Μια από τις πιο απολαυστικές οπερέτες του πολυγραφότατου Θεόφραστου Σακελλαρίδη θα παρουσιάσει η …
Εθνική Λυρική Σκηνή από τις 15 Φεβρουαρίου και για 9 παραστάσεις στο θέατρο Ολύμπια. Πρόκειται για μια εξωτική, φαντασμαγορική όπως την χαρακτηρίζει ο ίδιος ο συνθέτης, οπερέτα η οποία αντλεί τη θεματολογία της από τους μύθους της Ανατολής.
Η Χαλιμά σημείωσε τεράστια επιτυχία όταν πρωτοπαρουσιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’20 αλλά και στη δεκαετία του ‘30 σε Αθηναϊκά θέατρα, αλλά και στην Κωνσταντινούπολη. Τον πρωταγωνιστικό ομώνυμο ρόλο του έργου έχει ερμηνεύσει με τεράστια επιτυχία η θρυλική Ζωζώ Νταλμάς.
Η υπόθεση, σύμφωνα με το λιμπρέτο του Σπύρου Ποταμιάνου, εμπνευσμένη αμυδρά από τις Χίλιες και μια νύχτες, εξελίσσεται σε ένα παλάτι της Ανατολής, όπου ο κουτοπόνηρος μάγειρας Αλή-Μουσακάς χρησιμοποιείται ως όργανο των ερωτικών σχεδίων της σαγηνευτικής Χαλιμάς και του αιχμάλωτου πρίγκιπα Σαχ-Ρουμάν.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Χαλιμά ανασύρθηκε από τα μουσικά αρχεία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Την επιμέλεια και αποκατάσταση του μουσικού κειμένου ανέλαβε να φέρει εις πέρας ο μουσικολόγος Γιάννης Τσελίκας, ο οποίος σημειώνει: «Εκπληρώνοντας τις προσδοκίες του τίτλου του έργου του, ο Σακελλαρίδης συνθέτει μια μουσική, η οποία βρίθει από ανατολίτικου τύπου μελωδίες και μαζί με το ποιητικό κείμενο, τα σκηνικά και τα κουστούμια, οδηγεί τη φαντασία του θεατή στο μαγικό κόσμο της Ανατολής. Όμως, το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της μουσικής, είναι το πάντρεμα αυτών των ανατολίτικων μελωδιών με τους ρυθμούς των επικρατέστερων, εκείνη την εποχή, ευρωπαϊκών και αμερικάνικων κοσμικών χορών: το φοξ-τροτ, το οne-step και το τάνγκο. Έχουμε, λοιπόν, μια ιδιαίτερη περίπτωση συνδυασμού του εξωτικού με το κοσμοπολίτικο στοιχείο από έναν Έλληνα συνθέτη, ο οποίος βρίσκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ο συνδυασμός αυτός, όσο ανορθόδοξος και αν φαίνεται, αντικατοπτρίζει τις αναζητήσεις της αθηναϊκής αστικής κυρίως τάξης των αρχών του Μεσοπολέμου σχετικά με την ευρωπαϊκή της ταυτότητα».
Τη σκηνοθεσία και επεξεργασία του κειμένου έχει αναλάβει ο επιτυχημένος σκηνοθέτης του θεάτρου Πέτρος Ζούλιας, ο οποίος την περασμένη καλλιτεχνική περίοδο υπέγραψε τη μεγάλη επιτυχία Η Κρητικοπούλα του Σαμάρα.
Ο Σκηνοθέτης σημειώνει:
«Η Χαλιμά είναι μια οπερέτα με μια ιδιαίτερη, μοναδική θα ‘λεγα ταυτότητα. Συνδυάζει επιρροές της Ανατολής και της Δύσης. Μοιάζει να αναζητά την ελληνικότητα της ταυτότητάς της, ακριβώς σε αυτό το χωνεμένο μουσικά και αφηγηματικά κράμα.
