Η μαθητευομένη των τακουνιών – Γιάννης Σκαρίμπας

Από τις εκδόσεις Νεφέλη κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή του Γιάννη Σκαρίμπα, με τίτλο «Η μαθητευομένη των τακουνιών».

Γραμμένο μέσα στήν ἐκδοτικά ὑποτονική γιά τόν συγγραφέα δεκαετία τοῦ 1950, Ἡ μαθητευομένη τῶν τακουνιῶν ἀποτελεῖ τό τελευταῖο δημοσιευμένο μυθιστόρημα τοῦ Γιάννη Σκαρίμπα. Ἐπαναλαμβάνοντας κάποια ἀπό τά χαρακτηριστικά τῆς ἰδιαίτερης γραφῆς του, ἡ Μαθητευομένη… συνιστᾶ ἕναν κόσμο πού αἰωρεῖται μεταξύ πραγματικότητας καί φαντασίας, ἐφόσον ἡ πιθανοφάνεια τοῦ μύθου του ὑπηρετεῖται ἀπό τόν συγγραφέα τόσο μέσα ἀπό τήν ἀφηγηματική του τεχνική ὅσο καί ἀπό τήν ἀρχική σύλληψη τῆς μυθιστορίας.

Ἐξωτισμός, φιλοσοφικές ἰδέες τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς, θρησκευτικές πεποιθήσεις ἀσιατικῶν λαῶν διανθίζουν τήν ἀφήγηση ὅπου κυριαρχεῖ ἡ λεπτομερής καί ἐξαντλητική πληροφόρηση τοῦ ἀναγνώστη γιά τή ζωή τῆς θάλασσας. Γραμμένη κάποτε μέ τή λογική μιᾶς πραγματείας, ἀλλά καί πιστή στήν εἰρωνεία καί τό χιοῦμορ τῆς γραφῆς τοῦ Σκαρίμπα, ἡ Μαθητευομένη… ἐμπεριέχει κάποιες ἀπό τίς ὡραιότερες καί πιστότερες περιγραφές τῆς ζωῆς τῶν ναυτικῶν στή νεοελληνική λογοτεχνία.

Παράλληλα, εἶναι ἐμφανῆ δύο βασικά χαρακτηριστικά τῆς προσωπικότητας τοῦ συγγραφέα. Ἡ ἀγάπη του γιά τή γλώσσα ἐκφράζεται μέσα ἀπό τή μείξη πλήθους γλωσσῶν (ἀγγλικά, γαλλικά, ἰαπωνικά κ.ἄ.) ἤ τήν εἰρωνική ἐπινόηση λέξεων καί φράσεων (ρόμπ ντί βαπόρ, κάρτ ντέ σάλμ κ.ἄ.) ἤ, ἀκόμα, τή θεματοποίηση τοῦ προβλήματος τῆς ἐπικοινωνίας μέσω τῆς γλώσσας, μέ διάφορους τρόπους. Ἐπίσης, ἡ συμβίωση τόσων διαφορετικῆς ἐθνικότητας ἀνθρώπων πάνω στό πλοῖο δίνει στόν συγγραφέα θαυμάσια εὐκαιρία γιά νά διακωμωδήσει ἕνα ἀγαπημένο του θέμα: πόσο ἐπισφαλές εἶναι αὐτό πού θεωροῦμε ἀλήθεια καί πόσο ὑποκειμενική μπορεῖ νά εἶναι ἡ ἠθική, ἐφόσον διαφορετικές νοοτροπίες, διάφορα ἤθη, ἀντικρουόμενες φιλοσοφικές ἀπόψεις μποροῦν νά παρουσιάζονται μέ τήν ἴδια ἐγκυρότητα.

30 χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Σκαρίμπα.

 «Τα γυρίζω ανάποδα για να σταθούνε όρθια». Σε αυτή τη φράση του Σκαρίμπα αποτυπώνεται η σουρεαλιστική ταυτότητα της ύπαρξής του και η επίμονη, εμμονική του εχθρότητα προς τη συμβατικότητα. Θυμόσοφος, οργισμένος, είρωνας, ανήσυχος, απροσκύνητος μέχρι την τελευταία στιγμή του, έγινε η φωνή τού κάθε ανθρώπου και ανάλογα με τις εποχές και τις συγκυρίες, λατρεύτηκε (στη δικτατορία), διαβάστηκε πολύ (στη μεταπολίτευση), ξεχάστηκε (τις τελευταίες δεκαετίες), αλλά παρέμεινε γοητευτικός και συγκινητικός για όσους απολαμβάνουν το χιούμορ και την ανελέητη γλώσσα του.

