Η ψευτοαφελής, του Β. Α. Μότσαρτ στη Λυρική Σκηνή

Την τρίπρακτη κωμική όπερα του Β. Α. Μότσαρτ Η ψευτοαφελής, θα παρουσιάσουν οι Μονωδοί του Στούντιο Όπερας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στις 16 & 17 Ιουλίου, ολοκληρώνοντας έτσι τον φετινό κύκλο σπουδών τους.

Ο μαέστρος και υπεύθυνος σπουδών του Στούντιο Όπερας Νίκος Βασιλείου και η σκηνοθέτρια Μαρίνα Μέργου επιχειρούν μια σύγχρονη προσέγγιση της ιδιοφυούς όπερας του Μότσαρτ, την οποία συνέθεσε στην ηλικία των 13 ετών. Μεταφερόμαστε σ’ ένα ονειρικό κατάστημα παιχνιδιών, όπου οι ήρωες – μαριονέτες ζωντανεύουν, ερωτεύονται, τσακώνονται και παγιδεύουν ο ένας τον άλλο. Μέσα από σουρεαλιστικές περιπέτειες και παιχνίδια τιμής, όλοι καταλήγουν να ενωθούν με τα δεσμά του γάμου.

Σημείωμα της σκηνοθέτιδας Μαρίνας Μέργου

Η πλοκή του έργου περιστρέφεται γύρω από τις κωμικές και σχεδόν σουρεαλιστικές περιπέτειες που πρέπει να περάσουν οι ερωτευμένοι πρωταγωνιστές του έργου, έτσι ώστε δολοπλοκώντας να κατορθώσουν να ενωθούν με τα δεσμά του γάμου.  Από το πρώτο κιόλας χορωδιακό τα δύο ερωτευμένα ζευγάρια τραγουδούν μια ωδή στον έρωτα και την ελευθερία, διαποτισμένη από την παρουσίαση των στερεοτυπικών χαρακτήρων τους βαθιά ριζωμένων στην παράδοση της κομέντια ντελ άρτε. Για το λόγο αυτό, η σκηνοθετική γραμμή ακολουθεί την παράδοση της κομέντια, τόσο στην υποκριτική όσο και στην κινησιολογία των τραγουδιστών.

Κεντρικό ζήτημα στη σκηνοθετική προσέγγιση υπήρξε η θεματολογία του έργου. Παρόλο που οι εποχές έχουν αλλάξει αρκετά σε θέματα ηθικής όσον αφορά τον έρωτα και το γάμο, κάποια στερεοτυπικά χαρακτηριστικά που αφορούν τους ρόλους των δύο φύλων παραμένουν τα ίδια.  Με κύριο στόχο να προβληθεί η θεματική αυτή, ώστε να φέρει στην επιφάνεια τα ζητήματα που απασχολούν το σύγχρονο θεατή, χρησιμοποιήθηκε το σκηνοθετικό εύρημα να παρουσιαστεί όλο το έργο ως ένα όνειρο μιας σύγχρονης ερευνήτριας, η οποία ερευνά το γάμο και τις σχέσεις των δύο φύλων στην όπερα του Μότσαρτ Η ψευτοαφελής.

Τόσο το λιμπρέτο όσο και η μουσική του δωδεκάχρονου τότε Μότσαρτ ξεχειλίζουν από φαντασία και παιχνιδιάρικη ατμόσφαιρα και οι στερεοτυπικοί χαρακτήρες της κομέντια ντελ άρτε παραπέμπουν σε κούκλες. Για το λόγο αυτό, επιλέχθηκε όλο το έργο–όνειρο  να διαδραματίζεται σ’ ένα σουρεαλιστικό κατάστημα παιχνιδιών με τους πρωταγωνιστές–μαριονέτες να δραπετεύουν από τις βιτρίνες και τα ράφια τους και να προσπαθούν να χειραγωγήσουν ο ένας τον άλλο για να πετύχουν τον τελικό τους στόχο να παντρευτούν.

