Με τον όρο πολιτισμική μνήμη, που εισήγαγε ο αιγυπτιολόγος Jan Assmann, δεν εννοούμε την ανάμνηση πρόσφατων γεγονότων, αλλά τις παραδόσεις που μεταβιβάζονται προφορικά ή γραπτά στα μέλη μιας κοινότητας. Με βάση παλαιότερες θεωρίες για τη συλλογική μνήμη και χρησιμοποιώντας υλικό από την εθνολογία και την ανθρωπολογία, στο κλασικό πλέον θεωρητικό έργο του ο Assmann ερμηνεύει τους μηχανισμούς συγκρότησης και συντήρησης της πολιτισμικής μνήμης και αναδεικνύει τη σημασία των εγγράμματων πολιτισμών και των κανονικών κειμένων για τη διαμόρφωση συλλογικής ταυτότητας. Με βάση το τρίπτυχο ανάμνηση, γραφή και συλλογική ταυτότητα, ο συγγραφέας μελετά την αρχαία Αίγυπτο και τον τρόπο με τον οποίο το ιερατείο διαμόρφωσε την εικόνα για το παρελθόν της και την κοινωνία της, και στη συνέχεια εξετάζει συγκριτικά ανάλογες διεργασίες σε δύο εντελώς διαφορετικούς κόσμους: το αρχαίο Ισραήλ και τις ελληνικές πόλεις.
Αμέσως μετά την πρώτη του έκδοση, το βιβλίο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και άσκησε βαθιά επίδραση στον χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών, καθώς διαφωτίζει, προβληματίζει και δίνει ερεθίσματα για σκέψη, όχι μόνο για την κατανόηση ιστορικών δεδομένων, αλλά και, ευρύτερα, για τον τρόπο με τον οποίο η ιστορική μνήμη επηρεάζει τη ζωή μας.
Στη μακρόχρονη ακαδημαϊκή του καριέρα ως τακτικός καθηγητής Αιγυπτιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, ο Jan Assmann μελέτησε συστηματικά διάφορες πτυχές της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας, ιστορίας και λογοτεχνίας. Μετά από μια σειρά θεμελιωδών συμβολών στον χώρο του γνωστικού του αντικειμένου, καταπιάστηκε με καίρια ζητήματα της θρησκειολογίας και της ιστορίας των πολιτισμών διευρύνοντας εντυπωσιακά το φάσμα των επιστημονικών του ενδιαφερόντων. Έχει δημοσιεύσει πλήθος μονογραφίες που διακρίνονται από έναν μεστό επστημονικό λόγο, αναλυτική οξυδέρκεια και εξαιρετική συνθετική ικανότητα. Μεταξύ των έργων του, πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες, ξεχωρίζουν τα ακόλουθα:
- Η αιγυπτιακή ηλιακή θρησκεία (Egyptian Solar Religion, 1995· α΄ γερμανική έκδοση: Re und Amun: Die Krise des polytheistischen Weltbilds im Ägypten der 18.-20. Dynastie, 1983)
- Μωυσής ο Αιγύπτιος: Η μνήμη της Αιγύπτου στον δυτικό μονοθεϊσμό (Moses theEgyptian: The Memory of Egypt in Western Monotheism, 1997· α΄ γερμανική έκδοση: Moses der Ägypter: Entzifferung einer Gedächtnisspur, 1998)
- Αναζητώντας τον θεό στην αρχαία Αίγυπτο (The Search for God in Ancient Egypt, 2001· α΄ γερμανική έκδοση: Ägypten: Theologie und Frömmigkeit einer frühenHochkultur, 1984)
- Η αιγυπτιακή σκέψη: ιστορία και νόημα στα χρόνια των Φαραώ (The Mind of Egypt:History and Meaning in the Time of the Pharaohs, 2002· α΄ γερμανική έκδοση: Ägypten: Eine Sinngeschichte, 1996)
- Θάνατος και λύτρωση στην αρχαία Αίγυπτο (Death and Salvation in Ancient Egypt, 2006· α΄ γερμανική έκδοση: Tod und Jenseits im Alten Ägypten, 2001)
- Περί θεού και θεών: Αίγυπτος, Ισραήλ, και η ανάδυση του μονοθεϊσμού (Of God andGods: Egypt, Israel, and the Rise of Monotheism, 2008)
- Η διάκριση του Μωυσή ή Το τίμημα του μονοθεϊσμού (The Mosaic Distinction or ThePrice of Monotheism, 2009· α΄ γερμανική έκδοση: Die Mosaische Unterscheidungoder der Preis des Monotheismus, 2003).
