Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης – Έργο για Έναν Άνθρωπο Μονάχα: Εγκατάσταση στη Μάντρα από τη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση

Θα ‘θελα, πόσο θα ‘θελα»… Όλες οι εξομολογήσεις που δεν έγιναν ποτέ, μέσα σε 8 λεπτά. Η «Αντίστροφη Αφιέρωση» της σπουδαίας υπερρεαλίστριας ποιήτριας Μάτσης Χατζηλαζάρου στον Ανδρέα Εμπειρίκο, μια εκ βαθέων ερωτική εξομολόγηση, ακούγεται δυνατά στο έργο του εικαστικού Ιώκο Ιωάννη Κοτίδη. Εσείς θα γράψετε αφιέρωση;

 «Έργο για Έναν Άνθρωπο Μονάχα», για σένα. Ανεβαίνοντας τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, δίπλα από την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, συναντά κανείς μια μάντρα που αποτελεί το μοναδικό δείγμα σκηνής της belle époque στην Αθήνα. Εκεί, στη «Μάντρα», το θέατρο ανοιχτού χώρου που ενεργοποιεί μετά από χρόνια το Ίδρυμα Ωνάση, γεννιέται μία νέα στέγη πολιτισμού και έκφρασης.

Εκεί, από τις 14 Οκτωβρίου έως τις 14 Νοεμβρίου, ένα black box μάς προσκαλεί σε μια φορτισμένη εμπειρία με μια ξεχωριστή εγκατάσταση, ένα Terrarium, του του Ιώκο Ιωάννη Κοτίδη με τίτλο «Έργο για Έναν Άνθρωπο Μονάχα». Ένας θεατής μόνος του κάθε φορά και ένα ευχαριστήριο, μια αφιέρωση, μια προσωπική γιορτή στους έρωτες που ζήσαμε. Τι σημαίνει να αφιερώνω το απόλυτο τραγούδισμα του έρωτά μου σε ένα πρόσωπο που δεν είναι πια εδώ; Σημαίνει πως, προσπαθώντας να ταξινομήσω όλα μου τα σημαντικά, καταλήγω να δημιουργώ για τον Έναν-Μου-Άνθρωπο. Το έργο είναι μια τριλογία, σύνθεση εικαστικών, μουσικών και παραστατικών τεχνών, με θέμα την εξομολόγηση.

Το Πρώτο Μέρος, που παρουσιάζεται στο κέντρο της Αθήνας, στο μοναδικό σωζώμενο θέατρο-μάντρα των αρχών του προηγούμενο αιώνα, είναι εμπνευσμένο από το σπουδαιότερο ποίημα της πρώτης Ελληνίδας υπερρεαλίστριας, Μάτσης Χατζηλαζάρου, της «πολυτιμότερης ερωτικής ποιήτριας που διαθέτει η γλώσσα μας» κατά τον Γ. Π. Σαββίδη.

Η φωνή της Μάτσης Χατζηλαζάρου αντηχεί σε έναν σκοτεινό θάλαμο-εγκατάσταση για έναν μόνο παραλήπτη κάθε φορά, με την drag περφόρμερ Imiterasu να δανείζεται τη φωνή και τους στίχους της ποιήτριας – δίχως να μιμείται το φυσικό πρόσωπο. Ένα άλλο σώμα ως ενδιάμεσος. Ένας φορέας μνήμης, λόγων, βλεμμάτων, δακρύων, χειρονομιών, που μεταφέρει την ανάμνηση σε ένα οξύ παρόν. Μέσα από ένα video art και λόγια που έμειναν χαραγμένα μέσα μας, ο εικαστικός Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα του κυνισμού, μιλώντας για όλα όσα μας δυσκολεύουν, όλες τις εξομολογήσεις που δεν έγιναν.

Προσπαθεί να διαφυλάξει με κάθε δυνατό τρόπο τη σχεδόν χαμένη τρυφερότητα του σήμερα, βάζοντας τους θεατές να αναρωτηθούν για όλα όσα εκείνοι δεν πρόλαβαν να πουν. Η αντίσταση στην ευκολία. Η ετοιμότητα βλεμμάτων. Η ανιδιοτέλεια χαμόγελων.