Τα καταστήματα παιχνιδιών αποτελούν τον κατ’ εξοχήν τόπο όπου αναπαράγονται τα στερεότυπα του φύλου με τα αγορίστικα παιχνίδια να προωθούν τη δράση και συχνά  τη βία προβάλλοντας συγκεκριμένους ρόλους, όπως αυτόν του  στρατιώτη, και τα κοριτσίστικα να επικεντρώνονται κυρίως σε θέματα ομορφιάς παρουσιάζοντας το μοτίβο της καλής νοικοκυράς ή της νύφης, κάτι το οποίο συνάδει με το περιεχόμενο του έργου μας. Για ν’ αναδειχτεί η ιδέα αυτή, επιλέξαμε οι τρεις γυναίκες πρωταγωνίστριες να παραπέμπουν ενδυματολογικά σε  νύφες, δύο από τους άνδρες πρωταγωνιστές να παραμείνουν στρατιώτες και τα δύο αδέρφια  να παραπέμπουν σε γαμπρούς. Η επιλογή αυτή έχει ως στόχο να καταδείξει τους  στερεοτυπικούς ρόλους που μας επιβάλλονται από την παιδική ηλικία και κατ’ επέκταση να σηματοδοτήσει την αλληλοπαγίδευση  των πρωταγωνιστών προερχόμενη  από τον αυστηρό  εγκλωβισμό τους μέσα σ’ ένα  ευρύτερο πατριαρχικό σύστημα.  Ετικέτες τιμών κρέμονται από τις μαριονέτες μας συμβολίζοντας την δισυπόστατη φύση της γυναικείας και ανδρικής τιμής, τόσο σε ηθικό όσο και οικονομικό επίπεδο, με το γάμο να παίρνει τη διάσταση εμπορικής συναλλαγής. 

Το σκηνοθετικό τέχνασμα του ονείρου αναδεικνύει έντονα τις σχέσεις εξουσίας των δύο φύλων χρησιμοποιώντας ως οδηγό το μηχανισμό και τις διεργασίες του υποσυνείδητου που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια των ονείρων. Στην Ερμηνεία των ονείρων ο Φρόυντ υποστηρίζει πως  τα όνειρα  είναι η απόπειρα εκπλήρωσης μίας απωθημένης ευχής ερωτικού περιεχομένου που παρουσιάζεται στην ονειρική ζωή συνδυάζοντας τα ημερήσια κατάλοιπα. Κύριο χαρακτηριστικό της φροϋδικής ονειρικής γλώσσας είναι η διαδικασία της μεταμφίεσης και της παραμόρφωσης των παράλογων επιθυμιών μας.  Η σκηνοθεσία, βασισμένη στην παραπάνω ιδέα, χρησιμοποιεί πολλαπλούς συμβολισμούς, τόσο στις σουρεαλιστικά κωμικές δράσεις των πρωταγωνιστών όσο και στα σκηνικά και τα κοστούμια, ώστε να εμπλουτίσει αλλά και να εκσυγχρονίσει το έργο φέρνοντας το πιο κοντά στη δική μας πραγματικότητα.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τους Γιώργο Καρτάλο, Αδαμαντία Φυτιλή, Ευδοκία Δεληπέτρου, Βάσω Ζαχάρη, Αθηνά Καστρινάκη, Λητώ Μεσσήνη και Μαρία Αθανασοπούλου για την πολύτιμη υποστήριξη τους.

