Η σοφία του Σενέκα ξεδιπλώνεται απλόχερα στην Τέχνη της γενναιοδωρίας

Ένα ακόμα βιβλίο στη σειρά των αρχαίων κλασικών συγγραφέων έρχεται να συμπληρώσει το παζλ της γνώσης για διάφορα ζητήματα που από τότε έως και σήμερα δεν έχουν σταματήσει να απασχολούν τον άνθρωπο, ζητήματα φιλοσοφικά αλλά παράλληλα και καθημερινά, ζητήματα που άπτονται των ανθρωπίνων σχέσεων, ζητήματα φλέγοντα και κρίσιμα. Ο Σενέκας ευαίσθητος σε αυτά τα ζητήματα ασχολείται και τα πραγματεύεται δίχως παύση για να μας προσφέρει έναν οδηγό ζωής στον τρόπο αντιμετώπισής τους. Πρόκειται για έναν στοχαστή που εμπνέεται από τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και τα δικά τους διδάγματα και παραθέτει τις δικές του σκέψεις, τους δικούς του συλλογισμούς, τα δικά του διδάγματα για μια καλύτερη ζωή.

Η σοφία περί ευεργεσίας και γενναιοδωρίας δια στόματος Σενέκα

Ο Σενέκας με την σοφία που τον διακρίνει καταθέτει τις απόψεις του και τις διατυπώνει απευθυνόμενος στον φανταστικό ή πραγματικό μαθητή και συνομιλητή του και μέσω αυτού επιθυμεί ουσιαστικά να απευθυνθεί στον μέσο άνθρωπο και επίδοξο αναγνώστη. Στον άνθρωπο με τον οποίο συνομιλεί θέτει ερωτήματα και τα απαντάει για να επιχειρηματολογήσει σε σχέση με το ζήτημα της γενναιοδωρίας, με το οποίο καταπιάνεται αυτή τη φορά. Ο συγγραφέας του βιβλίου στην εισαγωγή του επιχειρεί να μας δώσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε ο Σενέκας, να μας παράσχει πληροφορίες σχετικά με τη ζωή του και την πορεία του αλλά και να μας δώσει πληροφορίες για τις πραγματείες αυτές. Αναφέρει χαρακτηριστικά: “…αφιέρωσε μία από τις Ηθικές επιστολές του σε αυτό, χαρακτηρίζοντας τη συγκεκριμένη επιστολή ως προέκταση και επέκταση της πραγματείας Περί ευεργεσιών. Μέρος αυτής της επιστολής περιλαμβάνεται στο παρόν βιβλίο και είναι γνωστό ότι δημοσιεύτηκε το 64 μ.Χ., λίγο πριν από τον θάνατο του Σενέκα”.

Ο Σενέκας υπήρξε ένας άνθρωπος καλοζωισμένος που είχε τον χρόνο να φιλοσοφήσει διότι δεν είχε να τον απασχολούν οικονομικά ζητήματα, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρόσχωμα για αυτό το έργο. Όπως και άλλοι φιλόσοφοι, ποιητές και ζωγράφοι, συγγραφείς και ρήτορες είχε εξασφαλίσει μεγάλα πλούτη και δωρεές από τον Αυτοκράτορα και είχε τη δυνατότητα να ξεδιπλώσει τις σκέψεις του. “Με μια διακριτικότητα που οφειλόταν στους κινδύνους της τυραννίας, ο Σενέκας κράτησε εκτός της πραγματείας την ιδιωτική του ζωή και την πολιτική του καριέρα όπως έκανε και σε όλα σχεδόν τα υπόλοιπα γραπτά του” μας λέει ο συγγραφέας και αποτυπώνει το γεγονός πως τέθηκε στη διάθεση των συμπολιτών του με σκοπό να βελτιώσει την καθημερινή τους ζωή και να ασχοληθεί με θέματα καίρια.