Ο Γιάννης Σκαρίμπας γεννήθηκε στην Αγία Ευθυμία Παρνασίδας (1893) αλλά ταυτίστηκε με τη Χαλκίδα –όπως ο Καρυωτάκης με την Πρέβεζα, ο Καβάφης με την Αλεξάνδρεια, ο Παπαδιαμάντης με τη Σκιάθο–, την έκανε σημείο αναφοράς στην ποίησή του, της έδωσε υπόσταση ερωτικού αντικειμένου και, ως σύμβολο ή ως μεταφορά, η επαρχιακή αυτή πόλη του μεσοπολέμου έγινε η σφραγίδα του ποιητικού του κόσμου.

Εκεί, στη Χαλκίδα, όπου εγκαταστάθηκε μετά το γάμο του με την Ελένη Κεφαληνίτη, το 1919, άνοιξε τελωνειακό γραφείο, απέκτησε πέντε παιδιά και έζησε μια ζωή εμπόλεμη, δημιουργώντας έργα αιφνιδιαστικά, πρωτότυπα, ανεξάρτητα από σχολές και ρεύματα, μνημεία μιας προσωπικής τέχνης και υλικά μιας δικής του μυθολογίας.

Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, βιβλιοκριτικός, αθυρόστομος αρθρογράφος και επιστολογράφος, μανιώδης καραγκιοζοπαίχτης, υπονομευτής της γλώσσας και της σύμβασης, ο Σκαρίμπας δεν θέλησε να ανήκει πουθενά, παρά μόνο στην ανατροπή. Σουρεαλιστής χωρίς να ενταχθεί ποτέ στην παρέα των σουρεαλιστών, πολέμιος της ρεαλιστικής γραφής και της ηθογραφίας, χρησιμοποιεί τη γλώσσα με τρόπο αναρχικό και παράδοξο, σαν παρωδία της γλώσσας των λογίων με μια εκούσια αναστάτωση της σύνταξης και της λογικής. Καταστρέφει τους παραδοσιακούς θεσμούς της αφήγησης, παραβιάζει τη σύνταξη και τη γραμμική της τάξη και καταγράφει την πραγματικότητα όπως εκείνος την εννοεί και την αντιλαμβάνεται.

Ο Σκαρίμπας εισβάλλει ολόφρεσκος στην κουρασμένη, από τις επαναλήψεις της ηθογραφίας, λογοτεχνία της δεκαετίας του 30 και διασχίζει ακάθεκτος τις μεταπολεμικές δεκαετίες με το δικό του τρόπο, διακινδυνεύοντας ακόμα και τη μομφή του γραφικού. Στη βαθιά υπαρξιστική ποίησή του ειρωνεύεται τους παλιούς ρυθμούς, παραμορφώνει μόνιμα τη γλώσσα, περιφρονεί τη φόρμα και επιμένει στο τολμηρό περιεχόμενό της. Γραμμένα στο μεσοπόλεμο τα ποιήματά του, εξομολογητικά, ερωτικά, δείχνουν αχρονολόγητα και αποπνέουν μια ποιότητα σημερινή. Υπαινίσσονται ότι οι εκδοχές της ζωής μπορεί να είναι πολλές, οι σχέσεις των ανθρώπων δυσνόητες, ο άνθρωπος ένα πρίσμα αντιφάσεων σε διαρκές παιχνίδι με το σοβαρό και το γκροτέσκο και ο σταθερός κανόνας της ζωής του, η αβεβαιότητα.

«Το τζαζ του Ευρίπου» ήταν για τον Σεφέρη η γραφή του Σκαρίμπα. Έτσι όπως η τζαζ, πειθαρχημένα άναρχος, αντικομφορμιστής και ανυπότακτος έμεινε ο μοναδικός αυτός λογοτέχνης μέχρι που πέθανε, το 1984, ένας σπουδαίος εκκεντρικός, χωρίς προηγούμενο και χωρίς συνέχεια