Στις 10 Μαΐου 2015 ολοκλήρωσε την επιτυχημένη πορεία της στην Αμερική η μεγάλη ελληνική βυζαντινή έκθεση “Heaven and Earth: Art of Byzantium from Greek Collections” που συνδιοργάνωσαν το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων και το Μουσείο Μπενάκη, με τη συνεργασία της National Gallery of Art της Ουάσιγκτον και του J.P. Getty Museum στο Λος Άντζελες. Η έκθεση, με έργα προερχόμενα αποκλειστικά από ελληνικά μουσεία και συλλογές, πραγματοποιήθηκε χάρη στη γενναιόδωρη χορηγία της ΟΠΑΠ Α.Ε. και με την οικονομική συνδρομή του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη.
Η προετοιμασία από την ελληνική Οργανωτική Επιτροπή ξεκίνησε το Φθινόπωρο του 2010 και η έκθεση παρουσιάστηκε σε τρία από τα μεγαλύτερα μουσεία των ΗΠΑ, σημειώνοντας θεαματική επιτυχία, με πάνω από 600.000 επισκέπτες. Πρώτος σταθμός ήταν η εμβληματική National Gallery of Art της Ουάσιγκτον (Οκτώβριος 2013 – Μάρτιος 2014: 190.000 επισκέπτες), όπου αξίζει να σημειωθεί ότι ποτέ στο παρελθόν δεν είχε παρουσιαστεί άλλη έκθεση αφιερωμένη στο Βυζάντιο ή σε άλλο πολιτισμό του μεσαίωνα.
Επόμενος σταθμός ήταν η Villa του J. P. Getty Museum , στο Λος Άντζελες (Απρίλιος – Αύγουστος 2014: 128.000 επισκέπτες), όπου η έκθεση καταγράφηκε ως η δεύτερη πιο επιτυχημένη στην ιστορία του μουσείου και σημείωσε ρεκόρ επισκεψιμότητας στον διαδικτυακό του τόπο. Η παρουσίαση της έκθεσης στο Λος Άντζελες συνοδεύτηκε από μία μεγάλη επιτυχία του Υπουργείου Πολιτισμού στο πλαίσιο της συστηματικής πολιτικής επαναπατρισμού κλαπέντων αρχαιοτήτων: την επιστροφή από το J.P. Getty Museum στην Ελλάδα ενός σημαντικού βυζαντινού εικονογραφημένου χειρογράφου, το οποίο είχε κλαπεί από τη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους τη δεκαετία του ’60.
Τρίτος και τελευταίος σταθμός της έκθεσης ήταν το Art Institute of Chicago, το μουσείο που αναδείχτηκε ως το καλύτερο στον κόσμο για το 2014, από την πιο δημοφιλή ταξιδιωτική ιστοσελίδα Tripadvisor. Αν και στο Σικάγο, λόγω περιορισμών του χώρου, δεν παρουσιάστηκε το σύνολο των έργων, η έκθεση διατήρησε ακέραια τη θεματική της πυκνότητα και το δυναμισμό της αφήγησης, γεγονός που αποτυπώθηκε στην πολύ μεγάλη προσέλευση και την παράταση της διάρκειάς της (Σεπτέμβριος 2014 – Μάιος 2015: 291.800 επισκέπτες).
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η έκθεση συνοδεύτηκε από μία διπλή αγγλόφωνη έκδοση, τον κατάλογο και έναν τόμο αφιερωμένο στις βυζαντινές πόλεις της Ελλάδας, οι οποίοι σχεδιάστηκαν και εκδόθηκαν στην Ελλάδα, με τη συμμετοχή 114 κορυφαίων Ελλήνων και ξένων Βυζαντινολόγων. Τόσο η έκθεση όσο και οι εκδόσεις που εξαντλήθηκαν και στα τρία μουσεία, εισέπραξαν διθυραμβικές κριτικές από τον διεθνή τύπο και την επιστημονική κοινότητα.
