Η τριλογία της Αθήνας: Η γη του Λαυρίου στο επίκεντρο της συζήτησης του Megaron Plus

Ολοκληρώνεται την Πέμπτη 13 Ιουνίου ο κύκλος διαλέξεων του Megaron Plus «Η Τριλογία της Αθήνας», στον οποίο συμμετέχουν διακεκριμένοι επιστήμονες, μιας δυναμικής πρωτοβουλίας που αναπτύσσουν το τελευταίο διάστημα όλοι οι αρμόδιοι φορείς και το ΔΙΑΖΩΜΑ με στόχο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός καινοτόμου προγράμματος «Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης για την Αττική.» Βασικός του άξονας είναι η αποκατάσταση της σύνδεσης που είχε η πόλη της αρχαίας Αθήνας με το Ιερό της Ελευσίνας, το Λαύριο και τα ορυχεία αργύρου καθώς και με το επίνειό της, τον Πειραιά.

Στην τέταρτη και τελευταία διάλεξη του κύκλου (ώρα έναρξης: 19.00), η οποία επικεντρώνεται στο Λαύριο, ο αρχαιολόγος και επίκουρος καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Ανδρέας Καπετάνιος θα παρουσιάσει την ομιλία «Χθόνιος μόχθος: οι άνθρωποι και η γη του αρχαίου Λαυρίου» ξεναγώντας το κοινό στα αρχαία μεταλλεία αργύρου της περιοχής και αποτυπώνοντας αυτό το κορυφαίο τεχνολογικό θαύμα της αρχαιότητας, ενώ ο Νίκος Μπελαβίλας, αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και αναπληρωματικό μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου, θα μιλήσει για «Το Λαύριο των δύο εποχών: ένα πετυχημένο πείραμα είκοσι χρόνων» και θα αφηγηθεί τη σημαντική ιστορία της Λαυρεωτικής και των Μεταλλείων Λαυρίου κατά τον 19ο και 20ό αιώνα.

Προλογίζει ο πρόεδρος του ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ Σταύρος Μπένος, o οποίος έχει αναλάβει και τον συντονισμό της συζήτησης.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης η Παιδική-Νεανική Χορωδία Δήμου Λαυρεωτικής, την οποία θα συνοδεύσει η Ορχήστρα Νέων Λαυρίου, θα παρουσιάσει υπό τον μαέστρο Ευτύχη Ζαρμπ, σε μεταγραφή του ίδιου, αγαπημένα τραγούδια των Χατζιδάκι, Σαββόπουλου, Λάγιου και Θεοδωράκη.

«Χθόνιος μόχθος: οι άνθρωποι και η γη του αρχαίου Λαυρίου»

«Η Λαυρεωτική είναι ο μοναδικός τόπος στον οποίο καθίσταται συνεχώς αισθητή η σχέση της μακράς διάρκειας της γεωλογίας και της γεωγραφίας με τη συνέχεια των στιγμών του ανθρώπινου σωματικού και πνευματικού μόχθου. Κυρίαρχο στοιχείο της, η πάλη με το μετάλλευμα και τα μέταλλα μέσα και πάνω στη γη, η οποία μαρτυρείται αρχαιολογικά τουλάχιστον από το τέλος της 4ης π.Χ. χιλιετίας. Η εξέλιξη της αρχαίας τεχνολογίας, των οικονομικών και πολιτικών δομών στέκουν απτά, εκεί, αρχαία κατάλοιπα στριμωγμένα σε εικοσιπέντε χιλιάδες στρέμματα του λαυρεωτικού τοπίου. Ανάμεσά τους, κυρίαρχη η παρουσία των υλικών και ιδεολογικών θεμελίων της Πόλεως της Αθήνας των κλασικών χρόνων: εκατοντάδες μεταλλουργικά εργαστήρια, υδραυλικά έργα, δεκάδες αγροικίες, ιερά και φρούρια, αγορές και το θέατρο του Θορικού, ενταγμένα σε δέκα περίπου Κλεισθένειους Δήμους.

