Η εταιρεία θεάτρου «ΘΕΡΟΣ» παρουσιάζει από τις 19 Μαρτίου 2015 στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, την παράσταση Η όγδοη ημέρα της δημιουργίας, εμπνευσμένο από τα διηγήματα «Το Αίμα του Αμνού» και «Ροδογύνη» του André Pieyre de Mandiargues και «Ο Νεκρός» του George Bataille. Αναβάλλεται η παράσταση
Την όγδοη ημέρα της δημιουργίας ο άνθρωπος είχε, πια,
το προνόμιο της επιλογής.
Και έφτιαξε τον θύτη και το θύμα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Την πρώτη ημέρα της δημιουργίας, ο Θεός έφτιαξε το φως εκ του μη όντος, εκεί που προϋπήρχε μόνο σκοτάδι και χάος. Τη δεύτερη ημέρα, ο Θεός έφτιαξε το στερέωμα, τον ουρανό. Την τρίτη ημέρα, δημιούργησε τη στεριά και τη θάλασσα και βλάστησε η γη. Την τέταρτη ημέρα, δημιούργησε τον ήλιο, τη σελήνη, τα αστέρια, όλα εν γένει τα φωτεινά σώματα. Την πέμπτη ημέρα, δημιούργησε τα ψάρια και τα πτηνά. Την έκτη ημέρα, δημιούργησε τα ερπετά, τα θηρία, τα ζώα και τον άνθρωπο. Την έβδομη ημέρα, κατά τας Γραφάς, ο Θεός αναπαύτηκε.
Εκεί που τελειώνουν οι θεολογικές παρακαταθήκες για τη δημιουργία του κόσμου, ξεκινά να υφαίνεται η ιστορία του Ανθρώπου. Μια ιστορία που η παλαιότητά της την κάνει να διαβάζεται σαν ένα παραμύθι, τρυφερό και φρικιαστικό ταυτόχρονα, που συνέβη παλιά και που ο απόηχός του φτάνει ως τις μέρες μας. Μια ιστορία που αδυνατείς να πιστέψεις ότι συνέβη πραγματικά και που περισσότερο σαν αλληγορία μπορείς να την ακούσεις.
Τι συνέβη, λοιπόν, κατά την όγδοη ημέρα της δημιουργίας;
Την όγδοη ημέρα της δημιουργίας ο άνθρωπος είχε, πια, το προνόμιο της επιλογής. Και τότε, την όγδοη ημέρα της δημιουργίας, ο άνθρωπος (αυτός ο νέος Θεός, κατ’ εικόνα και ομοίωση του δημιουργού του) έφτιαξε το θύτη και το θύμα.
Η Ιστορία του Ανθρώπου είναι ταυτόχρονα και το Χρονικό της Βίας. Η επιβίωση των κοινωνιών και του ανθρώπινου είδους, οφείλεται στην ύπαρξη και στη συντήρηση της βίας ανάμεσα στους ανθρώπους.
Σ’ έναν κόσμο που ορίζεται από τη βία, πόσο βαθιά χρειάζεται να ψάξει κανείς για να βρει τις ρίζες αυτής της βίας και, ανατρέποντάς την, να ορίσει ένα νέο μοντέλο ζωής; Χρειάζεται όντως να κοιτάξει τόσο πίσω στο χρόνο, εώς την όγδοη ημέρα της δημιουργίας;
Παίρνοντας ως δραματουργική βάση τα διηγήματα του André Pieyre de Mandiargues, «Το Αίμα του Αμνού» και «Ροδογύνη» και το διήγημα του George Bataille, «Ο Νεκρός», η Εταιρεία Θεάτρου «Θέρος» στην καινούρια της δουλειά μελετά αυτούς τους μηχανισμούς συνύπαρξης και αλληλοσπαραγμού στις ανθρώπινες κοινωνίες. Οι τρεις κεντρικές ηρωίδες αυτών των διηγημάτων προσεγγίζονται σαν «στιγμές» της ίδιας προσωπικότητας και της πορείας της μέσα σε κοινωνικά σύνολα που τη διαπομπεύουν ή τη βασανίζουν, ελπίζοντας στην αναμόρφωσή της. Άξονα αυτής της μελέτης πάνω στη βία, αποτελεί ο φιλόσοφος René Girard και η θεωρία του για τη μιμητική φύση της επιθυμίας στον άνθρωπο. Τρεις εμβληματικές φυσιογνωμίες της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας και το σημαντικό έργο τους, οριοθετούν το πλαίσιο εντός του οποίου η σκηνοθέτις Ηλέκτρα Ελληνικιώτη και η ομάδα της, επιχειρούν μια χαρτογράφηση του Ανθρώπου και των βίαιων τελετουργικών επιβίωσης του.
