Η όψη της σιωπής, του Τζόσουα Οπενχάιμερ

Στο πλαίσιο του αφιερώματος Camera Documento, το ντοκιμαντέρ Η όψη της σιωπής του Τζόσουα Οπενχάιμερ θα προβάλλεται από την Παρασκευή 28 Απριλίου έως την Τετάρτη 3 Μαΐου, αποκλειστικά στον κινηματογράφο Τριανόν.

Οι προβολές του ντοκιμαντέρ πλαισιώνονται από συζήτηση στρογγυλής τράπεζας την Παρασκευή 28 Απριλίου στις 22:00.

The look of silence/Η όψη της σιωπής
Δανία-Ινδονησία-Νορβηγία-Φινλανδία-Μεγ. Βρετανία, 2014, 98’

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Joshua Oppenheimer
Παραγωγή: Signe Byrge Sørensen
Εκτελεστές παραγωγοί: Werner Herzog, Errol Morris, André Singer
Διεύθυνση φωτογραφίας: Lars Skree
Μοντάζ: Niels Pagh Andersen
Σχεδιασμός ήχου και Μιξάζ: Henrik Garnov

Σύνοψη

Μέσα από την κινηματογραφική δουλειά του Τζόσουα Οπενχάιμερ με θέμα τους αυτουργούς της γενοκτονίας στην Ινδονησία, μια οικογένεια που επέζησε ανακαλύπτει πώς δολοφονήθηκε ο γιος τους και την ταυτότητα των ανδρών που τον δολοφόνησαν. Ο νεότερος αδελφός, οφθαλμίατρος στο επάγγελμα, είναι αποφασισμένος να διαλύσει το ξόρκι της σιωπής και του φόβου, κάτω από το οποίο βρίσκονται οι επιζήσαντες, κι έτσι αντιπαρατίθεται με τους άνδρες που είναι υπεύθυνοι για το φόνο του αδελφού του – κάτι αδιανόητο για μια χώρα στην οποία οι δολοφόνοι παραμένουν στην εξουσία.

43 βραβεία και 36 υποψηφιότητες, μεταξύ των οποίων:

• Υποψήφιο για Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους 2016
• Έξι βραβεία στο Φεστιβάλ Βενετίας 2014, μεταξύ των οποίων και το Μεγάλο Βραβείο Επιτροπής
• Βραβείο κοινού στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Άμστερνταμ 2014
• Βραβείο Peace Film στο Διεθνές Φεστιβάλ Κιν/φου Βερολίνου 2015
• Βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους IDA (International Documentary Association) 2015
• Βραβείο κοινού στο Διεθνές Φεστιβάλ Ανθρώπινων Δικαιωμάτων Νυρεμβέργης 2015

Σημείωμα σκηνοθέτη

Η «Πράξη του φόνου» εξέθεσε τις συνέπειες που υπάρχουν για όλους μας, όταν η πραγματικότητα χτίζεται πάνω στον τρόμο και το ψέμα. Η «Όψη της σιωπής» διερευνά πώς είναι να έχεις επιζήσει μιας τέτοιας πραγματικότητας. Υπάρχει μια σκηνή στην «Όψη της σιωπής», γυρισμένη τον Ιανουάριο του 2004, που αποτελεί τη γένεση και των δύο ταινιών: δύο πρώην αρχηγοί των ταγμάτων θανάτου με οδήγησαν στις όχθες του ποταμού Snake της Βόρειας Σουμάτρας αναπαριστώντας με εμφανή ευθυμία πώς βοήθησαν το στρατό να εκτελέσει 10.500 ανθρώπους σε μία μοναδική εκκαθάριση στις όχθες του ποταμού. Στο τέλος, ποζάρουν στο φακό, για να έχουν ένα ενθύμιο από τη χαρούμενη κι αξέχαστη για εκείνους απογευματινή τους έξοδο.

Έχοντας βιώσει μία από τις πιο τραυματικές ημέρες της ζωής μου, ήξερα ότι θα έκανα δύο διαδοχικές ταινίες. Το ανατριχιαστικό δεν ήταν ούτε η αναπαράσταση της γενοκτονίας ούτε ο κομπασμός γι’ αυτή – ξεκάθαρη έκφραση της ατιμωρησίας των δολοφόνων και της συνεχιζόμενης εξουσίας τους. Αυτό που με τρομοκράτησε ήταν το γεγονός ότι παρόλο που οι δύο άντρες δεν είχαν συναντηθεί ποτέ ξανά, έμοιαζε να διαβάζουν ένα κοινό σενάριο. Και οι δύο ένιωθαν ότι η κομπορρημοσύνη ήταν ο μοναδικός αποδεκτός τρόπος για να μιλήσουν για αυτά τα γεγονότα.