Το Λαύριο μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε και να σκεφτούμε την Κλασική Αθήνα στην μεγάλη κλίμακα. Η αργυρίτις γη του, ο λεγόμενος ναυτικός νόμος του Θεμιστοκλή, η νίκη στη Σαλαμίνα αποτελούν μιαν ιστορική ακολουθία σχέσεων από την οποία αναδύθηκε η αθηναϊκή πολιτική, οικονομική και πολιτισμική ηγεμονία. Το υλικό σύμβολό της, ο Παρθενώνας, έγινε και παγκόσμιο. Το Λαύριο, όμως, παρέμεινε εν πολλοίς άγνωστο. Ίσως γιατί σε αυτό το τοπίο, το κάποτε εκκωφαντικό από τους κρότους και τις φωνές των μεταλλείων και των εργαστηρίων, μόχθησαν μυριάδες από τους σιωπηλούς της Ιστορίας: οι δούλοι. Η αρχαιολογική μέθοδος καθώς, εκτός από τα μεγάλα και υψηλά έργα τέχνης, εστιάζει και στα μικρά και ασήμαντα υλικά κατάλοιπα, μπορεί, μερικές φορές, να δώσει φωνή και στις σιωπηλές ομάδες. Και όταν, μέσω αυτής, καταφέρουμε να συναντήσουμε την τεράστια κλίμακα του αρχαίου μεταλλευτικού και μεταλλουργικού λαυρεωτικού χώρου, με τα αμέτρητα εργαστήρια στην επιφάνεια και τα χιλιόμετρα των στοών στο υπέδαφος, μπορεί να μάθουμε κάτι και για τις χιλιετίες του σιωπηλού χθόνιου μόχθου.» Α.Κ.

«Το Λαύριο των δύο εποχών: ένα πετυχημένο πείραμα είκοσι χρόνων»

«Το νεότερο Λαύριο σώθηκε εν μέσω της χειρότερης κρίσης της ιστορίας του, στις αρχές της δεκαετίας 1990. Η αυτοδιοίκηση, οι εργαζόμενοι της πόλης και δίπλα τους μια μεγάλη ομάδα καθηγητών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, συνέλαβαν την ιδέα μετατροπής της καταστροφής της αποβιομηχάνισης σε δημιουργία πολιτισμού και τεχνολογίας. Έτσι σώθηκε η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ).

Τα 250 στρέμματα και τα 41 ερείπια άρχισαν τότε να μετασχηματίζονται στο ωραιότερο και μεγαλύτερο βιομηχανικό μνημείο της χώρας, το Τεχνολογικό-Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Δίπλα σε αυτό, με συστηματικές αποκαταστάσεις μνημείων και αναπλάσεις από τον Δήμο Λαυρεωτικής, η ιστορική βιομηχανική πόλη, η «company town» του 19ου αιώνα, διασώθηκε και αναβίωσε.

Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη μια σειρά έργα, με κορυφαίο το Μουσείο Μεταλλείας-Μεταλλουργίας Λαυρίου (ΜΜΜΛ). Το επόμενο βήμα είναι η σύνδεση της αρχαίας τεχνικής κληρονομιάς των μεταλλείων και του εθνικού δρυμού όπου βρίσκονται με τη νεότερη βιομηχανική κληρονομιά της πόλης.

Αυτό το Λαύριο της τεχνολογίας, της έρευνας, της εκπαίδευσης και της αρχαιολογίας γίνεται έτσι ένας από τους ισχυρούς πόλους στο μεγάλο δίκτυο της Αττικής.» Ν.Μ.

Βιογραφικά

Ανδρέας Καπετάνιος

Γεννήθηκε το 1966. Σπούδασε αρχαιολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο πανεπιστήμιο του Cambridge, στην Αγγλία. Είναι επίκουρος καθηγητής αρχαιολογίας στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Υπηρέτησε για πολλά χρόνια στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής και ιδιαίτερα στην Λαυρεωτική, όπου διεξήγαγε ανασκαφές και επιφανειακές έρευνες. Συμμετέχει σε ελληνικά και διεθνή ερευνητικά προγράμματα με κεντρικό ερευνητικό ενδιαφέρον τη διαχρονική εξέλιξη της σχέσης των ανθρώπινων κοινωνιών με τον χώρο και τη γένεση του ιστορικού τοπίου, συνδυάζοντας τις μεθόδους της αρχαιολογίας, της ιστορίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας.

Νίκος Μπελαβίλας

Αναπληρωτής καθηγητής πολεοδομίας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ. Συντονιστής του έργου του Τεχνολογικού-Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου (1994-1997) και διευθυντής του Βιομηχανικού Μουσείου Ερμούπολης (2000). Αρχιτέκτων μαζί με τη Βάσω Τροβά της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Επιστημονικός υπεύθυνος ερευνών για τα μητροπολιτικά πάρκα της Αθήνας, το θαλάσσιο μέτωπο Ελευσίνας, τα μνημεία και τους δημόσιους χώρους του Πειραιά κ.ά. Μέλος διεθνών επιτροπών για τα μνημεία και επιστημονικός αξιολογητής του ICOMOS για τα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Έχει βραβευθεί σε διεθνείς αρχιτεκτονικούς-πολεοδομικούς διαγωνισμούς. Σήμερα είναι πρόεδρος και διευθύνων Σύμβουλος της «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.»