Σκηνοθεσία: Ηλέκτρα Ελληνικιώτη
Σκηνογραφία – Φωτογραφίες: Φαίδρα Χάρδα
Μουσική: May Roosevelt
Επιμέλεια κίνησης: Τάσος Καραχάλιος
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Μακιγιάζ: Κορίνα Ελληνικιώτη
Ερμηνεύουν: Χρήστος Καπενής, Μαρία Μαμούρη, Ελένη Ορνεράκη, Φάνης Παυλόπουλος, Μαίρη Χάγια
Σκηνοθετικό σημείωμα
«Μέσα από την κατακυρίευση της πραγματικότητας από το υπερφυσικό ξεπηδά μια απέραντη χώρα». André Pieyre de Mandiargues
Επιθυμία, μίμηση, σύγκρουση: το τρίπτυχο του παλαιότερου μηχανισμού μεταξύ των ανθρώπων. Το παλαιότερο ανθρώπινο τελετουργικό και μήτρα των ανθρώπινων κοινωνιών.
Κατά τον René Girard, η επιθυμία δε γεννιέται στον άνθρωπο φυσικά, αλλά μέσω της μίμησης. Ο άνθρωπος επιθυμεί πάντα αυτό που κατέχει κάποιος άλλος, τον οποίο έχει πάρει ως «πρότυπο».
Αυτό, βέβαια, τοποθετεί αυτομάτως το μιμητή και το πρότυπο σε σύγκρουση, αφού και οι δύο επιθυμούν πλέον το ίδιο «αντικείμενο» κι επομένως, ο ένας αποτελεί εμπόδιο για τον άλλο στην κατάκτηση του επιθυμητού αντικειμένου. Πώς κατάφεραν επομένως να συνάψουν κοινωνίες οι άνθρωποι, δεδομένου ότι αυτός ο ο μηχανισμός μίμησης θα έπρεπε να τους έχει σε μόνιμη σύγκρουση;
Ακριβώς δια μέσου αυτού του μηχανισμού μίμησης είναι η απάντηση. Μόνο που πλέον η επιθυμία που μιμούνταν ήταν αυτή της σύγκρουσης. «Κύματα συλλογικής βίας» όπως τα χαρακτηρίζει ο Girard, άρχισαν να παρατηρούνται ανάμεσα στους ανθρώπους, ομάδες των οποίων έστρεψαν την ανάγκη τους για σύγκρουση απέναντι σε εναν και μόνο άνθρωπο αυτή τη φορά (τον πιο αδύναμο;), γεννώντας πλέον το λεγόμενο «λυντσάρισμα» και τον αποδιοπομπαίο τράγο.
Το θύμα, επομένως, σ’ αυτόν τον ιδιότυπο ανθρώπινο μηχανισμό επιβίωσης, είναι αθώο. Είναι η απαραίτητη θυσία που πρέπει να γίνει για να επιβίωσει το είδος. Μια απαραίτητη θυσία που αργότερα οι επιζήσαντες, για να καταπραϋνουν το αίσθημα ενοχής τους, θα την αγιοποιήσουν, αναγνωρίζοντας εκ των υστέρων στο θυσιασμένο την αυταπάρνηση με την οποία θυσιάστηκε για το κοινό καλό. Θα τον ονομάσουν θεό ή ήρωα κι έτσι θα αποκαταστήσουν μέσα τους και στην Ιστορία τη φρικώδη πράξη με την οποία διεσώθησαν.
Αλλά ας πάμε λίγο προς τα πίσω: απογυμνώνουμε τον άνθρωπο από τα ενδύματα του κοινωνικού όντος, του πολιτικού όντος, του ηθικού όντος και τέλος ακόμα κι από το ένδυμα του φύλου και καταλήγουμε στον πηρύνα του ιδιότυπου αυτού βολβού, στο πλάσμα. Το πλάσμα γυμνό, ανεπιτήδευτο, καθαρμένο, έρχεται. Και τότε, παιδί ακόμα, οδηγείται σαν πρόβατο στο σφαγείο του ενήλικου κόσμου. Εκεί θυσιάζεται και καταβροχθίζεται. Ο,τι απομείνει από αυτό, το ανασυνθέτει: υπολείμματα γύμνιας και αυθεντικότητας, μαζί με πληγές και ουλές συνθέτουν το ενήλικο ον, που ντύνεται πλέον τις κρούστες – ταυτότητες: κοινωνική, πολιτική, σεξουαλική, θεολογική, βιολογική. Κι έτσι, συνεχίζει το μισοτελειωμένο έργο των προπατόρων. Γίνεται ο τελετάρχης σ’ αυτό το ανθρωποφαγικό τελετουργικό, γδέρνει και στέλνει στη σφαγή τους επόμενους.