Στις 7 Φεβρουαρίου 1985, η Μάτση Χατζηλαζάρου μάς παραδίδει το ποίημα «Αντίστροφη Αφιέρωση», με αποδέκτη τον αγαπημένο της, Ανδρέα Εμπειρίκο, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του. Και μπορεί το ζευγάρι να είχε χωρίσει δεκαετίες πριν, αφού είχε ζήσει έναν θυελλώδη έρωτα, αλλά όπως είπε και η ίδια η Μάτση σε συνέντευξή της, «ίσως είμαστε πολύ εγωιστές και όχι όσο πρέπει γενναιόδωροι […]».

Όπως αναφέρει ο δημιουργός της βίντεο εγκατάστασης, το έργο είναι «μια προσπάθεια “μοιρασιάς” αυτού του ποιήματος με κάθε άνθρωπο που έχει ανάγκη να γίνει ένα Εσύ για κάποιον. Μια δυνατότητα να ακουστεί το ποίημα αυτό στο σήμερα, να συνεχίσει να ακούγεται, να μην ξεχαστεί. Ούτε εκείνο, ούτε η δημιουργός του, ο κόσμος και η αφορμή της.

Σε ποιον απευθύνω αυτή την de profundis εξομολόγηση, τώρα που ο πρώτος παραλήπτης της δεν είναι εδώ; Εις Eαυτόν. Γιατί Εσύ και Εγώ πλέον είναι το ίδιο. Εις το διηνεκές…»

To video art προβάλλεται σε σκοτεινό θάλαμο-εγκατάσταση, ένα Terrarium σε μεγάλο μέγεθος, σαν σπόρος που αποκαλύπτεται σταδιακά. Με έναν τόπο ιδιωτικό μέσα στη σφαίρα του δημόσιου, επιχειρείται η δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου συλλογισμού και αναστοχασμού για τον καθένα μας χωριστά. Μια προσωπική σύνδεση μεταξύ του έργου και του αποδέκτη του.

Στο τέλος, ο θεατής καλείται να γράψει μια δική του αφιέρωση, εάν το επιθυμεί.

 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Σύλληψη & δημιουργία: Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης
Σχεδιασμός & επίβλεψη κατασκευής: Ελένη Στρούλια
Σχεδιασμός φωτισμού: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Συνεργάτιδα σχεδιασμού & επίβλεψης κατασκευής: Ζαΐρα Φαληρέα
Κατασκευή: Lazaridis Scenic Studio
Ηλεκτρολογική εγκατάσταση: Βαγγέλης Μούντριχας, Κωνσταντίνος Μαυραντζάς
Διεύθυνση παραγωγής: Γιώργος Κατσώνης

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ VIDEO ART

Σύλληψη, σκηνοθεσία & μοντάζ: Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης
Video performance: Imiterasu
Πρωτότυπη μουσική: Panú
Βοηθός σκηνοθέτρια: Ηλιάνα Καλαδάμη
Κάμερα: Χρήστος Συμεωνίδης
Ευχαριστούμε θερμά τον Χρήστο Δανιήλ

 Λίγα λόγια για τη «Μάντρα»

H «Mάντρα» βρίσκεται στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 2, στην Πλάκα. Το φαινομενικά εγκαταλελειμμένο οικόπεδο, ακριβώς δίπλα στο νεοκλασικό κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης ανοίγει ξανά τις πόρτες του στο κοινό, ακολουθώντας τη φιλοσοφία της «Μάντρας» του Αττίκ και του βαριετέ της Μεσοπολεμικής Αθήνας όπου το ελεύθερο θέαμα μεγαλούργησε με μόνα υλικά «πολλές σανίδες, λίγη μπογιά και αρκετή πρωτοπορία».