Με μια ματιά

Το έργο / Η τρίπρακτη κωμική όπερα –opera buffa– Η ψευτοαφελής [La finta semplice] γράφηκε το 1769, όταν ο Μότσαρτ ήταν μόλις 13 ετών. Το ποιητικό κείμενο είναι του διάσημου βενετσιάνου θεατρικού συγγραφέα Κάρλο Γκολντόνι με τροποποιήσεις τις οποίες επέφερε ο Μάρκο Κολτελλίνι και πρωτοπαρουσιάστηκε σε αίθουσα του ανακτόρου του αρχιεπισκόπου του Ζάλτσμπουργκ την Πρωτομαγιά της ίδιας χρονιάς. Όσα συνέβησαν με αφορμή την όπερα αυτή είχαν μεγαλύτερο αντίκτυπο στον Μότσαρτ και τη σταδιοδρομία του απ’ ό,τι το ίδιο το έργο. Ο φιλόδοξος πατέρας του συνθέτη θεώρησε ότι είχε λάβει προφορική παραγγελία για την όπερα από τον αυτοκράτορα Ιωσήφ Β’. Όταν ζήτησε από το μονάρχη να μεσολαβήσει, προκειμένου να παραμεριστούν παρασκηνιακές μηχανορραφίες και η όπερα τελικά να παρουσιαστεί στη Βιέννη, ο Ιωσήφ Β’ δεν τον στήριξε. Επιπλέον, η μητέρα του ηγεμόνα, Μαρία Θηρεσία, σχημάτισε ιδιαίτερα αρνητική γνώμη για την οικογένεια Μότσαρτ και θεώρησε σκόπιμο να την κοινοποιήσει στο γιο της, κυβερνήτη του Μιλάνου και στην κόρη της, βασίλισσα της Νάπολης. Ως αποτέλεσμα ο Βόλφγκανγκ στερήθηκε θέσεις εργασίας για τις οποίες ενδιαφερόταν.

Σύνοψη / Τα δύο αδέρφια, ο Κασσάντρο και ο Πολιντόρο, μισούν το γάμο για διαφορετικούς λόγους ο καθένας κι απαγορεύουν στη μεγαλύτερη αδερφή τους Τζατσίντα να παντρευτεί τον Ούγγρο λοχαγό Φρακάσσο, ο οποίος έχει βρει κατάλυμα με τον υπασπιστή του Σιμόνε στο σπίτι τους. Η καμαριέρα τους Νινέττα, από την πλευρά της, απεγνωσμένη να βρει σύζυγο ξελογιάζει τον Σιμόνε. Με την παρότρυνση της πονηρής Νινέττας τα δύο ερωτευμένα ζευγάρια καταστρώνουν σχέδιο για να πετύχουν το στόχο τους. Η Ροζίνα, αδερφή του Φρακάσσο, η οποία σύντομα θα επισκεφτεί το σπίτι, θα πρέπει να κερδίσει την καρδιά των δύο αδερφών. Η Ροζίνα καταφέρνει να ξεγελάσει το μισογύνη Κασσάντρο με την προσποιούμενη αφέλεια της και τον Πολιντόρο διδάσκοντας του την τέχνη του φλερτ. Υπό την απειλή μονομαχίας και την υποτιθέμενη κλοπή του χρυσού των δύο αδερφών, η πλεκτάνη θριαμβεύει και τα ζευγάρια καταφέρνουν να παντρευτούν. Στο τέλος του έργου η Ροζίνα παντρεύεται τον Κασσάντρο κι έτσι όλοι καταλήγουν να γιορτάζουν τους γάμους τους, εκτός από  τον  πιο αγαθό Πολιντόρο, ο οποίος παραμένει εργένης.

Β. Α. Μότσαρτ (1756-1792)

Η ψευτοαφελής

Τρίπρακτη κωμική όπερα

Ποιητικό κείμενο Κάρλο Γκολντόνι με τροποποιήσεις του Μάρκο Κολτελλίνι

Μουσική διεύθυνση Νίκος Βασιλείου

Σκηνοθεσία Μαρίνα Μέργου

Σκηνικά Βάσω Παπαδοπούλου

Κοστούμια Χρυσάνθη Ψαροπούλου

Φωτισμοί Σπύρος Τζώρας

Ροζίνα Ρωξάνη Παπαδημητρίου (16 Ιουλ.)

Σωτηρία Γιαννούδη (17 Ιουλ.)

Φρακάσσο Γιάννης Χριστόπουλος

Νινέττα Δήμητρα Κωτίδου (16 Ιουλ.)

Μαρία Δήμα (17 Ιουλ.)

Ντόννα Τζατσίντα Βίκυ Τσιλιακού

Ντον Πολιντόρο Χρήστος Κεχρή

Ντον Κασσάντρο Νίκος Κοτενίδης

Σιμόνε Μαξίμ Κλονόβσκι

ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΤΟΥ ΣΤΟΥΝΤΙΟ ΟΠΕΡΑΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΛΥΡΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