Το τελετουργικό, σαφέστατα, χρειάζεται να αλλάξει, να παρεκλίνει. Πώς όμως; Μόνο αν ο θυσιαζόμενος αφεθεί στον πανικό και η σφοδρότητα αυτής της κατάστασης-συναισθήματος κατεδαφίσει τα πάντα στο πέρασμα της: θα φάει όσους τον δάγκωσαν, θα ξεσκίσει όσους τον έγδαραν, θα παρασύρει τους πάντες στο αχαρτογράφητο έρεβος της ανθρώπινης φύσης, στον τόπο, δηλαδή, που εκείνο σιωπηλά και ασυνείδητα κατέχει και, άρα, δε φοβάται.
Η όγδοη ημέρα της δημιουργίας προέκυψε ακριβώς ως μια ανάγκη παρέκκλισης του τελετουργικού αυτού, ως μια επιθυμία να εφαρμοστεί η παρότρυνση του André Pieyre de Mandiargues για κατακυρίευση της πραγματικότητας από το υπερφυσικό. Η απέραντη χώρα, που ισχυρίζεται ο de Mandiargues ότι ξεπηδά από αυτήν την κατακυρίευση, έμοιασε ένας τόπος πρόσφορος για τη γέννηση μιας νέας εκδοχής σκέψης, μιας νέας δυνατότητας ζωής. Η ενδεχόμενη συνάντηση με την «αγριωπή αθωότητα ενός σύμπαντος που τελικά αποχαλινώθηκε» (de Mandiargues) και που στροβιλίζεται εκτός τροχιάς, αυτόφωτο πλέον, απελευθερωμένο από φορεμένα κοινωνικά πρόσημα, συμφιλιωμένο με τις πληγές του και την αδυναμία του να ξαναείναι κάποτε κάτι ορισμένο, αποτέλεσε το κίνητρο για την Όγδοη ημέρα της δημιουργίας• μιας παράστασης που θα κοιτάξει την πραγματικότητα ώσπου να «της καούν ή να της βγουν τα μάτια», χωρίς να δικάζει τους θύτες και χωρίς να υπερασπίζει τα θύματα. Μιας παράστασης που θα πλησιάσει το ανθρώπινο χωρίς εμπάθεια αλλά και χωρίς φόβο, που θα αντιστρέψει τους ορισμούς της Ομορφιάς και της Ασχήμιας, γνωρίζοντας ότι μόνο μέσα από τη βίαιη διάψευσή τους μπορούν και οι δυο να επανεγκαθιδρυθούν.
(«Η αλήθεια, νομίζω δεν έχει παρά μόνο ένα πρόσωπο, της βίαιης διάψευσης», George Bataille).
Οι λέξεις μετακινούνται, ξαναφτιάχνονται, ξανανακαλύπτονται, μέσα σ΄ένα τέτοιο σκηνικό σύμπαν που επιθυμεί όλα να τα επαναπροσδιορίσει: ιδέες, έννοιες, σκοπούς, συναισθήματα, γλώσσα. Πρόκειται, ουσιαστικά για ένα σκηνικό σύμπαν στο οποίο η ιδέα εγκαλείται σαν ανάγκη, οι έννοιες υπάρχουν μόνο όταν διαψεύδονται, οι σκοποί προσεγγίζονται σαν αντιδράσεις, τα συναισθήματα δε λογοκρίνονται ποτέ και παραμένουν μέχρι τέλους αχαρτογράφητα και η γλώσσα ψάχνει τις ρίζες της μέσα από την έκσταση -πρόκειται για αυτή τη γλώσσα στο πεδίο της οποίας η λέξη «πανικός» είναι και πάλι επίθετο και όχι ουσιαστικό.
Η όγδοη ημέρα της δημιουργίας δεν είναι ούτε μια αιτία ούτε ένας στόχος -είναι ένα πρόσχημα για μια καταβύθιση σε -ενδεχομένως- επικίνδυνα ανθρώπινα τοπία, για μια σύγκρουση με παγιωμένες σταθερές και δεδομένα χωρίς την προστατευτική επίφαση του ανθρωπισμού. Άλλωστε, με κεντρικό πυρήνα τα κείμενα δυο αιρετικών, όπως ο George Bataille και ο André Pieyre de Mandiargues, δεν περισσεύει χώρος για ανθρωπιστικές τοποθετήσεις, παρά μόνο για ανθρώπινες. Με όλες τις αντιστάσεις, τις διαψεύσεις, τις ανατροπές και τις απώλειες που το ανθρώπινο από φύσει φέρει.
Ηλέκτρα Ελληνικιώτη