Η θύελλα επιμένει, του Ενζό Κορμάν στο 2ο Φεστιβάλ Σύγχρονου Θεάτρου

Η θύελλα επιμένει, το έργο του Ενζό Κορμάν, παρουσιάζεται για 1η φορά στο ελληνικό κοινό από την ομάδα Χρώμα, στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Σύγχρονου Θεάτρου “Το Γαλλικό Θέατρο à la Grecque” από το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος και το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.

Λίγα λόγια για το έργο

Μια θυελλώδη νύχτα ο 40χρονος σκηνοθέτης Νάθαν Γκόλντριγκ επισκέπτεται τον 76χρονο Τέο Στάινερ, βετεράνο ηθοποιό, ο οποίος ζει μόνος κάπου στη γαλλική επαρχία με σκοπό να του προτείνει να ανέβει και πάλι, μετά από χρόνια, στη σκηνή και να παίξει τον Βασιλιά Ληρ. Εκείνος αρνείται και ο σκηνοθέτης, στην προσπάθειά του να τον πείσει να δεχτεί, θα εκμαιεύσει από τον διάσημο ηθοποιό, στη διάρκεια της βραδιάς, την οδυνηρή προσωπική του μαρτυρία από τη φρίκη του Ολοκαυτώματος. Πληγές προσωπικές, απομεινάρια της ιστορικής κόλασης του 20ου αι. πετούν σαν κομμάτια στάχτης στον αέρα, ξεφεύγοντας από μια φωτιά που, μάταια, προσπαθεί να νικήσει τη θύελλα που έξω, ακόμα, επιμένει.

Τα αποσπάσματα από τον Βασιλιά Ληρ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι από τη μετάφραση του Διονύση Καψάλη.

Τα αποσπάσματα από τον Άμλετ και τον Μάκβεθ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά.

Συντελεστές

Η θύελλα επιμένει, Ενζό Κορμάν
Toujours l’orage, Enzo Cormann

Μετάφραση: Μαρία Ευσταθιάδη
Σκηνοθεσία-φωτισμοί: Κωνσταντίνος Χατζής
Διαμόρφωση σκηνικού χώρου-Κοστούμια: ομάδα χρώμα
Επιμέλεια Κίνησης: Χριστίνα Βασιλοπούλου
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Πάνος  Κατσιαούνης – Γεωργία Λένη
Φωτογραφίες παράστασης: Γεωργία Λένη, Άγγελος Μπάλλας
Συμπαραγωγή: Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος  &  Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Σε συνεργασία με: SACD & COPIE PRIVÉE

Παίζουν:
Τέο Στάινερ: Γιώργος Κοτανίδης
Νάθαν Γκόλντριγκ: Κωνσταντίνος Χατζής
και
Ελπίδα Μεταξά
Bertrand Moreau
Ευδοκία Στατήρη

Σημείωμα: Κωνσταντίνος Χατζής

Πρέπει ν’ αντέξουμε το βάρος της θλιβερής μας εποχής:
τα λόγια μας να μην τα επιβάλλει το χρέος, αλλά κατάθεση ψυχής.

Είθισται ένας σκηνοθέτης να γράφει ένα μικρό «σημείωμα» με σκοπό να κατατοπίσει τους θεατές σχετικά με τη «ματιά» του πάνω στο έργο, τους σκοπούς και τις προθέσεις του. Αλλά ένα τέτοιο «σημείωμα» περιέχει τον κίνδυνο να προκαταβάλει, να στενέψει τη «φαντασία», να μικρύνει τη δεκτικότητα του θεατή. Αυτό είναι κάτι που θέλω να αποφύγω. Δεν πιστεύω στις προθέσεις που δηλώνονται αλλά στο τελικό αποτέλεσμα. Γιατί τελικά και η πρόθεση από το αποτέλεσμα θα δικαιωθεί. Θα προσπαθήσω λοιπόν να τοποθετήσω το θεατή στην αρχή ενός δρόμου όσο γίνεται πιο «ανοιχτού».