Στο βιβλίο αυτό, θα ασχοληθεί με τις ευεργεσίες και την τέχνη της γενναιοδωρίας, μια τέχνη που δεν είναι εύκολο κανείς να την ασκήσει. Τίθενται λοιπόν εύλογα τα ερωτήματα όπως για παράδειγμα, έχει νόημα κανείς να ευεργετεί ακόμα και αν αυτή η πράξη δεν εκτιμάται ή δεν αναγνωρίζεται; Υπάρχει λόγος να ευεργετεί κάποιος και να είναι γενναιόδωρος μόνο και μόνο για να έχει το δικαίωμα να απαιτεί στη συνέχεια και ο ίδιος να ζητάει ανταλλακτική ευεργεσία; Γιατί υπάρχει απαξίωση από τον ευεργετημένο όταν δέχεται ένα δώρο και γιατί αμφισβητεί πως ευεργετήθηκε, γιατί να ξεχνά να αναφερθεί σε μία πράξη που τον βοήθησε σε μια παρούσα στιγμή; Έχει το δικαίωμα ο ευεργετών να παραπονιέται και να εξοργίζεται με μία τέτοια πράξη αγνωμοσύνης; Είναι πραγματικά πολλές οι απορίες και ακόμα περισσότερες εκείνες που αναδύονται από όλα αυτά που ο ίδιος ο Σενέκας πραγματεύεται και αναζητούν τις απαντήσεις.

Η φύση από μόνη της είναι γενναιόδωρη με εμάς και οφείλουμε να την σεβόμαστε για όλα αυτά που μας προσφέρει, για τους καρπούς που απολαμβάνουμε και τους οποίους θεωρούμε δεδομένους. Μόνο που τίποτε δεν είναι δεδομένο και σαν η φύση δεν βρίσκει από εμάς τη φροντίδα και την αγάπη που της αξίζει θα μαραθεί, θα εξουθενωθεί και θα σταματήσει να μας τροφοδοτεί με όλα εκείνα τα καλά. Άρα δεν φτάνει μόνο εμείς να είμαστε γενναιόδωροι, πρέπει και εμείς ως άτομα μεμονωμένα ή ως ομάδες να δείχνουμε τον απαραίτητο σεβασμό, την αναγνώριση, την εκτίμηση, να μην παραπονιόμαστε για τους άλλους που δεν μας έδειξαν το δικό τους σεβασμό σε αυτό που προσφέραμε αν εμείς δεν είμαστε σε θέση να είμαστε εγκρατείς και έντιμοι.

Ο Σενέκας θέτει ερωτήματα και στον άνθρωπο της εποχής του αλλά και κάθε εποχής, για αυτό άλλωστε και είναι διαχρονικά τα μηνύματά του, του συστήνει να μετριάζει και να αξιολογεί τις καταστάσεις όταν πρόκειται να επενδύσει γενναιόδωρα σε κάποιον άνθρωπο αλλά να μην αποκλείει κανέναν από αυτή την θεάρεστη πράξη. Έχει σημασία μια γενναιόδωρη πράξη να βρει τον σωστό αποδέκτη της, έχει νόημα ο ευεργετηθείς να νιώσει την ευεργεσία και να σεβαστεί την πράξη της οποίας είναι αποδέκτης. Ο Σενέκας εστιάζει πολύ στον ρόλο της πράξης αυτής ώστε να μην απογοητευτεί εκείνος που ευεργετεί, να μην είναι όμως και αλαζόνας, και από την άλλη πλευρά ο ευεργετημένος να θεωρήσει αυτό το δώρο ευλογία και αν τελικά δεν μπορεί να ανταποκριθεί να γνωρίζει τον άνθρωπο που προσέτρεξε για να τον βοηθήσει σε μια δύσκολη στιγμή αλλά και να αναγνωρίσει το καλό. “Αν κάποιος σου δώσει χρήματα και – εφόσον θεωρείς ότι αυτό είναι κάτι σημαντικό – γεμίσει τα σεντούκια σου, θα το ονομάσεις ευλογία”.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

“Γιατί να προσφέρει κάποιος; Για να μην παραλείψει να προσφέρει, για να μη χάσει την ευκαιρία να κάνει το καλό”

“Πες μου, ποια ανταπόδοση προκύπτει από τη δικαιοσύνη, από την αθωότητα, από το μεγαλείο του νου, από τη σεμνότητα, από την αυτοσυγκράτηση;”

Διαβάστε επίσης:

Σενέκας – Η τέχνη της γενναιοδωρίας: Κείμενα του Σενέκα από τις εκδόσεις Διόπτρα