Στα χνάρια των μεγάλων Πορτογάλων θαλασσοπόρων, όπως ο Μαγγελάνος, ο Πεσσόα καταπιάστηκε έντονα με το εμπόριο, την εμπορική αλληλογραφία, την ίδια την οικονομία.
Στα γραπτά του την ανέλυσε και με αυτήν ασχολήθηκε επανειλημμένα με σκοπό να περιγράψει τους κανόνες της, τις αρχές της, τον τρόπο λειτουργίας της σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει. Με έντονο το αίσθημα του εμπόρου, του διαπραγματευτή αλλά και με την έμφυτη κλίση προς την ποίηση και την γραφή, ανέπτυξε ένα πλέγμα γραπτών που συνδύαζαν την επιστήμη με την ρομαντική διάθεση. Με σπουδές στο εμπόριο που ήταν τελικά και οι μοναδικές του, ο Πεσσόα θα ακολουθήσει το ταξίδι του ελεύθερου επαγγελματία μακριά από στενές υπαλληλικές υποχρεώσεις και θα προσφέρει τις υπηρεσίες του σε πολλές επιχειρήσεις και ιδρύματα, προβάλλοντας το πολυμήχανο του εαυτού του. Από την θητεία του σε αυτές, θα καταφέρει να πλάσει και τους ήρωές του στα διάφορα μυθιστορήματα αλλά και στις ποιητικές συλλογές, τις οποίες θα εκδώσει. Με την ελευθερία στις κινήσεις του και το πνεύμα του ελεύθερο από δεσμά και περιορισμούς, θα καλλιεργήσει το ταλέντο του στην παροχή συμβουλών σε αυτές και θα αναπτύξει πολλές ιδέες στον τομέα της διαφήμισης, ρηξικέλευθες και ανατρεπτικές που θα προκαλέσουν με το καινοτόμο του χαρακτήρα τους και κάποιες από αυτές πολύ πρωτοπόρες θα απορριφθούν ως «επικίνδυνες». Ο ίδιος παρέμεινε ανήσυχο πνεύμα, αθόρυβα δραστήριος αλλά υπήρξε και δαίμονας των οικονομικών συναλλαγών ενώ δεν έπαψε να καταθέτει, όπως κάνει εδώ, τις απόψεις του για την εύρυθμη λειτουργία μίας υγιούς οικονομίας μέσω όρων συγκεκριμένων και ορθολογικά δοσμένων.
Μορφή της πορτογαλικής διανόησης, ο Πεσσόα, όπως άλλωστε γράφει και η Μαρία Παπαδήμα, η οποία ειρήσθω εν παρόδω έχει κατορθώσει να μεταφράσει σχεδόν το σύνολο του έργου του και να επιμεληθεί τις εκδόσεις με αριστοτεχνικό τρόπο, «δεν απηχούσε τις συμβάσεις και τους κανόνες της εποχής του». Πάντα ευαίσθητος αλλά και δημιουργικός θα σχεδιάσει την επαγγελματική ζωή του σε διάλογο με την συγγραφή κειμένων που τον απελευθερώνουν και τον ξεκουράζουν γιατί εκεί βρίσκει την πραγματική του ταυτότητα. Ακριβώς όπως και ο Καβάφης, με τον οποίο είχαν αναπτύξει αλληλογραφία και σχέση φιλική και πέθαναν σχεδόν την ίδια περίοδο, θα εκδηλώσει τον ρομαντισμό του και τις πνευματικές του ανησυχίες μέσω ηρώων όπως ο Αλβάρο ντε Κάμπος και ο Μπερνάντο Σοάρες με τους οποίους θα ταυτιστεί γιατί στην πραγματικότητα είναι ο ίδιος και ο αυτός. Στους ήρωές του και στα λεγόμενά τους, θα χρησιμοποιήσει εκτός από τις εσωτερικές του εξάρσεις και τον ποιητικό πυρετό που τον διακατέχει, στοιχεία και δεδομένα από τις εμπορικές του συναλλαγές με τέτοιο τρόπο που ο αναγνώστης διαβλέπει έναν «ποιητή της οικονομίας και του εμπορίου» όπως θα πει και η Μαρία Παπαδήμα.