Η εκκίνηση του έργου είναι ρεαλιστική. Ο χώρος κι αυτός ρεαλιστικός. Ο ψυχισμός των προσώπων γνωστός. Τυπική αιτία της συνάντησής τους, το θέατρο. Μια πρόταση για μια παράσταση. Τα δύο πρόσωπα έρχονται από την αρχή αντιμέτωπα. Ωστόσο αυτή η κόντρα ανάμεσά τους είναι επιφανειακή. Φαινομενικά μοιάζουν να έχουν κάτι κοινό. Όσο περνάει η ώρα αναδύονται οι διαφορετικότητες τους, οι φόβοι τους, η αγωνία, ο θάνατος ό,τι εμπεριέχουν. Φανερώνονται οι αιτίες που τα εμποδίζουν να έρθουν σε έναν πραγματικό διάλογο. Ό,τι υπάρχει μέσα τους βρίσκεται στην απόλυτη κορύφωσή του. Το εμπόδιο, το βαθύτερο «σκηνικό» του έργου είναι η Ιστορία. Η Ιστορία που τα εμπλέκει είτε άμεσα είτε έμμεσα, που τα παρασύρει, τα μεταμφιέζει, τα αναστατώνει. Η Ιστορία που νιώθουμε σα να ξαναπαίζεται πάνω στη σκηνή και που τα οδηγεί στην βαθύτερη αλήθεια τους. Σε μια μεγάλη ενοχή. Φυσικά το έργο αυτό μόνο επιφανειακά μπορείς να το ονομάσεις ιστορικό. Μια και η Ιστορία είναι ένα μέσο για να αντικρύσουν μια πραγματικότητα τους εαυτού τους, ή τη μοναδική πραγματικότητά τους όπως ισχυρίζονται τα δύο αυτά πρόσωπα. Κι η ενοχή τους θα τα οδηγήσει σε μια ουσιαστική ένωση, σε μια σύνδεση. Στο τέλος αυτό που έμοιαζε να είναι φαινομενικά μια επιφάνεια, δηλαδή η σχέση τους με το Θέατρο, έστω κι ερήμην τους μεταμορφώνεται και επανατοποθετείται γιατί μοιάζει να φτάνει στον πυρήνα της ουσίας. Χωρίς ωστόσο να δίνεται κάποια συγκεκριμένη απάντηση. Χωρίς να παίρνουν μια συγκεκριμένη θέση. Κι όλα αυτά με μια θύελλα που επιμένει.

Γράφει ο Ενζό Κορμάν

Η θύελλα επιμένει

Ο Nathan Goldring, νέος αυστριακός σκηνοθέτης, προτείνει στον Theo Steiner, εμβληματική μορφή του βιεννέζικου θεάτρου της Μεταπολεμικής περιόδου, να βάλει τέλος σε είκοσι πέντε χρόνια σιωπής και απουσίας, ανεβάζοντας στο Βερολίνο, τον Βασιλιά Lear.

Για ποιο λόγο η φιγούρα του γέρου βασιλιά σε παρακμή γυρίζει τον πρώην ηθοποιό πάνω από μισό αιώνα πίσω, στο γκέτο του Τερεζίν;
«Όταν γεννιόμαστε, κλαίμε για τον ερχομό μας / στο μεγάλο αυτό θέατρο των τρελών», λέει ο Lear.

«Κάθε απόπειρα γραφής, σκηνοθεσίας, ηθοποιίας, στο πλαίσιο αναδρομών στο Ολοκαύτωμα δεν μπορεί παρά να αστοχήσει.

Δεν μπορούμε να εξιστορήσουμε έξι εκατομμύρια υπάρξεις. Και έξι εκατομμύρια νεκρών. Κάθε ένας από τους νεκρούς αποτελεί μέρος των έξι εκατομμυρίων, και γίνεται κατανοητός μόνο μέσα από το πλήθος των εξολοθρευμένων Εβραίων της Ευρώπης. Η μεμονωμένη αφήγηση, σημαίνει απομόνωση, άρα απώλεια και προδοσία ταυτόχρονα για όλους τους άλλους. Η αποσιώπηση αντιθέτως, σημαίνει υποχώρηση σε έναν επιφανειακό κόσμο αφιερωμένο στην αναζήτηση των ανέσεων, στη λήθη, στα πλήθη σε παραλήρημα και στο οικιακό κιτς – ο κόσμος των συνηθισμένων εκτελεστών της καταστροφής, εκείνος της μέγιστης αποδοτικότητας – έξι εκατομμύρια Εβραίων της Ευρώπης, αντικείμενα της Τελικής Λύσης, αυτός δεν αστόχησε.

Ότι παραμένει ανθρώπινο μέσα μας προσφέρεται στην αποτυχία της εξιστόρησης των ιστοριών αποτυχίας των συνανθρώπων μας. Αναμφίβολα αυτό είναι το κόστος της ανθεκτικότητας αυτής της ιδιαίτερης ανταλλαγής, που παραμένει ενεργή μέσα από το θέατρο: να μην αποκρύψουμε την αποτυχία, από τις αρχές του ποιήματος. Τίποτα δεν πρέπει να αποσιωπηθεί. Ξεκινάμε από εδώ.
Το Toujours l’orage γράφτηκε και σκηνοθετήθηκε στο σταυροδρόμι ιδιαίτερων διαδρομών, όπου συνυπάρχουν τα ερωτήματα γύρω από την έννοια της εβραϊκής ταυτότητας, οι προσωπικές ιστορίες, και οι καλλιτεχνικές διεργασίες μέσα από την ποικιλομορφία τους, κα. Παραμένει το ευρύτερο σχέδιο ενός θεάτρου του λόγου, της περισυλλογής – ένα πολιτικό θέατρο, εάν θέλετε, με την έννοια που αυτό απευθύνεται εσκεμμένα σε ένα κοινό που αντιμετωπίζεται πάνω απ’ όλα ως ένα σύνολο πολιτών – ένα θέατρο μνήμης – ένα θέατρο της περισυλλογής».