Η πυξίδα των δημιουργών της μας προσανατολίζει προς την Ανατολή, αφού αυτή εκπροσωπεί το πάθος και τον έρωτα. Ο επιβεβλημένος γαμπρός από τη Δύση προβάλλεται ως αναγκαίο καθήκον, ως άψυχη παραδοχή για τη σωτηρία του ακυβέρνητου κρατιδίου της πριγκίπισσας Χαλιμάς. Η δραματική τραμπάλα, το δίλημμα, παίζεται μεταξύ του «θέλω» και του «πρέπει». Επικρατεί η τρελή επιθυμία για ζωή, για έρωτα, για ελευθερία. Η Χαλιμά ενδίδει στην αμαρτία και στον «απαγορευμένο καρπό» κι έτσι μας στρέφει όλους στην απελευθέρωση και των πιο υπόγειων, αλλά αληθινά μεγάλων αισθημάτων!
Ας μην ξεχνάμε, ότι οι ήρωες της οπερέτας βγαίνουν από έναν πόλεμο, ο οποίος τους στοίχισε πολύ κι έχουν ανάγκη από ζωή και ελευθερία. Κάτω από το παραμυθένιο στοιχείο της ιστορίας, υπάρχει μια Ελλάδα που θέλει να ξεχάσει τα τραύματα του πολέμου. Θέλει να ξαναχαμογελάσει και να βγει στο φως. Μια Ελλάδα που στρέφει το βλέμμα της με λαγνεία «προς Ανατολάς», αλλά, η οποία έχει εξίσου ανάγκη να ανήκει «εις την Δύσιν».
Μια από τις μούσες του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, η Ζωζώ Νταλμάς, που ευτύχησε να παίξει σε πολλές οπερέτες του, όπως τον Χορχόρ αγά, το Βαφτιστικό, τη Ροζίτα, σφράγισε με την ερμηνεία της και τη Χαλιμά του. Ο ίδιος ο Σακελλαρίδης, βλέποντάς την στο ρόλο, παραδέχτηκε πως «αν είχαμε και δεύτερη σαν τη Νταλμάς, θα ‘ταν εξοντωτικός ο ανταγωνισμός». Η χάρη και η ομορφιά της γκρέμιζε τοίχους και κατέλυε σύνορα. Στην Άγκυρα, στη Σμύρνη, στο Ικόνιο, στο Εσκί Σεχίρ, στην Αλεξάνδρεια γίνονταν ουρές για τις «ελληνοτουρκικές» της οπερέτες. Αυτό συνέβη και με τη Χαλιμά, όπου κι αν παίχτηκε.
Διάβασα και άκουσα ό,τι αντέχει στο χρόνο από την οπερέτα του 1927. Μια ερωτική ιστορία, μια κωμική παρεξήγηση, ένα παραμύθι φαντασμαγορικό σε ένα άγνωστο χωροχρόνο. Το λυρικό θέατρο ξέρει να υφαίνει το καλύτερο δίχτυ σε ένα υλικό που ακροβατεί μεταξύ δράματος και κωμωδίας. Μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Και ίσως να ‘ναι αυτή η γοητεία της Χαλιμάς, ότι αιωρείται ανάμεσα σε αντίθετους κόσμους και πολιτισμούς, δημιουργώντας συχνά την εντύπωση ότι αυτό που φαίνεται ξένο και μακρινό είναι τόσο δικό μας και κοντινό.
Ναι, εν τέλει, κάτω από τα τούλια της Ανατολής κρύβεται το πρόσωπο της πολυπολιτισμικής μας ταυτότητας, που μας χαμογελά με ρωμαίικη πονηριά και μας ωθεί να διασκεδάσουμε! Καλό μας ταξίδι».
