Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων αποτελεί την Τιμώμενη Συλλογή της φετινής διοργάνωσης της Art Athina, η οποία παρουσιάζει μια επιλογή από μερικά ιστορικά έργα που επιμελείται ο Καλλιτεχνικός της Διευθυντής, Ντένης Ζαχαρόπουλος.
Στην Art Athina 2016 θα δούμε έργα των: Κωνσταντίνου Οαρθένη, Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη, Μιχαήλ Οικονόμου, Περικλή Βυζάντιου, Νίκος Εγγονόπουλου, Σπύρου Παπαλουκά, Γιώργος Μπουζιάνη, Γεράσιμου Στέρη – Σταματελάτου, Νικόλου Οθωναίου, Σοφίας Λασκαρίδου, Σπύρου Βανδώρου, Περικλή Λύτρα, Δημήτρης Βιτσώρη, Αγλαΐας Παππά Φώτη Κόντογλου, Δημήτρη Γαλάνη, Γιώργου Γουναρόπουλου, Οδυσσέα Φωκά, Ερρίκου Φραντζισκάκη, Νίκους Χατζηκυριάκου – Γκίκα, Όθωνα Περβολαράκη, Κούλας Μπεκιάρη, Γιάννη Μηταράκη, Σταύρου Παπαπαναγιώτου, Ορέστη Κανέλλη.
Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων αποτελεί ένα ουσιαστικό κλειδί για τη μελέτη της καλλιτεχνικής, πολιτιστικής και πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας. Ιδρύεται επί κυβερνήσεως Βενιζέλου με Δήμαρχο τον Εμμανουήλ Μπενάκη, σημαντικό στέλεχος του εκσυγχρονιστικού κινήματος, το 1914, που είναι και η χρονιά, όπου εκσυγχρονίζονται οι σχέσεις εργοδότη και εργαζομένου και μπαίνουν τα θεμέλια μιας κοινωνικής και εργατικής νομοθεσίας. Οι πηγές της Μοντέρνας Τέχνης χρονολογούνται στην Ευρώπη μεταξύ του 1884 και του 1914.
Η ίδρυση της ΠΙνακοθήκης έρχεται ως φυσική συνέπεια της διεκδίκησης για συστηματική αναμόρφωση των θεσμών, και καταξιώνει το ρόλο του σύγχρονου καλλιτέχνη ως ενεργό πολίτη και ελεύθερο επαγγελματία. Στην αρχή του 20ου αιώνα πολλοί καλλιτέχνες που έχουν αποσχισθεί από την Συντηρητική Εταιρεία Φιλοτέχνων και μετά από αλλεπάλληλες καλλιτεχνικές και επαγγελματικές ζυμώσεις και διεκδικήσεις, αποκτούν με τη συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου, ένα θεσμικό χώρο στο πνεύμα που διεθνώς ονομάζεται Secession. Οι καλλιτέχνες καθορίζονται πρώτα ως “εκσυγχρονιστές” ως προς τη θέση τους στην Πολιτεία και ύστερα αισθητικά ή στυλιστικά ως “μοντέρνοι”.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Πινακοθήκη διευθύνεται εξ αρχής από εκσυγχρονιστές καλλιτέχνες κι αγκαλιάζει τις νέες τάσεις και τον κύκλο της ομάδας Τέχνη (1917). Η πλέον εξέχουσα μορφή διευθυντού θα είναι αυτή του σημαντικού ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά (1892-1957). Η συλλογή συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό έργων των ελευθέρων καλλιτεχνών και μοντερνιστών, που επιλέγονται μεταξύ τους κριτικά μέσα από τις εκθέσεις. Το μεγαλύτερο μέρος των έργων εκφράζει μια ιδιαίτερη ευαισθησία για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, την αγάπη της πραγματικότητας έτσι όπως την ξέρουμε από τον Courbet ή τους ιμπρεσιονιστές, την τοπιογραφία και την καταγραφή του φυσικού και ιστορικού πλούτου, αλλά και των νέων ιδιωμάτων και εκφράσεων. Μπορεί να πει κανείς ότι σε αναλογία με τη λογοτεχνία η συλλογή της Πινακοθήκης εκπροσωπεί τον καλλιτεχνικό “δημοτικισμό” που συνάδει με τον εκσυγχρονισμό της γλώσσας και της παιδείας στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Ο αγώνας για εκσυγχρονισμό τα χρόνια εκείνα δίνει στην Αθήνα τη διάσταση όχι μόνο μιας πρωτεύουσας αλλά μιας κοσμοπολίτικης μεγαλούπολης.
