Η καλλιτεχνική διάσταση του βιβλίου στην Πινακοθήκη δήμου Αθηναίων

Ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας δήμου Αθηναίων παρουσιάζει, στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Αθήνα 2018, Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου», της οποίας μέγας δωρητής είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, τις εικαστικές εκθέσεις Οι Έλληνες καλλιτέχνες και το Βιβλίο, 1910-1967 και Το βιβλίο ως έργο τέχνης – artist’s books από τα χρόνια του ΄60, από 19 Ιουλίου έως 21 Οκτωβρίου, στην Πινακοθήκη δήμου Αθηναίων.

Οι Έλληνες καλλιτέχνες και το Βιβλίο, 1910-1967

Η έκθεση Οι Έλληνες καλλιτέχνες και το Βιβλίο, 1910-1967 με επιμελητή τον Ντένη Ζαχαρόπουλο, επικεντρώνεται στην οργανική σχέση ανάμεσα στο λόγο και την εικόνα στην ελληνική εκδοτική ιστορία.

Η φιλία και συνεργασία ανάμεσα σε κάποιους σημαντικούς λογοτέχνες και καλλιτέχνες αποτελεί τη βάση της επιλογής των εκθεμάτων που παρουσιάζονται. Η σχέση λόγου και εικόνας δεν αφορά τόσο εικονογραφημένες πολυτελείς εκδόσεις, ούτε απλώς πολύτιμα συλλεκτικά αντικείμενα αλλά πραγματικές συνεργασίες, ιδεολογικές και αισθητικές συγγένειες, ιστορικές και κοινωνικές θέσεις που συγγραφείς και εικαστικοί καλλιτέχνες μοιράζονται από κοινού.

Από τη συνεργασία του Μάρκου Ζαβιτσιάνου με τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, του Γιάννη Κεφαλληνού με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου, του Σπύρου Βασιλείου με τον Άγγελο Σικελιανό, του Γιώργου Γουναρόπουλου με τον Απόστολο Μελαχροινό, του Κώστα Κουλεντιανού με τον Γιώργο Σεφέρη, του Γιάννη Μόραλη με τον Οδυσσέα Ελύτη, το μεγαλύτερο μέρος σημαντικών εικαστικών καλλιτεχνών συνεργάστηκαν προσωπικά με κάποιον σημαντικό σύγχρονό τους ποιητή ή συγγραφέα.

Η έκθεση παρουσιάζει τις ιδιαίτερες αυτές σχέσεις, που ξεπερνούν τη συνηθισμένη έννοια της εικονογράφησης και κάνουν τον εικαστικό και ο λογοτεχνικό λόγο να συνυπάρχουν έως και σε περιπτώσεις προσωπικοτήτων, όπως ο Κόντογλου, ο Εγγονόπουλος, ο Πεντίζικης, που είναι εξ ίσου σημαντικοί συγγραφείς και ζωγράφοι μέχρι τη γενιά του ’70, όπου το βιβλίο, η εικόνα κι ο λόγος συχνά γίνονται πλέον ένα και μόνο έργο.

Το βιβλίο ως έργο τέχνης – artist’s books από τα χρόνια του ΄60

Η έκθεση Το βιβλίο ως έργο τέχνης – artist’s books από τα χρόνια του ΄60, σε επιμέλεια του Ντένη Ζαχαρόπουλου με την πολύτιμη συνεργασία του ειδικού στο θέμα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, Κύριλλου Σαρρή, έρχεται να συμπληρώσει την προηγούμενη έκθεση.

Από την παραδοσιακή συνεργασία των καλλιτεχνών με τους λογοτέχνες που μοιράζονται αισθητικές και ιδεολογικές ανησυχίες ή και πεποιθήσεις, αντιμετωπίζουμε ένα καινούργιο φαινόμενο από τα μισά και μετά του 20^ου αιώνα – όπου οι εικαστικοί καλλιτέχνες συλλαμβάνουν και κατασκευάζουν βιβλία μόνοι τους ως αυτούσια έργα τέχνης.

