Η Μεταμόρφωση του Κάφκα στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Μετά την παράσταση «Στη Σωφρονιστική Αποικία», η ομάδα Σημείο Μηδέν συνεχίζει την έρευνά της πάνω στο έργο του …

Φραντς Κάφκα παρουσιάζοντας σε θεατροποιημένη μορφή το διήγημα Η Μεταμόρφωση.

Σημειώνει ο μεταφραστής και σκηνοθέτης της παράστασης
Σάββας Στρούμπος:

Τα ανήσυχα όνειρα μιας νύχτας προκαλούν τη μεταμόρφωση του εμπορικού αντιπροσώπου Γκρέγκορ Σάμσα σε τεράστιο απεχθές ζωύφιο… Όμως, τι πραγματικά του συνέβη; Τι σημαίνει για μας μεταμόρφωση και πόσο κυριολεκτικά μπορούμε να την αντιληφθούμε;

Ο νεαρός Γκρέγκορ Σάμσα δεν είναι άλλος από τον σύγχρονο…
άνθρωπο-μηχανή παροχής υπηρεσιών σε έναν κόσμο «χωρίς καρδιά και πνεύμα» (Μαρξ),
άνθρωπο-ρόλο μιας εφιαλτικής κλοουνάτας οικογενειακών, επαγγελματικών και άλλων κοινωνικά επιβεβλημένων λαβυρίνθων, άνθρωπο-προϊόν αλλότριων (και αλλοτριωτικών) επιθυμιών και προβολών των άλλων, που στέκεται μετέωρος στο κενό δίκτυο ενός απόντος εαυτού…

Ακριβώς τη στιγμή που η μηχανή-Γκρέγκορ Σάμσα μπλοκάρει κι αρχίζει να δυσλειτουργεί, ο ίδιος βλέπει τον εαυτό του μεταμορφωμένο σε τεράστιο απεχθές ζωύφιο. Απεκδύεται τα όποια εναπομείναντα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του, υιοθετώντας την εικόνα που ο περίγυρός του απαιτεί, οι άνθρωποι του στενού οικογενειακού και επαγγελματικού του περιβάλλοντος.

Θα μπορούσαμε κάλλιστα να πούμε ότι πείθει τον εαυτό του να μεταμορφωθεί στο εν λόγω βδέλυγμα, στην απεχθέστερη, δηλαδή, μορφή αυτού που οι άλλοι πιστεύουν πως είναι, ή πως θα πρέπει να είναι. Σταδιακά αιχμαλωτίζεται στη φυλακή της εικόνας των υπολοίπων για τον ίδιο, την ενδοβάλλει και μέσα από αυτή αναζητά τους όποιους διαύλους επικοινωνίας. Φυσικά, οι άλλοι δεν κάνουν απολύτως τίποτα για να τον απαλλάξουν από τη νέα του κατάσταση. Η μεταμόρφωσή του έρχεται να επιβεβαιώσει την εικόνα τους για αυτόν. Μάλιστα, αποδέχονται τη νέα του μορφή, κάνοντας ακόμα πιο ασφυκτικά τα δεσμά που του έχουν επιλέξει (κι αυτός ο ίδιος για τον εαυτό του), διαδικασία που όλοι μαζί ακολουθούν μέχρι τον θάνατο του από-ανθρωποποιημένου μιάσματος.

Ο ήρωας μας, όμως, έχει προηγουμένως διαμορφώσει τις δυνατότητες πρόσληψης του εαυτού-του-και-του-κόσμου σε ένα συγκεκριμένο παραμορφωμένο (και παραμορφωτικό) οικογενειακό-και-κοινωνικό περιβάλλον γεμάτο ενοχές και φόβους, τόσο σε σχέση με τον εαυτό του, όσο και σχέση με τους άλλους. Αλλά και όλα τα πρόσωπα του δράματος είναι ταυτόχρονα εξαρτημένα και εσωτερικά παραμορφωμένα από το ίδιο τους το περιβάλλον, το οποίο με τη σειρά τους παραμορφώνουν, καταδικάζοντας εαυτούς-και-αλλήλους στην εν λόγω διαδικασία ψυχοσωματικής αλλοίωσης.

