Τι είναι αυτό που ανάβει την καλλιτεχνική έμπνευση; Ποια δύναμη ωθεί στη δημιουργία της εικόνας; Δέκα Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες στην έκθεση “Primal Power” καλούνται να απαντήσουν στα πρωταρχικά αυτά ερωτήματα.
Στην είσοδο της Σχολής Εμποροπλοιάρχων Ύδρας, που αποτελεί τον τελευταίο καιρό την φιλόξενη καρδιά του Hydra School Projects, μας υποδέχονται οι πλεκτοί αργαλειοί-καμβάδες του Δημήτρη Αντωνίτση σαν άχρονες ονειροπαγίδες της άπιαστης ενότητας που κυριαρχούσε κάποτε στην φύση. Όλα τα στοιχεία της υφαίνονταν τρυφερά μέσα στο πλεκτό, σαν μέρη ενός αδιάσπαστου απαλού συνόλου, δημιουργώντας ανοιχτούς άβακες της μαθηματικής λογικής της φυσικής εντροπίας. Σε αυτά τα συμβολικά κοσμολογικά τοπία ο καλλιτέχνης ενσωματώνει φυσικά υλικά που δρουν σαν συμβολικά ready mades όπως μάλλινες τζίβες και αδειανά πουκάμισα φιδιών, φέρνοντας στον νου τη σωματική σεξουαλική ρευστότητα των μεγαλοπρεπών ερπόντων θηρευτών όπως η ενεργειακή Ινδική θεότητα Kundalini, αλλά και διακοσμητικών στοιχείων όπως οι αστραφτερές πούλιες που γητεύουν το βλέμμα σαν σπάνιο αλχημιστικό μέταλλο που προσβλέπει στην εσωτερική μεταμόρφωση. Αντίστοιχα ο Nathan Smith, προσπαθώντας να παγώσει το χρόνο πάνω στον τόπο, χρησιμοποιεί την τεχνική του frottage με παστέλ και γραφίτη επάνω σε παλιές ανάγλυφες επιφάνειες της καθημερινότητας όπως παλιά πλακάκια, μεταφράζοντας οπτικά την έξτρα, μη ορατή διάσταση της γεωμετρίας του σύμπαντος, το οποίο αναδημιουργείται σε μία σειρά grids/matrixes που ποιητικά οριοθετούν τα ‘χωράφια’ του ουρανού, συνομιλώντας ανέλπιστα με τους παλαιούς ναυτικούς χάρτες της Σχολής αλλά και με την πολυποικιλιακή καλλιέργεια της γης από τη φυλή των Dogon, έργο της οποίας βρίσκεται στη διπλανή αίθουσα. Χαρακτηριστική λεπτομέρεια το πλέγμα τεσσάρων κυανών τετραγώνων τοποθετημένο ανάμεσα από τα δύο παράθυρα της αίθουσας που αντανακλά τις ανάλογες ρευστές διαβαθμίσεις του απέραντου αιγαιοπελαγίτικου γαλάζιου.
