Η Κραυγή των Απόντων: Στα μονοπάτια της μνήμης

Κι ενώ ο ίδιος δίνει την απάντησή του τονίζοντας ότι τελικά είναι «απειροελάχιστη σε σχέση με το μεγάλο μυθιστόρημα της ζωής», ο αναγνώστης απολαμβάνει μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη ιστορική προσέγγιση σε μια μυθιστορία που από την πρώτη στιγμή κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του.

«Μήπως αυτό είναι τελικά η ιστορία; Να βάζεις σε τάξη το χτες και ν’ αναζητάς τη σχέση του με το σήμερα;» γράφει χαρακτηριστικά, θέλοντας να τονίσει την ανάγκη που υπάρχει να μπει σε μια τάξη το παρελθόν, να εκτιμηθεί εκ νέου και έτσι να μπορεί να προσδιορίσει και ως ένα βαθμό να καθορίσει, ακόμα και να εξηγήσει το παρόν και το μέλλον ενός τόπου.

Ένας Έλληνας, μετανάστης στην Αμερική, επιστρέφει ως εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους, στην προσπάθειά του να βοηθήσει. Θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον Ελληνικό Διχασμό και θα βιώσει την κρυμμένη οδύνη. Μέσα από τη δική του ιστορία ο συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει γλαφυρά την Ιστορία της Ελλάδας των αρχών του 20ου αιώνα έως και το 1970. Χρόνια ταραγμένα και πολλές φορές άγρια. Όταν ξεσπάσει ο Μεγάλος Πόλεμος, όπως ονομαζόταν τότε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι Βούλγαροι θα μπουν στη Μακεδονία. Τότε, ένα Σώμα Στρατού θα εξοριστεί στη Γερμανία. Οι άντρες που απαρτίζουν το Σώμα θα βρεθούν σε μια έρημη πόλη της Σιλεσίας στο Γκαίρλιτς όπου και θα κρατηθούν σε συνθήκες ενός ιδιότυπου καθεστώτος, αιχμάλωτοι στα όρια της ομηρίας. Ο ήρωας του βιβλίου είναι ένας από τους επτά χιλιάδες Έλληνες που φορτώθηκε στα τρένα για τη Γερμανία, αφήνοντας πίσω έναν αποδυναμωμένο Ελληνικό στρατό. Εκεί, ωστόσο, θα γνωρίσει μια άλλη πλευρά της ζωής.

Ο Ψιλάκης αφουγκράζεται τη δική του ιστορία και μέσα από αυτή στήνει καρτέρι στις ιστορίες των απλών ανθρώπων της εποχής είτε αυτοί είναι Έλληνες, είτε Βούλγαροι ή Γερμανοί. Για να αναδείξει κυρίως το νόημα της ανθρωπιάς όταν η μεγάλη Ιστορία συνθλίβει στο πέρασμά της ανελέητα τις μικρές ιστορίες των ανθρώπων και το μπόι που παίρνουν οι άνθρωποι όταν τολμούν να τη διεκδικήσουν.

Η αγάπη του συγγραφέα για την τέχνη είναι διάχυτη σε ετούτο το βιβλίο. Ο ήρωάς του στο Γκαίρλιτς της Σιλεσίας μαθαίνει την τέχνη της φωτογραφίας στο φωτογραφείο του Ζόμμερ. Η φωτογραφία ενός θλιμμένου βλέμματος σε ένα γυναικείο πορτρέτο θα γίνει η αφορμή για να εξελιχθεί ένας μεγάλος έρωτας, μια σχέση που θα καθορίσει τη ζωή του. Έτσι, εκτός από τη φωτογραφία, ο Έλληνας φαντάρος θα γνωρίσει την απροσδόκητη αγάπη, τον τιτάνιο αιφνιδιασμό του έρωτα, τη θλιβή, την πίκρα, την εξορία, το μεγάλο πάθος και τα πάθη, αλλά μαζί θα νιώσει ως τα κατάβαθα της ψυχής του τη δύναμη της ελευθερίας και την ανάγκη για την προάσπισή της. Θα γνωρίσει ακραίες καταστάσεις, όπως η συγκλονιστική στιγμή της αφήγησης όταν ένας πατέρας θα βρεθεί αντιμέτωπος στον πόλεμο με το ίδιο του το παιδί, θα βιώσει—και μαζί του ο αναγνώστης—τον ζόφο που μπορεί να κρύβεται σε ένα δίλημμα και τη συντριβή. Ο Ψιλάκης, με συγκλονιστικό τρόπο, περιγράφει όλες τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των ηρώων του και φέρνει στην επιφάνεια κάθε λεπταίσθητη έκφανσή τους, δημιουργώντας τον έλεο και τον φόβο σε μια σύγχρονη τραγωδία με τη μαεστρία ενός μεγάλου δημιουργού, ο οποίος πρωτίστως σέβεται την ιστορική μνήμη, κάθε φορά που ισότιμα στέκεται απέναντί της και συνδιαλέγεται μαζί της. Στοιχείο που χαρακτηρίζει τον Νίκο Ψιλάκη σε κάθε του βιβλίο, καθώς επιλέγει, κάθε φορά, να ανοίγει έναν διάλογο μαζί της, αφού πρώτα καταβυθιστεί ο ίδιος σε μαρτυρίες της εποχής, ιχνηλατήσει νοοτροπίες, ανατέμνει τα πιο βαθιά συναισθήματα με ακρίβεια και ανασυνθέσει πλήρως την ιστορική περίοδο, αναπλάθοντας με ενσυναίσθηση και ενάργεια και την παραμικρή λεπτομέρεια.

Ιδιαίτερη μνεία απαιτείται και στη γλωσσική αγωγή την οποία επιλέγει για να «ντύσει» την αφήγησή του ο Νίκος Ψιλάκης, υπογράφοντας ένα κείμενο ιδιαίτερης αισθητικής, με ελληνικά που θυμίζουν στον αναγνώστη τη δύναμη και τη δυναμική της ελληνικής γλώσσας που δυστυχώς στις μέρες μας παραμένουν ανυπεράσπιστες.

Η ευγένεια της λογοτεχνικής εκφοράς, χαρακτηριστική άλλωστε στον Νίκο Ψιλάκη σε κάθε έκφανση του βίου του, σε συνδυασμό με τις συγκλονιστικές περιγραφές και τους αδρά σφυρηλατημένους ήρωές του, η ιστορική εμβρίθεια και προσήλωση, η αφοσίωση στη λεπτομέρεια, ο καλαίσθητος και άψογος συνδυασμός της μυθοπλασίας με την πραγματικότητα, ο ρεαλισμός συνδιαλεγόμενος με τον λυρισμό σε ισόποσες δόσεις όπου χρειάζεται και η καλλιτεχνική κομψότητα και τελειομανία του συγγραφέα δημιουργούν ένα άρτιο αποτέλεσμα που θα εντυπωσιάσει και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη.

Διαβάστε επίσης:

Η Κραυγή των Απόντων: Το νέο ιστορικό μυθιστόρημα του Νίκου Ψιλάκη