Ο Γκρέγκορ εξ’ αρχής αδυνατεί να βγει από τα δεσμά της φυλακής των άλλων. Μαστίζεται από ενοχές και στην παραμικρή σκέψη της όποιας πιθανής απελευθέρωσης του και τελικά, στερεί από τον εαυτό του κάθε τέτοια δυνατότητα. Δέχεται τα παραμορφωτικά του δεσμά ως μια υπαρξιακή απόφαση εγκλεισμού στη οικογενειακή-και-κοινωνική τους φυλακή, παίζει τον ρόλο που του υπέδειξαν και τον ακολουθεί μέχρι θανάτου. Οι άλλοι, προς στιγμήν, λυτρώνονται ψυχικά μέσα από την εξής αντίληψη: «Δεν είμαι εγώ το μίασμα, αλλά ο άλλος, ο έγκλειστος στο δωμάτιο, ο έκπτωτος και διαφορετικός». Δεν τα καταφέρνουν, όμως, να παραμείνουν σε αυτή την κατάσταση, διότι αποτελούν ήδη τα γρανάζια μιας οδυνηρής μηχανής παραμόρφωσης εαυτών-και-αλλήλων, που γεννάει τέρατα.

Τα πρόσωπα της Μεταμόρφωσης δρουν και αντιδρούν σα να είναι μπλεγμένα μεταξύ τους με χιλιάδες νήματα, σε έναν παράλογο λαβύρινθο θρυμματισμένων ειδώλων, όπου οι βασανιστικά παγιωμένες και επαναλαμβανόμενες κοινωνικές συμπεριφορές έρχονται να διαμορφώσουν μια παράλογη μηχανή ποικίλων ψυχοσωματικών παραμορφώσεων, χωρίς καμιά δυνατότητα διαφυγής. Λειτουργούν σε μια αέναη επαναληπτικότητα, χωρίς ίχνος επίγνωσης της κατάστασης τους. Η ίδια τους η άγνοια για τα αδιέξοδα που αναπαράγουν και το μηχανικά αέναο των πράξεων τους τα μεταμορφώνει, τελικά, σε όντα πάσχοντα, έγκλειστα στη φυλακή των δικών τους εικόνων για τον εαυτό-τους-και-τον-κόσμο.

Η Μεταμόρφωση αποτελεί ακριβώς αυτήν την ατέλειωτη κραυγή αγωνίας ενάντια στον αυτόβουλο και υπαρξιακό εγκλεισμό των σύγχρονων ανθρώπων. Οι άνθρωποι, όμως, μπορούν να δράσουν και διαφορετικά. Έχουν πάντα τη δυνατότητα να σπάσουν τα δεσμά της κάθε φυλακής τους, να δημιουργήσουν ρήγματα στις παραστάσεις της καθημερινότητας τους, τη δυνατότητα να δώσουν ένα τέλος στον όποιον εφιάλτη κι επιτέλους, να δράσουν δημιουργικά προς τον εαυτό τους-και-τον-κόσμο. Το ερώτημα τίθεται αναπόφευκτα: μήπως είναι στο χέρι του καθενός από μας να επιλέξει ανάμεσα στην από-ανθρωποποίηση και στη διεκδίκηση ενός άλλου τρόπου ζωής και πιθανά ενός άλλου κόσμου; Απόφαση, που σαφώς ξεφεύγει από τα στενά ιδεολογικά στεγανά του θρυμματισμένου μας κόσμου και περνάει στην κλίμακα της υπαρξιακής επιλογής.
Σάββας Στρούμπος

Με την αιγίδα της: Πρεσβείας της Τσέχικης Δημοκρατίας
Με την υποστήριξη: του Μουσείου Πολιτικών Εξορίστων Άη-Στράτη

Ομάδα Σημείο Μηδέν
Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ του Φραντς Κάφκα σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μετάφραση: Σάββας Στρούμπος, Δανάη Σπηλιώτη
Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος
Σκηνικά: Γιώργος Κολιός
Κοστούμια: Γιώργος Κολιός,
Rebekka Gutsfeld
Μουσική: Λεωνίδας Μαριδάκης
Φωτισμοί: Κώστας Μπεθάνης
Φωτογραφίες: Χρήστος Κυριακόγγονας
Διασκευή: Ομάδα Σημείο Μηδέν

Παίζουν: Μαρία Αθηναίου, Ελεάνα Γεωργούλη, Θοδωρής Σκυφτούλης, Σάββας Στρούμπος, Μιλτιάδης Φιορέντζης