Μέσα στον πρώτο εκθεσιακό χώρο, η έκθεση πυκνώνει απροσδόκητα σε ένα τελετουργικό αντικείμενο, το οποίο αν και δεν αποτελεί έργο σύγχρονης τέχνης, φέρει στους αδρούς αύλακές του μία διαχρονική απτική σοφία, τον ταλισμανικό ξύλινο Σκύλο των τεχνιτών της φυλής Dogon. Οι Dogon από το Μάλι της Δυτικής Αφρικής εκφράζονται δημιουργικά μέσα από την αρχιτεκτονική των χωριών τους, τους παραδοσιακούς χορούς με μάσκες και την ξυλογλυπτική τους που περιλαμβάνει την ανθρώπινη μορφή με τα χέρια ψηλά σε στάση ικεσίας αλλά και ειδώλια σκύλων. Αποτελούν συλλεκτικά κομμάτια σε δυτικές συλλογές με την τέχνη τους να προέρχεται από την ενδελεχή παρατήρηση της φύσης και χαρακτηρίζεται από τη βαθιά μεταφυσική κατανόησή της. Οι Dogon έχουν παρατηρήσει, χωρίς τη βοήθεια της δυτικής τεχνολογίας, και έχουν ενσωματώσει στη θρησκεία τους αστρονομικά σώματα που δεν είναι ορατά δια γυμνού οφθαλμού, όπως οι δακτύλιοι του Κρόνου και τα φεγγάρια του Δία αλλά και άστρα εκτός του ηλιακού μας συστήματος, όπως ο Σείριος. Το συμβολικό σχήμα του αστερισμού του Κυνός, μας ξαναθυμίζει όλα όσα έχει απολέσει στην εξελικτική του πορεία ο Δυτικός άνθρωπος όπως η ενσυναίσθηση και η εναρμόνιση με τα φυσικά φαινόμενα και τα όντα του πλανήτη, ή η έννοια του χρόνου όχι ως μετρήσιμη κλεψύδρα που τελειώνει με αυτοσκοπό μια μάταια συσσώρευση υλικών αγαθών πριν φτάσει στο πέρας της ροής της, αλλά ως άμετρη πηγή αστείρευτης σοφίας.
Αθεράπευτα σαμανικός και ο John Bock, προσπαθεί να εξηγήσει μέσα από το δικό του ερμητικό λεξιλόγιο που εκφράζεται μέσα από μία σειρά ακατάληπτων δράσεων ή διαλέξεων, όπως τις ονομάζει, χωρίς τον τυπικά εκπαιδευτικό χαρακτήρα, την ανάγκη του ανθρώπου για πτήση πέρα από τον εαυτό του. Εξασκώντας αλχημιστικές τακτικές γήτευσης των ευρεθέντων αντικειμένων γύρω του, ως φυλαχτά ενάντια στα δεινά της κραταιάς λογικής, προσπαθεί με μία οδυνηρά κωμική αίσθηση ματαιότητας, να μετατρέψει τον εαυτό του σε πτητική μηχανή ή σε αλλόκοτη περσόνα αστροναύτη που προσπαθεί να εξορθολογίσει το σύμπαν με βάση τα δικά του απορριπτέα όργανα μέτρησης και τη χρήση οργανικών και ανόργανων υλών από τα ευτελή σπαράγματα του πολιτισμού μας, από τις ματαιώσεις του. Ο σκοπός του, η πτήση, ποτέ δεν στεφανώνεται με επιτυχία, αλλά η δύναμη που τον ωθεί είναι πρωτογενής- a bona fide primal power.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ορμώμενοι από τον πόθο του αυτοσχέδιου ταξιδευτή του Bock και έχοντας το ζωόμορφο ξόανο-αστερισμό των Dogon ως νοητό οδηγό, η περιήγησή μας στην έκθεση καταλαμβάνεται από την αίσθηση της διέλευσης ανάμεσα στο μύθο, με το μοτίβο του σκύλου να επαναλαμβάνεται μία ακόμα φορά. Πλησίον του αναθηματικού γλυπτού, το μόνιτορ προβάλλει μία φέτα καθαρής, απενοχοποιημένης ευτυχίας, που αποδεδειγμένα οδηγεί στην έκλυση ενδορφινών. Μέσα σε ένα ολόλευκο άτοπο περιβάλλον, χωρίς σκιές ή κυρτώσεις, τα σκυλιά του Harry Patramanis παίζουν ανέμελα με έγχρωμα μπαλάκια που πέφτουν από ψηλά. Το άνοιγμα των διαστάσεων απελευθερώνει το οπτικό, θυμικό και συναισθηματικό πεδίο πέρα από τα όριά του. Σαν όνειρο, αυτό το υψηλής ευκρίνειας στυλιζαρισμένο τετράλεπτο βίντεο που διανθίζεται από ambient sound και slow motion λήψεις, παρουσιάζει τον παράδεισο των σκύλων σαν οπτικό mantra ξέχειλο από τη γλυκόπικρη εικόνα της χαράς ως πολυδιάστατη πολύχρωμη βροχή που τέρπει τον αμφιβληστροειδή τόσο ώστε να τον πονάει η συνειδητοποίηση της άπιαστης φύσης της.
