Ένα δοκίμιο που πραγματεύεται στιγμιότυπα από το ταξίδι της νεωτερικότητας, ανοίγοντας με το «λαμπρό νέο κόσμο» της Μιράντας από την Τρικυμία του Σαίξπηρ για να κλείσει με τον Γκάτσμπυ του Σκοτ Φιτζέραλντ.
Εξετάζοντας την πορεία της νεωτερικής αυτοσυνειδησίας, ο συγγραφέας διαπιστώνει πως «η μαγεία του “νέου κόσμου” παραδίδεται έτοιμη με το απομαγευμένο μέλλον της». Στον κορμό του δοκιμίου βρίσκονται οι παράλληλες αφηγήσεις δύο εμβληματικών προσωπικοτήτων του 19ου αιώνα: το ταξίδι του πλοίου της βρετανικής αυτοκρατορίας Beagle (1835), στο οποίο επιβαίνει ο νεαρός φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος, και το ταξίδι του αμερικανικού φαλαινοθηρικού Acushnet (1841), στο οποίο μέλος του πληρώματος είναι ο εικοσιδυάχρονος Χέρμαν Μέλβιλ.
Και οι δύο καταγράφουν αργότερα την εμπειρία τους από την παραμονή τους στα Μαγεμένα Νησιά ή νησιά Γκαλάπαγκος. Τα νησιά αυτά, «όπως τα αναδιευθετεί η επιστημονική περιέργεια του Δαρβίνου και η συγγραφική φαντασία του Μέλβιλ, συστήνονται ως ο ύστατος […] τόπος όπου θα διαδραματιστεί […] η ιλιγγιώδης εκκρεμότητα ανάμεσα στη μαγεία και την απομάγευση. Ο μεν Δαρβίνος θα ανακαλύψει εκεί έναν παράδεισο για να μελετήσει τη φυσική ιστορία, αναπληρώνοντας εν μέρει την απομάγευση του φυσικού κόσμου με την ιδρυτική μαγεία της μελέτης του, ο δε Μέλβιλ το σημείο όπου η επαγγελία του Νέου Κόσμου διαψεύδεται οριστικά. Για τον έναν, τα Γκαλάπαγκος είναι μια αρχή, ένα άνοιγμα στον κόσμο και τη μαγεία της δημιουργίας• για τον άλλον, στοιχειωμένη γη, καταραμένος τόπος».
Ολοκληρώνοντας την περιδιάβασή του στην περιπέτεια του νέου κόσμου στη νεωτερική σκέψη και τη νεωτερική φαντασία, ο Δ. Καψάλης θα σταθεί σ’ ένα τρίτο βλέμμα που συμπληρώνει προοπτικά τα βλέμματα του Δαρβίνου και του Μέλβιλ: είναι το βλέμμα του αφηγητή Μάρλοου, στην Καρδιά του σκότους του Τζόζεφ Κόνραντ, που πέφτει πάνω στις πιο αποτρόπαιες όψεις της αυτοκρατορικής πολιτικής και ιδεολογίας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Διονύσης Καψάλης
Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1952. Σπούδασε φιλολογία στις ΗΠΑ και στο Λονδίνο. Έχει δημοσιεύσει ποίηση, μελέτες και δοκίμια, μεταφράσεις ποιημάτων και θεατρικών έργων (κυρίως του Σαίξπηρ). Εργάζεται στο ΜΙΕΤ, όπου από το 1999 κατέχει τη θέση του διευθυντή. Είναι επίτιμος διδάκτορας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου από το 2015 και έχει τιμηθεί με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το 2017.