«Αγαπητοί αναγνώστες, το όνομά μου είναι Γιούβαλ Νώε Χαράρι και θα ήθελα να σας μιλήσω για το καινούργιο μου βιβλίο, το Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος.
Στο προηγούμενο βιβλίο μου, το Sapiens: Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου, εξηγούσα πώς η μοναδική μας ικανότητα να πιστεύουμε σε συλλογικούς μύθους –το Θεό, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή το χρήμα– μας επέτρεψε να κατακτήσουμε τον πλανήτη. Στο Homo Deus εξετάζω τι μπορεί να συμβεί όταν οι παλιοί μας μύθοι συνδυαστούν με επαναστατικές νέες τεχνολογίες. Πώς μπορεί το Ισλάμ να διαχειριστεί τη γενετική μηχανική; Πώς μπορεί να αντιμετωπίσει ο σοσιαλισμός την εμφάνιση της μη εργαζόμενης τάξης; Πώς μπορεί να συμβιβαστεί ο φιλελευθερισμός με την εμφάνιση ενός Μεγάλου Αδερφού που θα αντλεί τη δύναμή του από τα Μεγάλα Δεδομένα; Θα φτάσει άραγε η Σίλικον Βάλεϊ να παράγει και νέες θρησκείες, εκτός από νέες τεχνολογίες;
Η τεχνητή νοημοσύνη ξεπερνάει με ταχύ ρυθμό τις δικές μας νοητικές ικανότητες. Τι θα απογίνει η δημοκρατία όταν η Google και το Facebook θα γνωρίζουν τα γούστα και τις πολιτικές μας προτιμήσεις καλύτερα από μας τους ίδιους; Τι θα απογίνει το κράτος πρόνοιας όταν οι υπολογιστές θα πετάξουν τους ανθρώπους έξω από την αγορά εργασίας, δημιουργώντας μια νέα τεράστια «άχρηστη τάξη»;
Στο μεταξύ, η βιοτεχνολογία μπορεί να επεκτείνει σημαντικά τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής και να αναβαθμίσει το σώμα αλλά και το μυαλό μας. Οι βελτιώσεις αυτές θα είναι άραγε στη διάθεση όλων ή μήπως θα δούμε τη δημιουργία πρωτοφανών βιολογικών χασμάτων ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς; Το χάσμα ανάμεσα στους τεχνολογικά βελτιωμένους υπερανθρώπους και τους απλούς ανθρώπους με σάρκα και οστά θα είναι πιθανώς μεγαλύτερο από εκείνο ανάμεσα στους χόμο σάπιενς και τους Νεάντερταλ.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η τεχνολογία δεν είναι ποτέ ντετερμινιστική. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα ίδια εργαλεία για ριζικά διαφορετικούς σκοπούς.»
– Γιούβαλ Νώε Χαράρι – Επιστολή γραμμένη για τη λίστα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της αλυσίδας βιβλιοπωλείων Waterstones
Το βιβλίο της χρονιάς για τις εφημερίδες Guardian, Evening Standard, Times Literary Supplement.
Στο Sapiens, ο Γιούβαλ Νώε Χαράρι μας έδειξε πώς το ανθρώπινο είδος έφτασε να κυριαρχεί στον πλανήτη. Τώρα, στο Homo Deus, με το συνδυασμό επιστήμης, ιστορίας, φιλοσοφίας και πολλών άλλων επιστημονικών κλάδων που τον χαρακτηρίζει, εξετάζει το μέλλον μας παρουσιάζοντας μια εικόνα του αύριο που αρχικά μοιάζει ακατανόητη, αλλά μετά από λίγο γίνεται αναντίρρητη: σύντομα η ανθρωπότητα δεν πρόκειται να χάσει μόνο την κυριαρχία της, μα και το ίδιο το νόημά της.
Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν; Καταρχήν, μπορούμε να κάνουμε τις επιλογές του σήμερα βλέποντας καθαρά πού μας οδηγούν. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την πορεία της ιστορίας, μπορούμε όμως να επηρεάσουμε την κατεύθυνσή της. Οι προβλέψεις του μέλλοντος θεωρούν συνήθως δεδομένο ότι το αύριο θα μοιάζει κατά βάθος με το σήμερα – θα διαθέτουμε εκπληκτικά νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά οι παλιές ανθρωπιστικές αξίες, όπως η ελευθερία και η ισότητα, θα συνεχίζουν να μας καθοδηγούν. Ο Χαράρι γκρεμίζει αυτές τις υποθέσεις και μας αποκαλύπτει ένα τεράστιο φάσμα εναλλακτικών δυνατοτήτων, με προκλητικά επιχειρήματα σε κάθε σελίδα:
• Μετά από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια οργανικής ζωής, αρχίζει η εποχή της ανόργανης.