Παράλληλα με την επιτυχία της έκθεσης, ιδιαίτερα σημαντική για την προβολή της Ελλάδας και του βυζαντινού πολιτισμού, αλλά και για τη διεθνή προώθηση των βυζαντινών σπουδών ήταν η διοργάνωση πλήθους παράλληλων εκδηλώσεων. Τα μουσεία των ΗΠΑ που φιλοξένησαν την έκθεση την πλαισίωσαν με σειρές διαλέξεων, τέσσερα διεθνή επιστημονικά συμπόσια, σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα και συναυλίες. Οι εκδηλώσεις οργανώθηκαν με τη συνεργασία της Ελληνικής επιτροπής και κορυφαίων ακαδημαϊκών και ερευνητικών κέντρων, όπως το Dumbarton Oaks στη Washington DC και το πανεπιστήμιο UCLA και με τη στήριξη των κατά τόπους ελληνικών προξενικών αρχών .
Με αφορμή την ολοκλήρωση της έκθεσης στις ΗΠΑ και την επιστροφή των έργων στην Ελλάδα, η Διοικητική Επιτροπή του Μουσείου Μπενάκη παρέθεσε δείπνο προς τιμήν των χορηγών, της ΟΠΑΠ Α.Ε. και του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη, στις 17 Ιουνίου στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου. Το δείπνο τίμησε με την παρουσία του ο Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού κ. Νίκος Ξυδάκης.
Εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της έκθεσης “Heaven and Earth: Art of Byzantium from Greek Collections”
National Gallery of Art, Washington DC
Συμπόσια και διαλέξεις:
-Visualizing Community: City and Village in Byzantine Greece, 15 Νοεμβρίου 2013, East Building Auditorium, 500 άτομα. Συμπόσιο σε συνεργασία με το Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
-Gift and Gift Exchanges between Byzantium and Islam
10 Δεκεμβρίου 2013, East Building Auditorium, Διάλεξη του καθ. Antony Cutler, 400 άτομα.
-Witnessing Byzantium: The Greek Perspective 16 Ιανουαρίου 2014, West Building Lecture Hall. Διάλεξη της καθ. Sahron E.J. Gerstel σε συνεργασία με το Dumbarton Oaks Research Library and Collection 200 άτομα
-“Fair Greece, Sad Relic”: How Did Byzantium Reform Classical Greek Art? 27 Φεβρουαρίου 2014, West Building Lecture Hall. Διάλεξη του καθ. Robin Cormack, 180 άτομα.
-Ways of Seeing Byzantium 28 Φεβρουαρίου 2014, West Building Lecture Hall, 500 άτομα. Παράλληλα με το συμπόσιο οργανώθηκε Private Study Day για 50 προσκεκλημένους επιστήμονες. Οργάνωση και υποστήριξη από το Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
-Παρουσίαση και της έκθεσης και ανοιχτή συζήτηση με τα μέλη της αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ουάσιγκτον, από την Susan Arensberg, Επιμελήτρια της National Gallery of Art και την Ευγενία Χαλκιά, επίτιμη διευθύντρια του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων.
-Εκπαιδευτικά Προγράμματα
-1253 οργανωμένες ξεναγήσεις στην έκθεση
-Συναυλία βυζαντινής μουσικής, Cappella Romana, 417 άτομα
J. P. Getty Museum – Getty Villa, Los Angeles
Συμπόσια και διαλέξεις
Διαλέξεις:
-Tales of Byzantium from Greece, Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων και Αναστασία Δρανδάκη, Επιμελήτρια της Βυζαντινής Συλλογής, Μουσείο Μπενάκη, 9 Απριλίου2014
-Collecting and Displaying Byzantine Art in the Medieval, Renaissance, and Modern Periods, καθ. Robert Nelson, 1 Μαΐου 2014
-Between East and West: Artistic Crossroads in the Medieval Mediterranean, Getty Center, Justine Andrews, 30 Απριλίου 2014.
-Cities and Castles of the Byzantine Peloponnese: The Evidence of the Fortifications, 19 Μαΐου 2014, UCLA, Δημήτρης Αθανασούλης, Προϊστάμενος Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων
Συμπόσιο:
-Heaven and Earth: Perspectives on Greece’s Byzantium.
Getty and UCLA’s Center for Medieval and Renaissance Studies
1-3 Μαΐου 2014. Οργάνωση: καθ. Sharon Gerstel – UCLA και Mary Louise Hart – J.P. Getty Museum. Getty Villa και The Huffington Center στον καθεδρικό της Αγίας Σοφίας. 500 άτομα.
