Ποιος ο ρόλος και η σημασία του επιμελητή σε μία έκθεση η έκδοση φωτογραφίας; Αν αυτό το κείμενο, μετά από προτροπή της διεύθυνσης του περιοδικού MOMENTO, φιλοδοξεί να δώσει μιά απάντηση σ\’ αυτό το ερώτημα τότε αυτη είναι συγχρόνως απλή και σύνθετη.
Ο επιμελητής εκθέσεων είναι μια μάλλον υβριδική ειδικότητα που προέκυψε από τη θεαματική ανάπτυξη της μουσειακής κουλτούρας. Το έργο του συνδυάζει αρετές που θυμίζουν ερευνητή, κριτικό και διοργανωτή: ερευνητή χάρη στην επιμονή με την οποία βυθίζεται κανείς στη μελέτη, για παράδειγμα, ενός αρχείου 60.000 αρνητικών για να επιλέξει τις 150 φωτογραφίες μιας έκθεσης, μεριμνώντας παράλληλα για τη συντήρηση και ταξινόμησή τους• κριτικού γιατί στην προσπάθεια να καταστήσει πιο κατανοητό το έργο αυτό ο επιμελητής σκιαγραφεί αναλυτικά τα χαρακτηριστικά του και το τοποθετεί στα ευρύτερα ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, φωτίζοντας τη συνθήκη γέννησης και ύπαρξής του• διοργανωτή γιατί καθώς μια έκθεση μουσειακού επιπέδου είναι ένα πολύπλοκο γεγονός, ο επιμελητής καλείται να αναπτύξει πολύπλευρες δεξιότητες, οργανωτικές και εκτελεστικές, καθώς και να συντονίσει αποτελεσματικά ένα μικρό πλήθος συντελεστών από ετερόκλητες ειδικότητες.
Ένα δύσκολο και διαρκές ζητούμενο από τον επιμελητή είναι να καταφέρει, μέσα από την επιλογή, τη διάταξη των έργων, τη γενικότερη σύλληψη της έκθεσης και ακόμη περισσότερο τα επιχειρήματα που αναπτύσσονται στο κείμενο ή δοκίμιο που την υποστηρίζει, να προσφέρει ουσιαστικά ερεθίσματα τόσο στο ειδικό, όσο και στο γενικό κοινό. Στην ιδανική περίπτωση να προσφέρει μια ενόραση του έργου πολύτιμη και στον ίδιο τον καλλιτέχνη. Είναι λοιπόν ένα σύνθετο εγχείρημα που πρέπει να λειτουργεί καλά σε πολλά, διαφορετικά επίπεδα. Πολύ σημαντικό είναι επίσης ο επιμελητής να έχει επίγνωση ότι υπηρετεί (με την έννοια του κατανοώ και υπερασπίζομαι) το έργο του/των καλλιτεχνών. Ότι δεν είναι δηλαδή αυτός το κεντρικό πρόσωπο στη σκηνή. Δεν μπορούν να υπάρξουν επιμελητές χωρίς καλλιτέχνες.
Όμοια και αντίστροφα, πίσω από κάθε καλό επιμελητή βρίσκει κανείς συνήθως ακόμη καλύτερους καλλιτέχνες. Αν αυτό σημειώνεται είναι γιατί φαίνεται να διανύουμε μια περίοδο που οι επιμελητές λαμβάνουν ή επιδιώκουν να λαμβάνουν μεγαλύτερη δημοσιότητα και προσοχή από τους ανθρώπους εκείνους που πολλές φορές αφιερώνουν τη ζωή τους ολόκληρη για να σκάψουν μέσα τους την πρώτη ύλη της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο επιμελητής είναι ένας έντεχνος ενισχυτής της φωνής τους που πρέπει κατά το δυνατόν να παραμένει αφανής ο ίδιος. Αυτό δεν σημαίνει πως το δικό του έργο δεν μπορεί να διαθέτει πρωτοτυπία, να εξάγει χρήσιμα ερευνητικά συμπεράσματα, να συμβάλλει ουσιαστικά στην αρτιότερη παρουσίαση του έργου. Έτσι, μια καλά επιμελημένη έκθεση είναι πάντα κάτι πολύ περισσότερο από το άθροισμα των έργων που παρουσιάζονται. Και είναι ευχάριστο να σκέφτεται κανείς ότι μια τέτοια έκθεση μπορεί να συμβάλει ώστε ακόμη και περίπλοκα έργα τέχνης, φωτογραφικά ή άλλα, να έρθουν μερικά σκαλοπάτια εγγύτερα στο ευρύ κοινό: από το σχολικό των εκπαιδευτικών επισκέψεων μέχρι το ώριμο, καλλιεργημένο κοινό που διαθέτει συγκροτημένη άποψη.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η επιμέλεια εκθέσεων, με την ευρεία γκάμα επιλογών και αποφάσεων που προϋποθέτει και το πλήθος μικρών λεπτομερειών που πρέπει κανείς να φροντίσει, θυμίζει κάπως από μια πλευρά τη μαγειρική: μπορείς να δώσεις τα ίδια υλικά σε πολλούς ανθρώπους, λίγοι όμως θα τα αξιοποιήσουν με τη σωστή προεργασία, δοσολογία, παρασκευή και φιλοσοφία παρουσίασης, ώστε να δημιουργήσουν ένα πραγματικά απαιτητικό αποτέλεσμα.
Info:Ο Ηρακλής Παπαϊωάννου,γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1962. Σπούδασε Φυσική στο ΑΠΘ, φωτογραφία στο New York University (Master of Arts), ενώ είναι Διδάκτωρ Φωτογραφίας του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ. Από το 2001 εργάζεται ως Επιμελητής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Το διάστημα 1994-2006 υπήρξε οργανωτικό στέλεχος της Photosynkyria, της Θεσσαλονίκης. Έχει δημοσιεύσει πολλά κείμενα, δοκίμια, κριτικές, και μεταφράσεις έργων για τη φωτογραφία, ενώ έχει επιμεληθεί πολλές εκθέσεις. Το 2009 εκδόθηκε το δοκίμιό του «Η χώρα του Marlboro και η χλιαρή Άγρια Δύση» (Άγρα). Είναι συνεκδότης του ψηφιακού περιοδικού Untitled Magazine.
Photo πορτραίτο: Σίμος Σαλτιέλ
Photo μέσα: Άρις Γεωργίου, Σικάγο 1978, από την έκθεση Transphotometafores, Τροχιές και διασταυρώσεις (2000)