Ουρανός, θάλασσα, γη, ζωική ύλη, και τα πρώτα συστατικά της δημιουργίας είναι έτοιμα να δώσουν μορφή στην άμορφη ύλη. Τα γλυπτά της Μαρίνας Λεοντή από πηλό και πολυουρεθάνη ανασαίνουν και μορφώνονται σε παράξενους βιομορφικούς οργανισμούς με οπές και καμπυλότητες σαν στόματα που εκπνέουν αέρια από τα έγκατα της γης, σαν πορώδη κοράλλια, ή σαν κελυφωτοί σκώληκες που επικολλούνται στα τρίμματα βυθισμένων πολιτισμών μαζί με λεπτεπίλεπτες ανεμώνες, που χορογραφούν τους στατικούς τους λικνισμούς ανάμεσα στα υποθαλάσσια ρεύματα εξιστορώντας τις μυθώδεις ιστορίες της Αβύσσου. Η χειρονακτικότητα αυτής της γλυπτικής όπου κάθε κύτταρο του υλικού μαλάσσεται και πλάθεται για να αποκτήσει την περιπετειώδη υφή ηφαιστειωδών πετρωμάτων και πολυπλόκαμων οργανισμών καταδείχνει τη στροφή της σύγχρονης τέχνης σε μία εκ νέου δημιουργική πάλη με το υλικό που έμοιαζε να έχει χαθεί μέσα στο αχανές της οθόνης και των ψηφιακών μέσων. Αντίστοιχα οι τοτεμικές φιγούρες της Ζωής Γαϊτανίδου παίρνουν μορφή μέσα από πινελιές υφασμένες με κλωστές πυκνών χρωμάτων και έντονα παστέλ σαν εξπρεσιονιστικές γραφές, ή μέσα από ρέοντα διάφανα υδατοχρώματα, καρφώνοντας τον θεατή με τα υδάτινα μάτια τους και τραβώντας τον στα βάθη του δικού τους χώρου και χρόνου. Ο οργανικός δυισμός της “Recession Chair Oxidized” του Frank Tjepkema, αποτελεί τη μετάβαση από τον τοτεμικό χώρο των Ιδεών στην φαινομενολογική πραγματικότητα. Η καρέκλα, το ιερό δισκοπότηρο του ντιζάιν, από χρυσή εξωσκελετική ρευστοποιημένη ιδέα, πραγματώνεται ως σταθερή έδρα-σύμβολο της καθεστηκυίας ύπαρξης, μα μπορεί να συμβεί και η αντίθετη διαδρομή, και αυτή η αμφισημία του έργου σημαίνει το κέντρο του μετεωρισμού μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου.