Στην καρδιά της πόλης, κρύβεται το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα αρχιτεκτονικής θεάτρου ανοιχτού χώρου της belle époque στην Αθήνα: μια υπαίθρια θεατρική σκηνή του 1909 που ανήκει στην τυπολογία του θεάτρου – μάντρας: ενός υπαίθριου θεάτρου με υποτυπώδη διαμόρφωση πλατείας και ιταλίζουσα σκηνή. Στους παλιούς Αθηναίους, ο χώρος ήταν γνωστός ως «Αθηναϊκόν», «Θέατρο της Πύλης Ανδριανού», αλλά και ως «Γερμανικό» από τις γερμανικές οπερέτες που, κάποια στιγμή, είχαν την τιμητική τους.

Η «Μάντρα» έρχεται στην καθημερινότητά μας για να καταρρίψει τα όρια, να δημιουργήσει ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς. Να αποτελέσει σημείο διαλόγου και αναφοράς στην πόλη, ανοιχτό σε δυνατές εμπειρίες και συναισθήματα, προσβάσιμο σε κάθε περαστικό, χωρίς εισιτήριο. Όχι με την παρηγορητική έννοια της καρτ ποστάλ ενός διατηρητέου μνημείου της Αθήνας που επανέρχεται στη ζωή, αλλά ως μία ενεργή κυψέλη πολιτισμού και έκφρασης χωρίς λογοκρισία, ενταγμένη στο δυναμικό οικοσύστημα του Onassis Culture έως το 2069.

Ο χώρος φιλοξενεί δράσεις που επιθυμία τους είναι να αιφνιδιάζουν και να προκαλούν συζητήσεις για το τι συμβαίνει – αλλά και το τι θα έπρεπε να συμβαίνει, απόλυτα ενταγμένες στην πραγματικότητα της πόλης και του κόσμου που ζούμε ως ένα μωσαϊκό διαφορετικών ανθρώπινων εμπειριών.

 Λίγα λόγια για τη Μάτση Χατζηλαζάρου

Γεννημένη στη Θεσσαλονίκη το 1914, μεγαλωμένη σε ένα περιβάλλον κοσμοπολιτισμού με συχνές μετακινήσεις σε ευρωπαϊκές πόλεις και χώρες, με έντονη κοινωνική και κοσμική ζωή στα πρώτα χρόνια της εφηβείας της (η οικογένειά της ήταν από τις πλέον σημαίνουσες κοινωνικά και εύρωστες οικονομικά της πόλης), η Μαρία-Λουκία (Μάτση) Χατζηλαζάρου έρχεται αντιμέτωπη με τη σταδιακή κοινωνική, οικονομική και, εντέλει, βιολογική παρακμή της οικογένειας. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, η Μάτση βρίσκεται στην Αθήνα εργαζόμενη για να επιβιώσει και έχοντας ήδη δύο διαζύγια. Η Μάτση αναζητά λύσεις στα προβλήματά της καταφεύγοντας στη νέα επιστήμη που τότε εμφανιζόταν στην Ελλάδα, την ψυχανάλυση, και συναντιέται με τον ψυχαναλυτή και ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο. Η γνωριμία τους θα οδηγήσει στη σύναψη ερωτικής σχέσης και, στη συνέχεια, σε γάμο. Από τον Ανδρέα Εμπειρίκο η Μάτση μυείται στους κόσμους της ποίησης και του υπερρεαλισμού. Κάνοντας πράξη την ελευθερία έκφρασης που ευαγγελίζεται ο υπερρεαλισμός και υιοθετώντας τη συνειρμική γραφή, καταθέτει τον δικό της, έντονα προσωπικό και ιδιότυπο ποιητικό λόγο.

Η πρώτη της συλλογή, Μάης Ιούνης και Νοέμβρης, το 1944, είναι και η πρώτη ποιητική κατάθεση από γυναίκα στη νεοελληνική γλώσσα που με τόση ελευθερία, αμεσότητα και βιωματικότητα συζητά τα του έρωτα και της ζωής, χωρίς ενοχές, χωρίς αναστολές, χωρίς περιστροφές, αλλά και χωρίς εκχυδαϊσμούς και περιττές προκλήσεις. Μια λυρική, εντέλει, ποίηση που, διατυπωμένη με τρόπο ολοκληρωτικό και απόλυτο σε δεύτερο πρόσωπο, σε αυτό με το οποίο πραγματώνεται ο έρωτας, απευθύνεται με τρόπο καθολικό στον καθένα μας. Μια ποίηση καθολική, των αισθήσεων, που απαιτεί την ενεργή συμμετοχή των αναγνωστών της, κινητοποιεί και τις δικές τους αισθήσεις και ανακαλεί ανάλογες μνήμες.