Σε αντίθεση με τους ακαδημαϊκούς θεσμούς, η Πινακοθήκη του Δήμου έχει λίγες ελλείψεις ως προς τις νεωτερικές τάσεις. Η συλλογή σήμερα συγκεντρώνει πάνω από τρεις χιλιάδες έργα, κυρίως ζωγραφικά και επίσης ένα ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικό σύνολο της νεοελληνικής χαρακτικής. Τα γλυπτά βρίσκονται κυρίως στο δημόσιο χώρο και στο Α΄ Νεκροταφείο που αποτελεί ίσως την ωραιότερη γλυπτοθήκη της μνημειακής τέχνης στην Ελλάδα. Η Πινακοθήκη είναι κατ’ αρχάς “συλλογή”, κι εγγράφεται ως κοινωνική διάσταση της πόλης μέσα στο Δήμο. Συμπορεύεται ιστορικά με τη χωροταξική διευθέτηση της πόλης, την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής, του πρασίνου, των μνημείων, την κοινωνική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, την οικιστική ανάπτυξη και την συνεχή αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος που δεν σταματά στην Αθήνα από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η δράση της Πινακοθήκης συνεχίζεται, παρόλα τα τραγικά σκαμπανεβάσματα της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου, μέχρι και την επικράτηση διεθνώς της αφηρημένης τέχνης. Η ρήξη με τις πιο σύγχρονες τάσεις συμπίπτει κυρίως με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας στην Ελλάδα το1967. Στη συνέχεια η Πινακοθήκη θα έχει μικρή στήριξη από το Δήμο, μέχρι την εγκατάστασή της στα ιστορικά κτίρια του τέως Βρεφοκομείου, το 1982 (έργο του Παναγιώτη Κάλκου,1872-1875) και την ανάπλαση του συγκροτήματος του Μεταξουργείου (έργο του Χριστιανού Χάνσεν,1833-1841 που ολοκληρώθηκε από τον Χριστιανό Ζίγγελ το 1852), το 2010. Η βασική επιλογή των έργων παρουσιάζει χαρακτηριστικά παραδείγματα σετσεσιονισμού, υπαιθρισμού, μετα-ιμπρεσιονισμού, φωβισμού και εξπρεσιονισμού από καλλιτέχνες που έπαιξαν ρόλο στην καλλιτεχνική και θεσμική κατωχύρωση του εκσυγχρονισμού. Μέσα από αυτό το πρίσμα μπορεί να δει κανείς το πραγματικό καλλιτεχνικό εύρος και πλούτο που χαρακτηρίζουν τη σχέση της Ελλάδας με το ευρύτερο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και να διατρέξει με φρέσκια ματιά τις διακλαδώσεις της τέχνης με το διεθνές όραμα για ελευθερία, προόδο και παιδεία, τόσο καλλιτεχνικά όσο και κοινωνικά. Ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων έχει την τύχη να συγκεντρώνει σήμερα ένα μεγάλο αριθμό από σταθμούς μέσα στην ιστορία της πόλης και της κοινωνίας, που με επικεφαλής την Πινακοθήκη αποτελούν ένα πλούσιο δίκτυο Μουσείων, Συλλογών και δημόσιων χώρων. Παρόλη την κρίση η πολιτιστική υποδομή του Δήμου των Αθηναίων και η διατήρηση της δωρεάν εισόδου, υπογραμμίζουν πως η συμμετοχή του πολίτη στην παιδεία και τον πολιτισμό και των καλλιτεχνών και πνευματικών ανθρώπων στη ζωή της Πολιτείας, αποτελούν το πρώτο εργαλείο της κοινωνίας και την εγγύηση ενός ελεύθερου και δημοκρατικού κόσμου.
Ντένης Ζαχαρόπουλος
Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Πινακοθήκης, Μουσείων και Συλλογών του Δήμου Αθηναίων
Χρήστος Τεντόμας
Πρόεδρος Δ.Σ. του
Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων
Έργα: 1. Αγλαΐα Παππά
2. Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας
3. Φώτης Κόντογλου
Περισσότερες πληροφορίες για την Art Athina 2016 μπορείτε να δείτε εδώ.