Σεμινάρια
-Reflecting the Divine: Α Cross-Cultural Look at Greece and China. 26 Απριλίου και 3 Μαΐου 2014 στη Getty Villa και στο USC Pasific Asia Museum
-The Art of Byzantium: Origins and Influence 10 και 18 Μαΐου 2014.
-Byzantium in Art and Music. 31 Μαΐου 2014, ομιλίες, ξεναγήσεις και μουσικές παραστάσεις από καλλιτέχνες της LA Opera
-Διήμερο εργαστήριο βυζαντινής γαστρονομίας, 9 και 14 Ιουνίου 2014
-Συναυλίες βυζαντινής μουσικής, Cappella Romana, 17 και 18 Μαΐου 2014.
-Εργαστήριo ζωγραφικής εικόνων, 9 Απριλίου και 14 Ιουνίου 2014
Art Institute of Chicago
Διαλέξεις και συμπόσια
-Tales of Byzantium from Greece, Αναστασία Δρανδάκη, Επιμελήτρια της Βυζαντινής Συλλογής Μουσείου Μπενάκη και Heaven and Earth: Byzantine Sites, Monuments and Museums in Greece, Τζένη Αλμπάνη, Διεύθυνση Μουσείων Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, 27 Σεπτεμβρίου 2014, Fullerton Hall, 370 άτομα
-Icons and Iconoclasm, Terah Walkup, Art Institute of Chicago. 15 Οκτωβρίου 2014, Fullerton Hall, 350 άτομα και 28 Ιανουαρίου 2015, 300 άτομα
-Maniera Grecα in the West, Maniera Latina in the Byzantine East: Piety, Politics, and Painting in the Thirteenth to Fiftheenth Centuries, Αναστασία Δρανδάκη, Επιμελήτρια της Βυζαντινής Συλλογής, Μουσείο Μπενάκη, 23 Οκτωβρίου 2014, 200 άτομα
-The Amusement of power and the Power of Amuseument in Byzantium, καθ. Elena Boeck, 5 Φεβρουαρίου 2015. Fullerton Hall, 150 άτομα.
– A final Look at Heaven and Earth: Art of Byzantium from Greek Collections, Επιστημονικό συμπόσιο με τη συμμετοχή Ελλήνων και αμερικανών βυζαντινολόγων, 2 Μαΐου 2015, 60 άτομα
-Εκπαιδευτικά προγράμματα
-Συναυλία “Fall of Constantinople”, Cappella Romana, 190 άτομα
Επιμελήτριες έκθεσης
Τζένη Αλμπάνη, Αρχιτέκτων, ιστορικός Τέχνης, Δ/νση Μουσείων Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων
Αναστασία Δρανδάκη, Επιμελήτρια της Βυζαντινής Συλλογής, Μουσείο Μπενάκη
Δήμητρα Παπανικόλα – Μπακιρτζή, – Διευθύντρια Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας
Αναστασία Τούρτα, Επίτιμη Διευθύντρια Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και Διευθύντρια Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Ευγενία Χαλκιά, Επίτιμη Διευθύντρια Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου
Οργανωτική Επιτροπή Έκθεσης
Νικόλαος Ζίας, Πρόεδρος Οργανωτικής Επιτροπής, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Μαρία Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη, Αναπληρώτρια Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων
Αιμιλία Γερουλάνου, Πρόεδρος Διοικητικής Επιτροπής Μουσείου Μπενάκη
Άγγελος Δεληβορριάς, Επίτιμος Διευθυντής Μουσείου Μπενάκη
Ευγενία Γερούση, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων
Σουζάνα Χούλια-Καπελώνη, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Μουσείων, Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων
Μαρία Λαγογιάννη, Διευθύντρια Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Αθήνα
Αναστασία Λαζαρίδου, Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, Υπουργείο Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων
Δήμητρα Παπανικόλα – Μπακιρτζή, – Διευθύντρια Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας
Αναστασία Τούρτα, Επίτιμη Διευθύντρια Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και Διευθύντρια Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Ευγενία Χαλκιά, , Επίτιμη Διευθύντρια Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου
Αναστασία Δρανδάκη, Επιμελήτρια της Βυζαντινής Συλλογής, Μουσείο Μπενάκη
Ευγενία Αλμπάνη, Αρχιτέκτων, Ιστορικός Τέχνης, Διεύθυνση Μουσείων Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Υπουργείου Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων