Iman Issa – Πληρεξούσια, με μία Δική τους Ζωή: Έκθεση στη γκαλερί Rodeo

Η Iman Issa έχει περάσει μεγάλες περιόδους της ζωής της στο Κάιρο, τη Νέα Υόρκη και το Βερολίνο. Ξεκίνησε ως ζωγράφος, έπειτα δούλεψε τη φωτογραφία, πραγματοποίησε οπτικοακουστικές και ηχητικές εγκαταστάσεις, έγραψε ευφάνταστα κείμενα που ξεφεύγουν από τα καθιερωμένα και αυτές τις μέρες θεωρείται κυρίως γλύπτρια. Oι απαντήσεις της όμως στο ερώτημα του μέσου παραμένουν σκοπίμως ευμετάβλητες. Αυτό που συνδέει τα έργα της, από τις πρώιμες φωτογραφίες και τα γλυπτά από ξύλο, χρυσόσκονη, κομμάτια καθρέφτη και έγχρωμους γλόμπους ως τους δεξιοτεχνικούς συσχετισμούς που πυροδοτούν μακρόπνοες σειρές έργων όπως τα “Triptychs,” “Material,” και “Common Elements,” είναι ταυτόχρονα μία μέθοδος αφαίρεσης ταυτοτικών λεπτομερειών – πατήματα που θα έδιναν στον θεατή μία αξιόπιστη ψευδαίσθηση ότι ξέρει τι κάνει η καλλιτέχνις – και μία διαρκής έρευνα για το πώς παράγεται, μεταδίδεται και γίνεται αντιληπτό το νόημα. Αυτό υποδηλώνει, βασικά, ότι το έργο της είναι μία διαρκής, ενδελεχής και πιθανόν ανεξάντλητη αναζήτηση για τις φόρμες που μπορούν να οδηγήσουν σε νέες υποθέσεις σχετικά με το πώς δημιουργείται το νόημα και γιατί.

Για την αναμφισβήτητα πιο φιλόδοξη από αυτές τις σειρές με τίτλο «Μελέτες Kληρονομιάς», η Issa από το 2012 έχει σχεδιάσει σαράντα έξι γλυπτικές παρουσιάσεις. Ξεκίνησε να τις φτιάχνει το 2015. Οι σαράντα από αυτές έχουν πραγματοποιηθεί, περιλαμβάνοντας αντικείμενα που μοιάζουν με βάθρα, πυραμίδες, μπρούτζινες ημισελήνους και σπείρες, καθώς και μία υπερμεγέθη χάλκινη μύτη μολυβιού. Παρόλο που προηγούμενες ή παράλληλες σειρές έργων της έχουν εξερευνήσει την παράξενη χρονική ολίσθηση και τις πομπώδεις ρητορικές κινήσεις των εθνικών ή πολιτιστικών κινημάτων ή εκείνες τις στιγμές σε αυτοβιογραφικά κείμενα που η προσωπική εμπειρία περνάει στη δημόσια ζωή, οι «Μελέτες Κληρονομιάς» εμβαθύνουν στην Ιστορία, την παρόρμηση να μελετούμε το παρελθόν και συμβάσεις μουσειολογικής πρακτικής, με την παράθεση γλυπτών, που συχνά διυλίζουν πιο διακοσμητικά ή πολυσύνθετα αντικείμενα σε μία ακριβή γλώσσα γραμμών, σχημάτων και όγκων, με υπερβολικά σύντομα κείμενα που αναφέρονται σε ερείπια από την αρχαιότητα έως τον 18ο αιώνα και τα οποία μπορούν (ή και όχι) να υπάρχουν σε κάθε είδους μουσείο: αρχαιολογικό, εθνογραφικό, τοπικό, περιφερειακό, εγκυκλοπαιδικό αλλά και στα πιο δημοφιλή του κόσμου.

H Iman Issa ξεκίνησε τη σειρά έργων της «Πληρεξούσια, με μία Δική τους Ζωή», το 2019, με το σχήμα ενός κεφαλιού. Κάθε έργο της έκτοτε παρουσιάζει το ίδιο κεφάλι, άλλοτε επιμηκυμένο, άλλοτε σπασμένο κι ανοιχτό ή κομμένο στα δύο. Η Issa ήθελε το πρωταρχικό σχήμα να είναι πάντα το ίδιο, σχεδιάζοντας και εκτυπώνοντας το τρισδιάστατα. Τα κεφάλια πήγαν σε βαφείο, καλύφτηκαν με λευκό ή μαύρο ακρυλικό ποτέ όμως με άλλο χρώμα. Τα έργα που προκύπτουν ως γλυπτά αποτελούνται από τμήματα: τα δύο μισά ενός λευκού οβάλ, με το αριστερό μισό κρεμασμένο σε τοίχο ελάχιστα πιο ψηλά από το δεξί, ή το ίδιο οβάλ σε μαύρο, με το κάτω δεξί τέταρτο κομμένο και ελαφρά γειρτό στη δεξιά γωνία του σαγονιού, ή ένα οβάλ επιμηκυμένο, ώστε να έχει το σχήμα ενός παραδόξως παραμορφωμένου αυγού, ή το οβάλ δημιουργικά χωρισμένο, σαν κάποιος να έσπασε ένα πρόσωπο στη μέση της μύτης και ως το ένα αυτί, να απέσπασε το μισό μέτωπο, το φρύδι, το μάτι και το ζυγωματικό, να αναποδογύρισε αυτό το τμήμα και να το τοποθέτησε ξανά στα άλλα τρία τέταρτα του κεφαλιού. Ενώστε τα κομμάτια του παζλ, μοιάζουν να λένε τα γλυπτά, όπως πολλά έργα της Issa.

Πλάι σε αυτά τα γλυπτά, υπάρχουν μικρές πινακίδες με κείμενο, πίσω από τζάμι, ταυτοποιώντας τα έργα ως αυτοπροσωπογραφίες και ταυτόχρονα ως πορτραίτα άλλων ανθρώπων, συνήθως μορφών της Λογοτεχνίας. Η κάθε πινακίδα με κείμενο περιλαμβάνει αυτό που η Issa αναφέρει ως προσδιοριστική δήλωση, άλλοτε μία ρήση, κι άλλοτε μία παράφραση από κάτι που έγραψαν ή είπαν οι συγγραφείς ή οι στοχαστές. Οι δηλώσεις που αποδίδονται σε ανθρώπους όπως η φιλόσοφος Hannah Arendt, ο ποιητής Georges Henein και η επιφανής φεμινίστρια Doria Shafik, οι συγγραφείς William S. Burroughs, Taha Hussein και Christa Wolf. Πρόκειται για προτάσεις και αναφορές που η Issa έχει συναντήσει στα διαβάσματά της και όπως δηλώνει η ίδια, «Ταυτίζομαι απόλυτα, αλλά την ίδια στιγμή δεν τα καταλαβαίνω.» Αυτή η ικανότητα για το παράδοξο, για δύο αντίθετα πράγματα που είναι ταυτοχρόνως αληθινά και συγκροτούν αντιθέσεις στην ένταση ενός αντικειμένου, ορίζει κατά πολύ το έργο που δημιουργεί η Issa τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Η μέθοδος της Issa να ελαχιστοποιήσει το σχήμα δεν είναι ούτε ηρωική ούτε δεξιοτεχνική. Στόχος της δεν είναι να προβάλλει την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα ούτε τη δική της ούτε άλλων. Η αφοσίωση της Issa στη φόρμα είναι βαθιά φιλοσοφική, ίσως και ηθική, αν και δεν θα το έλεγε ποτέ έτσι έκδηλα στον θεατή. Θα περίμενε από σένα να το ανακαλύψεις μόνος σου και να ζοριστείς μέσα από το έργο και το σύνθετο νόημα που προτείνει, ακολουθώντας ένα σύστημα που πρέπει να ενώσεις τα κομμάτια του στο μυαλό σου. Τόσο ακριβής είναι η γλώσσα της Issa που ξεχνάς πως τα έργα της είναι συχνά αστεία, αν και με μία στεγνή αίσθηση του χιούμορ. Η επιμονή της στο δυσνόητο και το αινιγματικό, το μυστήριο και τον γρίφο, είναι ένα νεύμα ποτέ όμως ένα τέχνασμα. Δραματικές ζωές, άβολες αναμνήσεις, περίπλοκες πολιτικές και σύνθετες γεωγραφίες, όλα αυτά είναι παρόντα στα έργα της, όχι όμως σε οικείες ή εύπεπτες μορφές. Είναι ειλικρινείς και εκφράζονται μέσα από θέσεις, σχέσεις και συσχετισμούς. Επικοινωνούν ως μεταβολείς: η ανατολή σου είναι η δύση μου ή ίσως το κέντρο μου. Ξανά και ξανά, το έργο της Issa αρνείται τους εύκολους διαχωρισμούς ανάμεσα στη φόρμα και το περιεχόμενο, τον εαυτό και τον άλλον, την τέχνη και τη ζωή, το δημόσιο και το ιδιωτικό, την αφαίρεση και την παραστατικότητα.

Τι σήμαινε για την Doria Shafik, μία μεγάλη μορφή του αιγυπτιακού φεμινιστικού κινήματος, όταν είπε ότι οι γυναίκες είναι και διαφορετικές και όχι διαφορετικές από τους άντρες; Ή ο Georges Henein, ένας από τους ιδρυτές της πρωτοποριακής (και σαφώς πολιτικής) υπερρεαλιστικής ομάδας Art et Liberté, ότι μόνο οι σιωπηλοί δεν νιώθουν απέχθεια για τη γλώσσα και ότι ο ίδιος δεν είναι ένας από αυτούς; Γιατί η Hannah Arendt αμφιταλαντευόταν σε θέματα ντροπής και γιατί ο William S. Burroughs υπέκφευγε σε θέματα ελέγχου; Πώς κανείς βρίσκει λύση σε μία διαφωνία με τον εαυτό του, με ένα κείμενο ή ένα έργο τέχνης; Ίσως κάπως ακαταμάχητα διακρίνεις στα σχήματα και την έλλειψη χρώματος των «Πληρεξούσιων» της Issa, μία αχνή ηχώ της φωτογραφίας του Man Ray για τη Vogue «Μητέρα του μαργαριταρένιου προσώπου και της μάσκας από έβενο». Όμως, αυτόν ακριβώς τον συσχετισμό θέλει ουσιαστικά να αμφισβητήσει το έργο της Issa. Οι παρουσιάσεις της τοποθετούνται ώστε να πραγματοποιηθεί ένα εγχείρημα, το οποίο απαιτεί προσοχή και ανοίγει αυτούς τους δεσμούς. Αν σκεφτόμαστε τόσο πολύ σε σχέση με τα αντικείμενα, αν ταυτιζόμαστε και βλέπουμε τον εαυτό μας σε αυτά, τότε ίσως μπορούμε και να κατανοήσουμε τι κάνουμε. Και όχι, το σχήμα του κεφαλιού στα «Πληρεξούσια» δεν είναι το δικό της κεφάλι. Φυσικά και δεν είναι.

Κείμενο της Kaelen Wilson-Goldie

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Iman Issa, Μελέτες Kληρονομιάς #39, 2020