Το συγκεκριμένο βιβλίο λειτουργεί περισσότερο ως ένα επιστημονικό εγχειρίδιο όπου με λιγότερο λογοτεχνικό αλλά με περισσότερο φιλοσοφικό οίστρο και με έντονο το αίσθημα ενός ανθρώπου που κατέχει τον τομέα εργασίας του, αναπτύσσει τις απόψεις του για το εμπόριο, την εξέλιξή του, τον τρόπο λειτουργίας, την ιστορία του, την επιρροή του στον κόσμο τον πνευματικό. Θα εισβάλει στον κόσμο της οικονομίας και του εμπορίου με διάχυτο το αίσθημα πως η βελτίωση που θα επιθυμούσε είναι μακριά από το να επιτευχθεί γιατί τα συμφέροντα που διακυβεύονται είναι πολλά και οι ισορροπίες διαταραγμένες. Θα αναλύσει τα μονοπώλια, τους περιοριστικούς νόμους, όπως τον νόμο της Ποτοαπαγόρευσης που μόνο ζημιά προκάλεσε και εξηγεί γιατί δηλώνοντας το παρακάτω: «Δεν είναι, λοιπόν, μόνο ο έμπορος, αλλά όλος ο πληθυσμός εν γένει, που έχει καθήκον προς τον εαυτό του να αντιδρά ενεργά και αδιαλείπτως κατά της θέσπισης περιοριστικών νόμων, οι οποίοι είναι πάντοτε επιβλαβείς, όπως αποδείχθηκε, παρότι παρουσιάζονται επωφελείς ή φέρουν αυτόν τον τίτλο». Θα αναφερθεί επίσης και στην πραγματική ουσία του εμπορίου, η οποία οφείλει να υπηρετεί με το προϊόν που προωθεί στην αγορά τον άνθρωπο που αγοράζει και να εξυπηρετεί τις ιδιαίτερες προτιμήσεις του χωρίς να υπολογίζει ο έμπορος αυτό που ο ίδιος θεωρεί ως σωστότερη λύση για τον ίδιο. Επισημαίνει: «Ένας έμπορος, όποιος και αν είναι, δεν είναι παρά υπηρέτης του κοινού ή ενός συγκεκριμένου κοινού {…}. Συνεπώς αυτός που υπηρετεί οφείλει, κατά την άποψή μας, να προσπαθεί να ευχαριστήσει αυτόν τον οποίο υπηρετεί».
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο Πεσσόα, θα αναφερθεί στον κρατισμό που ουσιαστικά λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ομαλή λειτουργία της αγοράς και με καυστικό τρόπο θα καταφερθεί εναντίον των δημοσίων υπαλλήλων, οι οποίοι καθηλωμένοι αιώνια σε μία κλειδωμένη θέση και με την βεβαιότητα της εξασφαλισμένης εργασίας δεν αναπτύσσουν καμία φιλοδοξία ή δημιουργικότητα αλλά παραμένουν δέσμιοι ενός συστήματος ακριβώς όπως και οι συνδικαλιστές. Για την ακρίβεια αναφέρει: «Εκτός από τα στρατιωτικά επαγγέλματα, κανένας άνθρωπος, ο οποίος διαθέτει πραγματική ενεργητικότητα και φιλοδοξία, δεν μπαίνει στη μόνιμη υπηρεσία του Κράτους. Δεν μπαίνει, γιατί δεν υπάρχει εκεί διέξοδος για την ενεργητικότητα, και πολύ λιγότερο για τη φιλοδοξία». Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί έναν οδηγό ερμηνείας των σωστών εφαρμογών μίας εύρωστης οικονομίας μακριά από φαυλότητες και απαλλαγμένη από ανθρώπους ανδρείκελα που την επιβραδύνουν με κάθε είδους τακτικές. Ο Πεσσόα αποδεικνύει την ευρηματικότητα του, την καινοτομία που τον χαρακτηρίζει και βέβαια την συγγραφική δεξιότητα, την οποία θα χρησιμοποιήσει για να ντύσει τους ήρωές του παντρεύοντας δύο εντελώς διαφορετικούς κόσμους που σε πρώτο πλάνο φαίνονται να μην σχετίζονται. Ο Πεσσόα μιλώντας για τον εαυτό του δηλώνει αινιγματικά: «Η καταλληλότερη ονομασία θα ήταν μεταφραστής, η ακριβέστερη ξένος ανταποκριτής σε εμπορικούς οίκους. Ο Ποιητής και ο συγγραφέας δεν συνιστούν επάγγελμα, αλλά κλίση».
«Πως θα νικούσα την εξουσία του χρήματος; […] Δεν υπήρχε παρά μόνο ένας τρόπος – να το αποκτήσω, να το αποκτήσω σε αφθονία ώστε να μην αισθάνομαι την επιρροή του» Απόσπασμα από τον Αναρχικό Τραπεζίτη
«Όλη η ζωή είναι κατ’ουσίαν σχέση, και συνεπώς η κοινωνική ζωή είναι κατ’ουσίαν σχέση μεταξύ ατόμων, όταν πρόκειται για απλή κοινωνική ζωή, και μεταξύ λαών, όταν πρόκειται για πολιτισμική ζωή»
«Τα γεγονότα αποδεικνύουν αυτό που θέλει ο καθένας να αποδείξει»
Το βιβλίο του Fernando Pessoa, Η ουσία του εμπορίου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.