• Τα κύρια προϊόντα της οικονομίας του 21ου αιώνα δεν θα είναι υφάσματα, οχήματα και όπλα, αλλά σώματα, εγκέφαλοι και διάνοιες.
• Οι πιο ισχυρές θρησκείες δεν θα γεννιούνται πια στη Μέση Ανατολή αλλά στη Σίλικον Βάλεϊ.
• Η δημοκρατία και η ελεύθερη αγορά θα καταρρεύσουν όταν η Google και το Facebook θα μας γνωρίζουν καλύτερα απ’ ό,τι γνωρίζουμε τον εαυτό μας
• H εξουσία θα περάσει από τα μεμονωμένα άτομα στους δικτυωμένους αλγόριθμους.
• Οι άνθρωποι δεν θα πολεμήσουν με τις μηχανές· αντίθετα, θα συγχωνευτούν μ’ αυτές.
• Η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε την εργατική τάξη, η επόμενη επανάσταση θα δημιουργήσει την άχρηστη τάξη.
• Το χάσμα ανάμεσα σε κείνους που θα μπουν στον καινούργιο κόσμο και κείνους που θα μείνουν πίσω θα είναι μεγαλύτερο από το χάσμα ανάμεσα στους Σάπιενς και τους Νεάντερταλ.
• Ο τρόπος με τον οποίο μεταχειριζόμαστε τα ζώα δείχνει πώς οι τεχνολογικά αναβαθμισμένοι άνθρωποι θα μεταχειρίζονται εμάς τους υπόλοιπους.
Αυτή είναι η μορφή του καινούργιου κόσμου και το χάσμα ανάμεσα σε εκείνους που θα μπουν σε αυτόν και εκείνους που θα μείνουν πίσω θα είναι μεγαλύτερο από το χάσμα ανάμεσα στις βιομηχανικές αυτοκρατορίες και τις αγροτικές φυλές, μεγαλύτερο ακόμα κι απ’ αυτό ανάμεσα στους σάπιενς και τους Νεάντερταλ.
Βρισκόμαστε μπροστά στο επόμενο στάδιο της εξέλιξης.
Βρισκόμαστε μπροστά στον ΧΟΜΟ ΝΤΕΟΥΣ.
Στα έργα επιστημονικής φαντασίας, οι άνθρωποι πολεμάνε τις μηχανές στο όνομα της ελευθερίας και της ατομικότητας, όμως αυτοί οι ανθρωπιστικοί μύθοι είναι από καιρό ξεπερασμένοι, σαν το χορό της βροχής.
Μπορεί η νεωτερική εποχή να κατάργησε το Θεό και να έβαλε στη θέση του τον άνθρωπο («πρέπει να σκεφτόμαστε για λογαριασμό μας», «οι ψηφοφόροι ξέρουν καλύτερα», «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο», «η ομορφιά είναι υποκειμενική»…), μπορεί τον προηγούμενο αιώνα η ανθρωπότητα να έθεσε υπό έλεγχο το λιμό, τις επιδημίες και τον πόλεμο` σήμερα όμως, που έχει βαλθεί να νικήσει τα γηρατειά και το θάνατο και να βρει το κλειδί της ευτυχίας, νέες θεϊκές δυνάμεις δημιουργίας και καταστροφής παίρνουν τη σκυτάλη.
Όσο αποκωδικοποιούμε τη δομή του εγκεφάλου και τον γενετικό μας κώδικα χάρη στη βιοτεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη και τη επεξεργασία Μεγάλων Δεδομένων, η αυθεντία θα περνάει σε εξωτερικούς αλγόριθμους και οι περισσότεροι άνθρωποι θα γίνονται οικονομικά και πολιτικά ανίσχυροι. Όταν το έξυπνο κινητό μου θα με γνωρίζει καλύτερα απ’ ό,τι εγώ ο ίδιος και ο Μεγάλος Αδελφός θα μπορεί να παίρνει τις καλύτερες αποφάσεις για λογαριασμό μου, οι δημοκρατικές εκλογές, η ελεύθερη αγορά, οι ίδιοι οι άνθρωποι θα είναι εξίσου παρωχημένοι με τα πέτρινα μαχαίρια και τις κασέτες ήχου.
Αν ο 19ος αιώνας, με τη Βιομηχανική Επανάσταση, έφερε την εργατική τάξη, ο 21ος θα δημιουργήσει μια νέα τεράστια τάξη άχρηστων ανθρώπων. Καθώς, μετά από 50.000 χρόνια, ο Χόμο σάπιενς (έμφρων άνθρωπος) θα δώσει τη θέση του στον Χόμο ντέους (άνθρωπο-θεό), ο κόσμος θα αποκτήσει νέους αφέντες και δούλους.