Ο Σωτήριος (Άκις) Μπατζιάνας εγκιβωτίζει μέσα στα ζωγραφικά του ιστορήματα μοιραίες και αλλόκοτες αφηγήσεις από σύγχρονους μύθους όπου η φύση έχει αναστραφεί και το αποτέλεσμα φαντάζει σαγηνευτικά τοξικό. Ένα νεο-Μπρετονικό σύμπαν από παραμύθια που ξώκυλαν και αναμοχλεύουν μέσα στην καυτή χόβολη του καλλιτεχνικού ασυνειδήτου, μας κατακλύζει. Από μέσα του ξεπηδούν χαρωποί αντιήρωες, ο Μίκυ Εσταυρώμενος, τροπικά αδηφάγα φυτά που καταλήγουν σε πολύφυλ(λ)α γεννητικά όργανα, διαμελισμένα λούτρινα παιχνίδια σε ανίερες περιπτύξεις, η φασματική μορφή της Αγίας Τερέζας που βογγά ηδονικά σαν τον Σαρδανάπαλο του Ντελακρουά, μαζί με ένα άγημα από πράσινα πλαστικά στρατιωτάκια που παρελαύνουν σαδιστικά μπροστά στα έκπληκτα μάτια του θεατή, ο οποίος ως άλλος Πενθέας θέλει να δει και να βιώσει ακόμα περισσότερη λάγνα παραμυθένια παρακμή, με τα μάτια υγρά από τις μεθυστικές αναθυμιάσεις της εικόνας. Όλη αυτή η merry-go-round ένταση πυκνώνεται στο μετα-τοτέμ του “Torso”, ένα θραύσμα σύγχρονου Κούρου που ανοίγεται ανατομικά μπροστά μας για να παρατηρήσουμε τα έμφυλα σύμβολα και στοιχεία vanitas που το διατρέχουν από άκρη σε άκρη, ως το focus point των μηρών εκεί όπου ξεδιπλώνεται ένα εντυπωσιακό αλληγορικό ορχιδοειδές. Το πολύχρωμα σκοτεινό σύμπαν του Μπατζιάνα συγκροτεί έναν αστραφτερό καθρέπτη της κοινωνίας, αντανακλώντας με σαρδόνιο χιούμορ και την πολυσύνθετη εικονογραφία του, τις νευρώσεις της εποχής που αναδύονται όταν ανοίγει η πολυτελής πόρτα της Ντίσνευλαντ της Ανθρωπόκαινου.
Η έκθεση εξανθρωπίζεται ποιητικά στα δύο κινούμενα γλυπτά του Laercio Redondo που επιχειρεί, μέσα από την επιλογή λεπτοφυών και ανεπαίσθητων στοιχείων τα οποία αιωρούνται από δύο κομψά mobiles, την ενέργεια από δύο εικονικές γυναίκες περφόρμερς, τη Μαρία Κάλλας και τη Ντιαμάντα Γκαλάς. Επιχειρώντας να αναπτύξει το ιστορικό τους αποτύπωμα με readymades από το θησαυροφυλάκιο της αρχιτεκτονικής γεωμετρίας της φύσης, ο Redondo δημιουργεί δύο λυρικές ελεγείες για την ισορροπία μεταξύ του ελαφρού φευγαλέου της ζωής και της βαρύτητας της μνήμης δύο μεγάλων προσωπικοτήτων που διαμόρφωσαν τη μουσική κουλτούρα του 20ου αιώνα.
Η έκθεση κλείνει με ένα έργο-σταθμό της ιστορίας της περφόρμανς και της πρώιμης gender καλλιτεχνικής αναζήτησης, η κοινή δράση “Imponderabilia” της Marina Abramovic με τον τότε σύντροφο και συνεργάτη της Ulay το 1977 στη Galleria Communale d’ Arte Moderna στη Μπολόνια της Ιταλίας. Οι δύο καλλιτεχνικοί συνεργοί ‘ενσωματώνουν’ τα δύο γυμνά κορμιά τους στα αντικριστά δοκάρια της πόρτας έτσι ώστε το κοινό, για να μπορέσει να περάσει, να στριμωχτεί ανάμεσά τους, επιλέγοντας με ποιον από τους δύο θα έρθει σε πιο κοντινή οπτική επαφή, τον άντρα ή τη γυναίκα. Η δύναμη της ζωής ως τέχνη την οποία χρειάζεται να διασχίσει ο άνθρωπος για να ξαναβιώσει την Primal Power της ύπαρξής του, αντανακλάται με τον πιο σωματικό τρόπο μέσα από το ιστορικό αυτό βίντεο και ολοκληρώνει εννοιολογικά τον πυρήνα της έκθεσης.
Photo Credit: © Φαίη Τζανετουλάκου