Όπως αναφέρει ο Κύριλλος Σαρρής:

Τι είναι τα βιβλία καλλιτεχνών, τα Artist’s books όπως είναι γνωστά. Η αυτονόητη απάντηση θα ήταν, ότι πρόκειται για βιβλία που έφτιαξε ένας καλλιτέχνης. Η απάντηση όμως αυτή δεν είναι επαρκής. Όμως θα μπορούσαν να οριστούν έτσι τα βιβλία που ο δημιουργός τους τα συνέλαβε ως ενιαία έκφραση, πράγμα που σημαίνει ότι το μήνυμά τους είναι το σύνολο των υλικών και μορφικών στοιχείων που τα συναπαρτίζουν (Αθήνα, 2005).

Στην έκθεση, ξεκινώντας από το βιβλίο του Duchamp, Παρακαλώ αγγίξτε, παρουσιάζονται επιλεκτικά διαφορετικοί τίτλοι και τόποι, όπου σημαντικοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν το βιβλίο ως αυτούσιο και αυτόνομο έργο τέχνης. Η έκθεση συγκεντρώνει μια πολύπλευρη επιλογή από σημαντικά εικαστικά έργα υπό μορφή βιβλίου, τα περισσότερα από ιστορικούς πλέον σύγχρονους καλλιτέχνες από την Ευρώπη και την Αμερική. Περνώντας ανάμεσα από τις τάσεις και τα κινήματα, από τον υπερρεαλισμό μέχρι την εννοιολογική τέχνη, από την idea art στην arte povera και τη land art, φτάνει σε πολλές σύγχρονες παραλλαγές του βιβλίου ως έργο τέχνης. Η υποκειμενικότητα και η ευαισθησία των σημαντικών καλλιτεχνών σφραγίζουν την αμφίδρομη αυτή κατηγορία «Βιβλίο έργο τέχνης» και την πλουτίζουν κάθε φορά με την ιδιαιτερότητα του καθενός που υπερβαίνει τις γενικές κατηγορίες της εικαστικής ταξινόμησης των μουσείων. Βιβλίο του καλλιτέχνη (livre d΄artiste ή artist’s book), το εικαστικό βιβλίο ως έργο συνιστά πλέον μια αυτόνομη κατηγορία στη σύγχρονη τέχνη, με τεράστια παράδοση και σημαντικούς σταθμούς, που δύσκολα ξεφεύγουν από τη συνθετότητα του κάθε έργου για να εκφράσουν μια στιλιστική δεοντολογία, όπως θέλουμε να πιστεύουμε πως γίνεται κατανοητό στην έκθεση.

Στο πλαίσιο των εκθέσεων θα πραγματοποιηθούν, το Σεπτέμβριο, εκπαιδευτικές δράσεις για σχολικές ομάδες, οικογενειακές δράσεις για παιδιά, καθώς και ξεναγήσεις με τους επιμελητές. Επίσης, θα διεξαχθούν συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης, που συγκεντρώνουν ιστορικούς και κριτικούς της τέχνης, καλλιτέχνες, εκδότες και συλλέκτες, γασία του ειδικού πλέονα του ειδικορν γύρω από τα θέματα και τα ερωτήματα που θέτουν οι εκθέσεις, ενώ σε συγκεκριμένες ημερομηνίες μερικά από τα βιβλία θα βγουν από τις βιτρίνες για να μπορεί να δει το κοινό σελίδα – σελίδα και να απολαύσει την ανάγνωση ή το ξεφύλλισμα μερικών ιστορικών έργων. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις δράσεις, καθώς και τις ημέρες και ώρες διεξαγωγής του θα ανακοινωθούν εν καιρώ.

Φωτογραφία: Mario Merz, 987, Napoli, 1976, Το βιβλίο ως έργο τέχνης