χωριά, συνήθειες, φαγητά, κάτω από ένα νοσταλγικό πέπλο αλλά και μία διάθεση απόδρασης. Όλα όσα διάβαζα θα μπορούσα να τα φανταστώ ή να τα εντοπίσω εύκολα κάπου στην ελληνική ύπαιθρο. Πάλι στέκομαι στις ομοιότητες όπως βλέπετε. Είναι αρκετά παραστατικός ο τρόπος που περιγράφει τη βαλκανική πραγματικότητα, την ποτισμένη με τη βαριά αίσθηση που προκαλεί ο πόνος που βίωσαν και βιώνουν οι λαοί της περιοχής.
Τα Βαλκάνια έχουν πλούσιο ιστορικό, πολιτικό και πολιτιστικό υλικό που δεν μπορεί να αποτυπωθεί μέσα σε λίγα μουσικά έργα ή βιβλία. Ελπίζω να μπορέσουμε με τη συναυλία να πάρουμε μια μικρή γεύση από τα χρώματα, τις μελωδίες και τη ζεστασιά αυτού του υλικού.
-Ηρώ, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ.
Εγώ σας ευχαριστώ.
Ηρώ Μενέγου – Βιογραφικές πληροφορίες
Η Ηρώ Μενέγου, μουσικός από τη Θεσσαλονίκη, δραστηριοποιείται ως ερμηνεύτρια και επιμελήτρια πρωτότυπων παραγωγών στο χώρο της σύγχρονης μουσικής και του μουσικού θεάτρου, έχοντας σταθερές συνεργασίες με νέους συνθέτες. Σπούδασε πιάνο, θεωρητικά και κοντραμπάσο και είναι απόφοιτος του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πα.Μακ και Οικονομικών του ΑΠΘ. Είναι ιδρυτικό μέλος των Pythia Trio και Metheξis Ensemble, και του συνόλου κινηματογραφικής μουσικής Bouche Fermée. Το 2018 διοργάνωσε το φεστιβάλ “Women Composing in the Balkans”, που προτάθηκε για το Βραβείο Καινοτομίας της Classical:NEXT. Είναι Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Ωδείου του Κολεγίου «ΔΕΛΑΣΑΛ» Θεσσαλονίκης και διδάσκει στο Δημοτικό Ωδείο Πυλαίας-Χορτιάτη, το οποίο και εκπροσωπεί ως Coordinator for International Relations στο δίκτυο Μουσικών Ακαδημιών AEC. Συνδυάζοντας την αγάπη της για τη σύγχρονη μουσική με την εκπαιδευτική καινοτομία, προσπαθεί να εμπνεύσει τους μαθητές της και να εμπνευστεί από αυτούς.
Για τη συνέντευξη
Η συνέντευξη της Ηρούς Μενέγου μας άφησε μια έντονη αίσθηση θαυμασμού για την πολυεπίπεδη προσέγγισή της στη μουσική δημιουργία και την πολιτιστική της διάσταση. Οι γνώσεις της και η σύνδεσή της με την παράδοση των Βαλκανίων μας έκαναν να κατανοήσουμε πώς η μουσική της περιοχής επηρεάζει τη σύγχρονη δημιουργία. Η σκέψη της να προτείνει ένα πρόγραμμα όπου γεφυρώνονται τα παραδοσιακά στοιχεία με τις σύγχρονες τεχνικές σε ένα καινοτόμο ηχητικό αποτέλεσμα, ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Μέσα από την αφήγησή της αναδείχθηκε η σημασία της αυθεντικότητας, αλλά και της κατανόησης της πολιτιστικής κληρονομιάς που φέρει κάθε σύνθεση. Οι προσωπικές της εμπειρίες, οι αφηγήσεις για τις μουσικές διαδρομές των Βαλκανίων και οι ιστορίες που μοιράστηκε, μας υπενθύμισαν ότι η μουσική είναι ένα κοινό βίωμα που ενώνει λαούς και εποχές, ενώ ταυτόχρονα ανοίγει διάλογο με το παρόν.
Πληροφορίες για τη συναυλία
Πέμπτη 6 Μαρτίου
2η συναυλία | 22:00 | “Off Road” / Γλωσσολαλιές των Βαλκανίων
Ταξίδι στα «Ανατολικά της Δύσης» με ένα βιολί
Από τον βαλκανικό βορρά, έργα με διαφορετικό χαρακτήρα περιστρέφονται (off road) γύρω από τον κεντρικό πρωταγωνιστή, το βιολί, και ισορροπούν ανάμεσα στη σύγχρονη κλασική γραφή και τα ζωντανά στοιχεία από τις μουσικές ρίζες των τόπων. Σόλο βιολί, ηλεκτρονικά και ντουέτα δημιουργούν ένα ελικοειδές πορτρέτο του οργάνου. Τα σύγχρονα στοιχεία διαδέχονται τη βαθύτερη ανασκόπηση των κοινών μουσικών ιδιωμάτων της περιοχής μέσα από τη σύμπραξη, την εναλλαγή και την αποστασιοποίηση.
Πρόγραμμα
- Diana Rotaru (γενν. 1981) (Ρουμανία): “Glossolalia” για βιολί και ηλεκτρονικά (2010)
- Δανάη Μπελοσίνωφ (γενν. 1993) (Βουλγαρία/Ελλάδα): “CRUNNING, for 2” για δύο βιολιά, ανάθεση της Στέγης (2025)
- Mihailo Trandafilovski (γενν. 1974) (Β. Μακεδονία/Ην. Βασίλειο): “Mosaic” για δύο βιολιά (2016)
- Tigran Mansurian (γενν. 1939) (Αρμενία): “Lamento” για βιολί (2002)
- Hanan Hadžajlić (γενν. 1991) (Βοσνία-Ερζεγοβίνη): “Ex Machina III” για βιολί και πιάνο (2016)
- Soni Petrovski (γενν. 1977) (Β. Μακεδονία/Αυστραλία): “Bric-a-brac” για σόλο βιολί (2001)
Βασίλης Σούκας (σόλο βιολί), Φαίδων Μηλιάδης (βιολί), Λυδία Λινάρδου (πιάνο)
Επιμέλεια: Ηρώ Μενέγου
Στη συναυλία ακούγονται αποσπάσματα από τα βιβλία «Ανατολικά της Δύσης» του Miroslav Penkov και «Πιάσε το λαγό» της Lana Bastašić με τις φωνές της Δανάης Μπελοσίνοφ και του Φίλιππου Ράσκοβιτς.
Επιμέλεια Προγράμματος «Μια Γέφυρα Μουσικής πάνω από τη Συγγρού vol. 10», Διδασκαλία, Συντονισμός: Λορέντα Ράμου
Υπεύθυνος Καθηγητής Παντείου: Γεώργιος-Μιχαήλ Κλήμης
Βοηθός Εργαστηρίου: Παύλος Κόρδης
Photo Credits: Μαρία Χονδροκούκη (φοιτήτρια του Παντείου)
Διαβάστε επίσης:
Η «Γέφυρα Μουσικής Πάνω από τη Συγγρού Vol. 10» επιστρέφει και φέτος!