Κι έπειτα ο χωρισμός της από τον Εμπειρίκο, το ταξίδι της το 1945 με το θρυλικό Ματαρόα στο Παρίσι, η συνάντησή της με τους εκεί υπερρεαλιστές (Breton, Tzara, Dominguez), η συμβίωσή της με τον ζωγράφο και χαράκτη Xavier Vilato, ανιψιό του Picasso, αλλά και με τον Κορνήλιο Καστοριάδη. Η Μάτση Χατζηλαζάρου θα συνεχίσει να γράφει ποίηση στα ελληνικά και στα γαλλικά και θα επιστρέψει οριστικά στην Αθήνα το 1973. Το 1985, δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του Εμπειρίκου, η Μάτση δημοσιεύει το πιο σημαντικό ποίημά της, την «Αντίστροφη Αφιέρωση»· μια τελείως απελευθερωμένη, απόλυτη και ολοκληρωτική υπερρεαλιστική ποιητική εξομολόγηση «για έναν άνθρωπο μόνο»:

εσένα σ’ έχω Δεινόσαυρο από τους πιο εκπληκτικούς
εσένα σ’ έχω βότσαλο φρούτο απαλό που τ’ ωρίμασε η θάλασσα
σ’ ερωτεύω
σε ζηλεύω
σε γιασεμί

 Χρήστος Δανιήλ, Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, ερευνητής αρχείου Μάτσης Χατζηλαζάρου

 Λίγα λόγια για τον Ιώκο Ιωάννη Κοτίδη

Ο Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης γεννήθηκε στη Βέροια το 1990. Είναι απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών και αριστούχος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας.

Ως εικαστικός, έχει σκηνοθετήσει το «Dokidoki *το αγόρι που ήθελε να πετάξει» (visual poem) και δημιούργησε την drag περφόρμερ Imiterasu και τις περφόρμανς «Μπιγιεντάκι για αρχάριους» και «Βαρυπενθούσα Σπέκτακλ», με κύριο συνεργάτη τον Παναγιώτη Μανουηλίδη (Panú). Συμμετείχε στα πρότζεκτ «Ενισχυτική Διδασκαλία» της Νατάσας Εξηνταβελόνη και “Unlimited Shrimp” & “Who[’s] is Who[on]” του Μιχάλη Σιγανίδη, μεταξύ άλλων, συνεργάστηκε με τον Αντώνη Βολανάκη και τον Ιωσήφ Βιβιλάκη, ενώ σχέδιά του συμπεριλήφθηκαν σε θεατρικά προγράμματα κ.ά.

Ως ηθοποιός στον κινηματογράφο, έχει συνεργαστεί με τον Βασίλη Κεκάτο στην ταινία «Η απόσταση ανάμεσα στον ουρανό κι εμάς» (Εύφημος μνεία στο Φεστιβάλ Δράμας, Βραβείο Καλύτερης Ανδρικής Ερμηνείας στο Φεστιβάλ Villeurbanne).

Ως ηθοποιός στο θέατρο, έχει συνεργαστεί με τους: Μιχάλη Πανάδη, Αργύρη Ξάφη, Κωνσταντίνο Αρβανιτάκη, Ιώ Βουλγαράκη, Μιχαήλ Μαρμαρινό, Μάρθα Φριντζήλα, Τώνια Ράλλη, Νίκο Καραθάνο, Αμάλια Μπένετ κ.ά.

Ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος, έχει συνεργαστεί με τους Αργύρη Ξάφη, Άρτεμη Φλέσσα, Βασίλη Μαντζούκη, ενώ έχει ασχοληθεί με την κατασκευή μάσκας σε παραστάσεις του Μιχάλη Πανάδη.