*Το παραπάνω σημείωμα γράφτηκε στις 4 Νοεμβρίου 1997 από τον Ενζό Κορμάν για το θέατρο Garonne της Τουλούζης, όπου παρουσιαζόταν το έργο σε σκηνοθεσία του Henri Bernstein.

Σημείωμα: Μαρία Ευσταθιάδη

ΚΕΚΛΕΙΣΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΘΥΡΩΝ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ ΛΗΡ
να γιατί, στο μέλλον, κάθε ύπνος, κάθε θάνατος σε πουπουλένιο κρεβάτι, θα μοιάζει με αμαρτία

Καρλ Κράους

Μια παγωμένη νύχτα, στο τέλος του 20ού αιώνα, σε μια απομονωμένη φάρμα κάπου στη γαλλική επαρχία, ο σαραντάχρονος σκηνοθέτης Νάθαν Γκόλντριγκ μελλοντικός διευθυντής της Neue Bühne στο Βερολίνο, έρχεται να προτείνει στον 76χρονο Τέο Στάινερ, διάσημο ηθοποιό που εξαφανίστηκε ξαφνικά απ’ τη θεατρική σκηνή της Βιέννης, στο απόγειο της δόξας του, το 1971, να παίξει Βασιλιά Ληρ. 13 σκηνές καθεμιά με τίτλο δανεισμένο από φράσεις της σεξπηρικής τραγωδίας.

Ο Στάινερ αρνείται κατηγορηματικά. Ανάμεσα στους δυο άντρες θα παιχτεί μια άγρια παρτίδα σκάκι με πιόνια τις λέξεις όπου εναλλάσσονται σκληρότητα, χιούμορ, ειρωνεία, κυνισμός. Στην πορεία θα μάθουμε πως ο εβραίος ηθοποιός είχε παίξει το ρόλο του Έντγκαρ το 1944, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τερεζίν, όπου οι ναζί “ενθάρρυναν” τους έγκλειστους καλλιτέχνες να ασκούν την τέχνη τους – μουσική, οπερέτα, θέατρο. Και πως  έτσι, κερδίζοντας την εύνοια του Untersturmführer, εξαγόρασε τη ζωή του με αντάλλαγμα την αποστολή και την εξολόθρευση της οικογένειάς του στο Άουσβιτς. Επιτέλους, ο γέρο ερημίτης θα ομολογήσει με οδυνηρό τρόπο την ενοχή του, ενώ ο Γκόλντριγκ θα αποδεχτεί την απόφασή του σπουδαίου ηθοποιού να μην ξαναπαίξει, αποκτώντας με τη σειρά του συνείδηση της απωθημένης εβραϊκής του ταυτότητας. Ίσως μάλιστα και να μείνει μαζί του μακριά από ένα θέατρο στην υπηρεσία της εξουσίας. “Ποιάς νέας βαρβαρότητας θα είμαι άραγε ο γελωτοποιός;» Μήπως το Τερεζίν συνεχίζεται, πέρα από την Ιστορία, σε κάθε θεατρική αίθουσα;

Θέατρο του λόγου, θέατρο πολιτικό, θέατρο μνήμης, στοχασμός πάνω στην δύναμη των λέξεων, το έργο του Ενζό Κορμάν, Η Θύελλα επιμένει, πέρα από ένα θεατρικό έργο για το θέατρο, φωτίζει τις πιο σκοτεινές πλευρές της ιστορίας και σκιαγραφεί με εντυπωσιακό τρόπο το ζήτημα της μετάδοσης του τραύματος της Σοά στην επόμενη γενιά. Γεννιόμαστε και κλαίμε γιατί ήρθαμε σ’ αυτό εδώ το μέγα θέατρο της τρέλας.

Enzo Cormann. Συγγραφέας και δραματουργός. Τα έργα του κυκλοφορούν στη Γαλλία από τις εκδόσεις Éditions de Minuit, Théâtrales, Actes Sud…, και έχουν μεταφραστεί σε πάνω από δέκα γλώσσες.

Αφηγητής και τραγουδιστής, ηχογραφεί και ερμηνεύει με διάφορα τζαζ συγκροτήματα και με τον σαξοφωνίστα Jean-Marc Padovani. Έχει ηχογραφήσει ραδιοφωνικά μυθιστορήματα για το France Culture, ως συγγραφέας (δώδεκα έργα), ερμηνευτής και συμπαραγωγός.

Συνεργάστηκε με το Κρατικό Θέατρο του Στρασβούργου, το Δραματικό Κέντρο της Valence, και υπήρξε λογοτεχνικός σύμβουλος του θεάτρου Célestins της Λυών. Δίδαξε στην Ecole Supérieure d’Art Dramatique του Στρασβούργου, και στην Ecole Normale Supérieure της Λυών.

Τo έργο: “Ἡ θύελλα ἐπιμένει” του Ενζό Κορμάν κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις ΑΓΡΑ.

Συμπαραγωγή: Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος & Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Σε συνεργασία με: SACD & COPIE PRIVÉE