Συνειδητοποίησα ότι η κομπορρημοσύνη ήταν συστημική. Έτσι, αποφάσισα ότι καμία από τις δύο ταινίες δεν θα ήταν ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ αυτό καθεαυτό για τα γεγονότα του 1965. Αντ’ αυτού, θα εξερευνούσαν την κληρονομιά της γενοκτονίας στο σήμερα. Η «Πράξη του φόνου» θα εξερευνούσε τις ψευδείς ιστορίες που λένε οι νικηφόροι εγκληματίες, ώστε να μπορούν να αντέχουν τον εαυτό τους, και τις επιπτώσεις που έχει το ψέμα στην ανθρώπινη φύση και την κοινωνία. Η άλλη ταινία θα αντιμετώπιζε ένα εξίσου σημαντικό ερώτημα: τι συμβαίνει σε μια ολόκληρη κοινωνία και τους ανθρώπους της, όταν αυτοί ζουν με το φόβο και τη σιωπή επί 50 χρόνια. Αυτή η ταινία θα ήταν «Η όψη της σιωπής».

Το να δημιουργείς μια οποιαδήποτε ταινία για τους επιζώντες μιας γενοκτονίας, μοιάζει σαν να περπατάς σε ένα ναρκοπέδιο από κλισέ, τα περισσότερα από τα οποία εξυπηρετούν την κατασκευή ενός ηρωικού (αν όχι αγιοποιημένου) πρωταγωνιστή, με τον οποίο μπορείς να ταυτιστείς. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, προσφέρουν την ψευδή διαβεβαίωση ότι εμείς δεν έχουμε καμία σχέση μ’ αυτούς τους εγκληματίες. Η παρουσίαση των επιζώντων ως αγίων, προκειμένου να διαβεβαιώσουμε τον εαυτό μας ότι εμείς είμαστε «καλοί», σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε τους επιζώντες για να εξαπατήσουμε εμάς τους ίδιους. Αφενός, είναι προσβολή για τα βιώματά τους και, αφετέρου, δεν μας βοηθάει να κατανοήσουμε τι σημαίνει να επιβιώνεις της θηριωδίας, να ζεις μια ζωή κατεστραμμένη από τη μαζική βία και να σωπαίνεις από φόβο. Για να βρούμε το δρόμο μας μέσα στο ναρκοπέδιο των κλισέ, έπρεπε να εξερευνήσουμε την ίδια τη σιωπή.

Το αποτέλεσμα, «Η όψη της σιωπής», είναι ένα ποίημα για τη σιωπή που γεννιέται από τον τρόμο – ένα ποίημα όχι μόνο για την ανάγκη να σπάσουμε τη σιωπή, αλλά και για το τραύμα που προκαλείται όταν η σιωπή σπάει. Ίσως η ταινία είναι ένα μνημείο για τη σιωπή, μια υπενθύμιση ότι παρόλο που θέλουμε να προχωρήσουμε μπροστά, παρόλο που αποστρέφουμε το βλέμμα και σκεφτόμαστε άλλα πράγματα, τίποτα δεν θα αποκαταστήσει αυτό που έχει ήδη σπάσει. Τίποτα δεν θα ξυπνήσει τους νεκρούς. Πρέπει να κάνουμε μία παύση, να αναγνωρίσουμε τις ζωές που καταστράφηκαν και να καταβάλουμε προσπάθεια για να ακούσουμε τη σιωπή που ακολουθεί.

Τζόσουα Οπενχάιμερ

Συζήτηση στρογγυλής τράπεζας

Την Παρασκευή 28 Απριλίου στις 22:00, ε αφορμή την έξοδο του ντοκιμαντέρ, θα πραγματοποιηθεί στον κινηματογράφο Τριανόν συζήτηση για την «Όψη της σιωπής».

Ομιλητές/ομιλήτριες: Ιφιγένεια Καλαντζή, κριτικός/θεωρητικός του κινηματογράφου, Νίκος Ξυδάκης,  βουλευτής, τεχνοκριτικός, δημοσιογράφος, Νίκος Σαββάτης, θεωρητικός του κινηματογράφου, Θωμάς Τσαλαπάτης, ποιητής, Σταύρος Ζουμπουλάκης, εκδότης/συγγραφέας

Διαβάστε επίσης: Τεκμηριώνοντας την ιστορία στον κινηματογράφο Τριανόν