Έγραψαν για το Homo Deus:
«Όπως ο πρόδρομός του, με τις εκατομμύρια πωλήσεις, το Homo Deus έχει ένα παγκόσμιο ακροατήριο. Αναλαμβάνοντας από κει όπου σταμάτησε το Sapiens, κοιτάζει μπροστά, εκεί όπου μας οδηγούν η ιστορία, η ηθική και οι γιγαντιαίες επενδύσεις στη βιοτεχνολογία.»
Sunday Times Culture
«Όπως όλα τα μεγάλα έπη, το Sapiens χρειαζόταν μια συνέχεια. Το Homo Deus, που φαντάζεται με διεισδυτικές λεπτομέρειες ένα πιθανότατα αποκαλυψιακό μέλλον, είναι αυτό το βιβλίο. Ένας ιδιαίτερα γοητευτικός οδηγός σεναρίων για τους πολυάριθμους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αποτύχουμε από υπερβάλλοντα ζήλο.»
The Observer
«Εκθέτει με αξιοζήλευτη (και τρομακτική) διαύγεια τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το είδος μας καθώς οι γενετικές τεχνολογίες, η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική μεταβάλλουν οριστικά τις σχέσεις μεταξύ μας και με άλλα είδη.»
Kazuo Ishiguro, Guardian Books of the Year
«Είναι συναρπαστικό να παρακολουθείς έναν τόσο ταλαντούχο συγγραφέα να περνάει με τέτοια άνεση από τον ένα κλάδο στον άλλο … Η ικανότητα του Χαράρι έγκειται στον τρόπο με τον οποίο στρέφει το πρίσμα σ’ όλα αυτά τα πεδία … προσφέροντας νέες οπτικές γωνίες σε ό,τι νομίζαμε πως ξέρουμε … το αποτέλεσμα είναι σπινθηροβόλο.»
The Financial Times
«Ο Χαράρι είναι ένας πνευματικός συλλέκτης που έχει αποσπάσει θεωρίες και δεδομένα από πολλούς κλάδους –μεταξύ άλλων φιλοσοφία, θεολογία, πληροφορική και βιολογία– για να δώσει μια εντυπωσιακά πρωτότυπη, στοχαστική και σημαντική μελέτη γύρω από την κατεύθυνση που παίρνει η ανθρωπότητα.»
Evening Standard
«Σαγηνευτικό … Ένα ευφυέστατο βιβλίο, γεμάτο οξυδερκείς ενοράσεις και καυστικό πνεύμα … ένα λοξό και περπατημένο βιβλίο, μ’ ένα σφηνάκι πάγο στην καρδιά του … Είναι δύσκολο να φανταστείς ότι θα μπορούσε να διαβαστεί χωρίς ένα ανατριχιαστικό αίσθημα ιλίγγου.»
The Guardian
«Το Homo Deus θα σας σοκάρει. Θα σας διασκεδάσει. Και κυρίως, θα σας κάνει να σκεφτείτε με εντελώς καινούργιο τρόπο.»
Daniel Kahneman, συγγραφέας του Thinking Fast, and Slow
«Ο Χαράρι είναι ένας μοναδικός συγγραφέας, που φαίνεται να τον έχουν διαλέξει οι μούσες ως αγωγό του πνεύματος των καιρών.»
Times Literary Supplement
«Ο Χαράρι είναι θαυμάσιος στην εκλαΐκευση, ασυγκράτητος στη σύνθεση, κορυφαίος στην αφήγηση και την ψυχαγωγία.»
Observer
« … ένας χαρισματικός στοχαστής.»
New York Times
«Ένα αξιοσημείωτο βιβλίο, γεμάτο εμπνευσμένες ιδέες και τεκμηριωμένες επανερμηνείες πραγμάτων που θεωρούσαμε ότι γνωρίζαμε για τον εαυτό μας και την ιστορία μας.»
The Guardian
«Σπουδαίο βιβλίο […] δεν αλλάζει μόνο τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τον κόσμο, αλλά ρίχνει κι ένα καινούργιο φως στο παρελθόν. Στο Homo Deus, ο Γιούβαλ Νώε Χαράρι μας δείχνει προς τα πού πηγαίνει η ανθρωπότητα, με τρόπο εντελώς ξεκάθαρο και κατανοητό.»
Mail on Sunday
«Όπως και με το Sapiens, τελειώνεις το βιβλίο νιώθοντας πολύ σοφότερος.»
Matt Haig
Ο συγγραφέας
Ο Yuval Noah Harari έχει διδακτορικό στην Ιστορία από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και σήμερα διδάσκει στο Τμήμα Ιστορίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, με ειδίκευση στην Παγκόσμια Ιστορία. Το προηγούμενο βιβλίο του, Sapiens: Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου (Αλεξάνδρεια, 2014), έγινε διεθνές μπεστ-σέλερ και μεταφράζεται σε σαράντα γλώσσες.