Η Χαλιμά με μια ματιά
Ο συνθέτης / Ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1883. Ήταν γιος του μελοποιού και ιεροψάλτη Ιωάννη Σακελλαρίδη, ο οποίος πιθανότατα τον μύησε στη μουσική. Σπουδές στην Αθήνα δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Ο ίδιος ο συνθέτης αναφέρει ότι μελέτησε μουσική σε Γερμανία και Ιταλία. Γνωστός κυρίως για τις δεκάδες οπερέτες του, ανάμεσα στις οποίες ο δημοφιλέστατος Βαφτιστικός (1918), ο Σακελλαρίδης συνέθεσε επίσης όπερες, όπως η Περουζέ (1911), σκηνική μουσική, όπως λ.χ. για τις Εκκλησιάζουσες (1904), μουσική για επιθεωρήσεις, ανάμεσα στις οποίες για τα περίφημα Παναθήναια, μουσική για ταινίες του βωβού κινηματογράφου, τραγούδια αλλά και έργα ενόργανης μουσικής. Πέθανε το 1950 σε ένδεια, από καρκίνο του ήπατος.
Το έργο / Φαντασμαγορική οπερέτα σε τρεις πράξεις, η Χαλιμά βασίζεται σε κείμενο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Σπύρου Ποταμιάνου. Οι στίχοι στα μέρη που τραγουδιούνται είναι του Σακελλαρίδη. Παρότι τα περισσότερα ονόματα των χαρακτήρων της οπερέτας προέρχονται από τη δημοφιλή συλλογή Χίλιες και μία νύχτες, η πλοκή δεν αντλεί άμεσα από κάποια από τις ιστορίες της συλλογής. Η υπόθεση αφορά τη βασιλοπούλα Χαλιμά, η οποία την ημέρα του γάμου της με τον Νουρεντίν ερωτεύεται το Σαχ Ρουμάν. Επειδή πιστεύουν ότι έχει σκοτώσει τον πατέρα της, ο Ρουμάν έχει καταδικαστεί σε θάνατο. Μετά από σειρά από κωμικά επεισόδια, στα οποία κεντρικό ρόλο παίζει ο μάγειρας Αλή Μουσακάς, αποδεικνύεται ότι ο πατέρας της Χαλιμάς δεν σκοτώθηκε. Συνεπώς, ο Ρουμάν είναι αθώος και μπορεί να παντρευτεί την Χαλιμά.
Πρεμιέρες / Η Χαλιμά πρωτοπαρουσιάστηκε από το θίασο της Ολυμπίας Καντιώτη-Ριτσιάρδη στο αθηναϊκό Θέατρο Μοντιάλ, στις 31 Αυγούστου 1926. Τον κεντρικό ρόλο ερμήνευε η ίδια η Καντιώτη–Ριτσιάρδη, τον Σαχ Ρουμάν ο Σπύρος Μπάρτζος και τον Αλή Μουσακά ο Παρασκευάς Οικονόμου. Η σκηνοθεσία ήταν του Κωστή Βελμύρα, ενώ την ορχήστρα διηύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης.
Σύνοψη
Α’ Πράξη / Μέσα στο μυθικό ανατολίτικο παλάτι της, η Χαλιμά, κόρη του βασιλιά Ρασίντ, ετοιμάζεται να υποδεχθεί μαζί με την υπηρέτριά της Ζουμπέιντα και την υπόλοιπη ακολουθία της τον Νουρεντίν, το βασιλόπουλο που θα την παντρευτεί. Ο βεζίρης Αβούλ αναγγέλλει ότι ήδη έχουν έρθει οι προσκεκλημένοι, ότι σε λίγες ώρες θα καταφθάσει ο γαμπρός και ότι συνελήφθη ο Σαχ Ρουμάν, δολοφόνος του πατέρα της Χαλιμάς: είναι γιος του εχθρικού βασιλιά.
Η Χαλιμά αποχωρεί για να συνεχίσει τις προετοιμασίες, διατάζοντας τη θανάτωση του αιχμαλώτου, αφού όμως πρώτα του μιλήσει. Οι στρατιώτες φέρνουν το Ρουμάν και τον αφήνουν μόνο. Ξαφνικά εισέρχεται ο Αλή Μουσακάς, μάγειρας του παλατιού, τον οποίο καταδιώκει ο Καδής, μιας και τον πέτυχε στην κάμαρα της γυναίκας του. Ο Αλή ισχυρίζεται ότι είχε βρεθεί εκεί τυχαία κυνηγώντας δύο κοτόπουλα… Τις φήμες αυτές, όμως, μαθαίνει επίσης η Αμηνά, γυναίκα του Αλή, η οποία ψάχνει απεγνωσμένα να τον βρει. Καθώς εισέρχεται και αυτή στην αίθουσα, ο Αλή κρύβεται πίσω από ένα ντιβάνι , αλλά προς μεγάλη του έκπληξη ο Ρουμάν αρχίζει ευθύς αμέσως να φλερτάρει την Αμηνά, η οποία ανταποκρίνεται χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Η Αμηνά φεύγει και επιστρέφει η Χαλιμά για να υποδεχθεί τους καλεσμένους του γάμου της, οι οποίοι έχουν ήδη συγκεντρωθεί. Το βλέμμα της πέφτει στον άγνωστο πρίγκιπα: νομίζει ότι είναι ένας από τους καλεσμένους και τον ερωτεύεται κεραυνοβόλα. Διατάζει τον Αβούλ να οδηγήσει όλους τους καλεσμένους στη σάλα εκτός από το Ρουμάν. Βλέποντάς την, ο Ρουμάν την ερωτεύεται και χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του ορκίζεται να τη σώσει από τον ανεπιθύμητο γαμπρό. Εκείνη του δίνει ένα δαχτυλίδι, με το οποίο ο Ρουμάν θα μπορεί να κινείται ελεύθερα στο παλάτι. Ο Ρουμάν καταστρώνει ένα σχέδιο για τη σωτηρία της βασιλοπούλας Χαλιμάς: σκοπεύει να μεταμφιέσει το μάγειρα, παρουσιάζοντάς τον με βασιλικά ρούχα ως γαμπρό αντί του Νουρεντίν.
Στη σκηνή εισέρχεται ο Αβούλ με στρατιώτες, ρωτώντας τη Χαλιμά σχετικά με το τι θα απογίνει ο αιχμάλωτος. Σύμφωνα με τη διαταγή πρέπει να εκτελεστεί άμεσα και ο Αβούλ τον συλλαμβάνει. Η Χαλιμά λιποθυμά αντιλαμβανόμενη, ότι ο άντρας που μόλις είχε ερωτευθεί ήταν ο φονιάς του πατέρα της. Όταν συνέρχεται αποφασίζει την αναβολή της εκτέλεσης για λίγες ημέρες. Τα ηρωικά λόγια του Ρουμάν προκαλούν το θαυμασμό της Χαλιμάς και των καλεσμένων.
Β’ Πράξη / Οι καλεσμένοι τραγουδούν για το γάμο της Χαλιμάς. Εκείνη τη στιγμή μπαίνει αναστατωμένη η Αμηνά, αναζητώντας τον άντρα της, ο οποίος έχει εγκαταλείψει εδώ και πολύ ώρα την κουζίνα και δεν έχει ετοιμάσει ακόμα τίποτε για το τραπέζι του γάμου. Αφού φύγουν, ο Ρουμάν κανονίζει με τον Αλή τις τελευταίες λεπτομέρειες του σχεδίου του. Ο γάμος γίνεται με μεγάλη πολυτέλεια. Πράγματι, ο μεταμφιεσμένος Αλή παντρεύεται τη Χαλιμά και γίνεται βασιλιάς, όταν στο τέλος της τελετής φτάνει ο αληθινός γαμπρός, ο Νουρεντίν. Ο Αλή Μουσακάς προσπαθεί μέσα από ατέλειωτες κωμικές σκηνές να κρατήσει το θρόνο και τη Χαλιμά, την οποία υποσχέθηκε ότι δεν θα αγγίξει ως σύζυγος. Στο μεταξύ, η Χαλιμά υποφέρει από την αγάπη της για τον Σαχ Ρουμάν. Καθώς αποκοιμιέται, βλέπει στο μαγευτικό της όνειρο, πως βρίσκεται στον Παράδεισο μαζί με τον αγαπημένο της.
Γ’ Πράξη / Ο Νουρεντίν προσπαθεί να αποδείξει την ταυτότητά του στον Αβούλ, αλλά ο πονηρός Αλή καταφέρνει να τον περάσουν για τρελό. Στο μεταξύ, προκειμένου να γλιτώσει τη θανατική ποινή ο Ρουμάν προτείνει στον μεταμφιεσμένο Αλή, που τώρα είναι ο καινούργιος βασιλιάς, να του δώσει χάρη. Ο Αλή διατάζει το νέο μάγειρα του παλατιού, την Αμηνά, η οποία ακόμα δεν έχει αντιληφθεί τη μεταμφίεση, να μαγειρέψει το τελευταίο δείπνο του μελλοθάνατου Ρουμάν. Οι αναλυτικές οδηγίες που της δίνει καταλήγουν σε φλερτ, στο οποίο η Αμηνά υποκύπτει και φεύγει ερωτευμένη με τον Αλή.
Συντετριμμένη, η Χαλιμά συνειδητοποιεί ότι ο αγαπημένος της δεν έχει σωτηρία. Τη στιγμή όμως που ανταλλάσει μαζί του τα τελευταία λόγια αγάπης, εμφανίζεται ένας μυστηριώδης οδοιπόρος. Πρόκειται για τον Ρασίντ, τον πατέρα της Χαλιμάς, ο οποίος αποκαλύπτει ότι πάνω στη μάχη έντυσε με βασιλικά ρούχα έναν υπασπιστή του, κι έτσι ο Ρουμάν σκότωσε εκείνον. Ο Ρουμάν είναι πλέον ελεύθερος και μπορεί να παντρευτεί την αγαπημένη του Χαλιμά με τη συγκατάθεση του πατέρα της. Αφού συγχωρεθεί ο Αλή για την απάτη του, όλοι μαζί εξυμνούν τη δύναμη της αγάπης.
Μουσική διεύθυνση:
Γιώργος Πέτρου (15, 16, 17, 23, 24/2- 5, 14, 15)
Παναγιώτης Παπαδόπουλος (31/3)
Σκηνοθεσία-Απόδοση και προσαρμογή κειμένου: Πέτρος Ζούλιας
Σκηνικά- Κοστούμια: Αναστασία ΑρσένηΦωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Χορογραφία – Κινησιολογία: Φώτης Διαμαντόπουλος
Επιμέλεια – Αποκατάσταση μουσικού κειμένου: Γιάννης Τσελίκας
Ερμηνεύουν:
Χαλιμά: Γεωργία Ηλιοπούλου (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Τζίνα Φωτεινοπούλου (16, 23/2 – 14, 31/3)
Αμηνά: Ευδοκία Χατζηιωάννου (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Δέσποινα Σκαρλάτου (16, 23/2 – 14, 31/3)
Σαχ Ρουμάν: Γιάννης Χριστόπουλος (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Νίκος Στεφάνου (16, 23/2 – 14, 31/3)
Αλή Μουσακάς: Χάρης Ανδριανός (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Νίκος Κοτενίδης (16, 23/2 – 14, 31/3)
Ζουμπέϊντα: Αγγελική Μαρινάκη (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Σοφία Δαμιανίδου (16, 23/2 – 14, 31/3)
Αβούλ: Κώστας Ντότσικας (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Παύλος Σεχπεκίδης (16, 23/2 – 14, 31/3)
Νουρεντίν: Μιχάλης Κατσούλης (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Νίκος Τσαούσης (16, 23/2 – 14, 31/3)
Ρασίντ /Καδή: Λούης Μανίκας
Αυλικός: Νίκος Συρόπουλος (15, 17, 24/2 – 5, 15/3)
Σταύρος Τσέλιος (16, 23/2 – 14, 31/3)
Συμμετέχουν η Ορχήστρα, η Χορωδία, Μέλη του Μπαλέτου και της Παιδικής Χορωδίας της ΕΛΣ, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής.