Ιστορία της Πειρατείας – Αλεξάνδρα Κραντονέλλη

Οι Εκδόσεις της Εστίας ανακοινώνουν με χαρά την επανέκδοση της τριλογίας Ιστορία της Πειρατείας της Αλεξάνδρας Κραντονέλλη.

Η Αλεξάνδρα Κραντονέλλη συνέγραψε μια τριλογία Ιστορίας της Πειρατείας στους τετρακόσιους και πλέον χρόνους της Τουρκοκρατίας. Οι Έλληνες δεν ήταν λαός πειρατών. Ήταν λαός ναυτικών και εμπόρων. Για να επιζήσουν χρησιμοποίησαν πολλά μέσα. Ένα από αυτά ήταν η πειρατεία.

Η τριλογία της Αλεξάνδρας Κραντονέλλη φωτίζει με τον πλέον τεκμηριωμένο τρόπο όλα τα γνωστά και λιγότερο γνωστά πρόσωπα που έδρασαν στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο αναγνώστης απολαμβάνει μια συναρπαστική αφήγηση, που τέρπει και διδάσκει συνάμα. 

Το έργο βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1986

Ιστορία της Πειρατείας στους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας 1390-1538

Η πειρατεία ήταν πάντοτε ένας σοβαρός κίνδυνος στις ελληνικές θάλασσες και την Ανατολική Μεσόγειο αλλά ποτέ δεν είχε την μορφή και την έκταση πληγής που είχε τον ΙΕ’ και ΙΣΤ’ αιώνα. Γιατί τότε η νέα Οθωμανική Αυτοκρατορία χρησιμοποίησε άμεσα και έμμεσα τους μουσουλμάνους πειρατές για την αύξηση της σφαίρας επιρροής της στο θαλάσσιο χώρο της Μεσογείου. Άμεσα γιατί επάνδρωνε τα καράβια του στόλου της με το δυναμικό των τούρκων πειρατών της Μικράς Ασίας και αργότερα της Μπαρμπαριάς.

Έμμεσα γιατί υποθάλποντας τη δράση των μουσουλμάνων πειρατών καταπονούσε τη δύναμη των χριστιανών αντιπάλων της και έκανε ζωντανή την παρουσία της σε όλη τη Μεσόγειο.

Οι πειρατές δεν επιτίθονταν μόνον στα πλοία και τους ναυτιλομένους. Αποβίβαζαν άνδρες στα παράλια, σκότωναν ανθρώπους, άρπαζαν περιουσίες εμπορεύματα, σοδιές, ζώα. Κύριο αίτιο της πειρατείας ήταν το κέρδος, εις βάρος της ναυτιλίας, του εμπορίου, αλλά και των παράκτιων πληθυσμών της Ανατολικής Μεσογείου.

Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα είναι των αδερφών Βαρβαρόσσα, Arudj και Herz. Η αρχή της σταδιοδρομίας τους τοποθετείται περίπου το 1600. Άσκησαν αρχικά πειρατεία στον ελληνικό χώρο γιατί έλληνες αξιωματικοί ήταν από τη Μυτιλήνη, γιοί τσουκαλά και ίσως εγγονοί παπά. Έδρασαν στη Μεσόγειο και απεκόμισαν φήμη και τεράστια κέρδη. Το 1533 ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, γνωρίζοντας τη δράση του Χαϊρεδδίν τον κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη και του ανέθεσε την αρχηγία του οθωμανικού στόλου. Ήταν 68 ετών. Ναυπήγησε νέο στόλο με τα χνάρια των δικών του πλοίων και ως αρχηγός του οθωμανικού ναυτικού αλλά και με τη συνδρομή των συντρόφων του πειρατών, στο διάστημα του βενετο-τουρκικού πολέμου του 1537-1538, εξόντωσε το νησιωτικό κράτος της Βενετίας στο Αρχιπέλαγος. Μια από τις αμοιβές του ήταν το εισόδημα της πατρίδας του της Μυτιλήνης. Με τη δράση του Έλληνα εξωμότη μεταβλήθηκε το Αιγαίο πέλαγος σε τουρκική λίμνη.

Ιστορία της Πειρατείας στους Μέσους Χρόνους της Τουρκοκρατίας 1538-1699

Το 1570 οι Βενετοί έχασαν την Κύπρο. Το 1571 οι τούρκοι κατέλαβαν και το απόρθητο οχυρό της Αμμοχώστου. Τότε τα χριστιανικά κράτη της Μεσογείου εκτός από την Γαλλία, πανικόβλητα από την καταστροφή και την πίεση του Πάπα δέχτηκαν να συμπήξουν Ιερά Συμμαχία, να ενώσουν τις ναυτικές δυνάμεις τους για να αποκρούσουν την εξάπλωση των Οθωμανών. Οι δυνάμεις των Ισπανών του Φιλίππου Β, των Βενετών των Μεδίκκων, των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, των αντιβασιλέων Νεάπολης και Σικελίας και του Πάπα, υπό την γενική αρχηγία του Δον Χουάν του Αυστριακού θέλησαν να αναχαιτίσουν τους Οθωμανούς που λεηλατούσαν την Κρήτη, Ζάκυνθο, Κεφαλληνία και Κέρκυρα. Η σύγκρουση έλαβε χώρα στις 7 Οκτωβρίου 1571, στις Εχινάδες νήσους, έξω από τη Ναύπακτο. Παρά πάσαν δόκηση οι χριστιανικές δυνάμεις συνέτριψαν ολοκληρωτικά τον στόλο της Τουρκίας, που διέθετε 300 πολεμικά σκάφη. Ο τούρκος αρχιναύαρχος σκοτώθηκε, 30.000 άνδρες χάθηκαν και 20.000 χριστιανοί σκλάβοι έσπασαν τα δεσμά και απελευθερώθηκαν.

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου υπήρξε σταθμός στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης. Οι ενωμένοι χριστιανικοί στόλοι διέλυσαν τον στόλο των Οθωμανών. Οι έλληνες δυστυχώς υποχρεώθηκαν να μετέχουν ως πληρώματα και στις δυο παρατάξεις. Έχασαν πολύτιμο ανθρώπινο υλικό. Οι χριστιανικές δυνάμεις δεν θέλησαν να εκμεταλλευτούν τη συντριπτική νίκη και να προχωρήσουν σε επίθεση κατά της Τουρκίας. Αδράνησαν. Όμως ένα άλλο ισχυρό δυναμικό που ξεπήδησε από τη βάση εκμεταλλεύτηκε το γεγονός: οι χριστιανοί πειρατές και κουρσάροι. Ξεχύθηκαν στις θάλασσες της Ανατολής που δεν τολμούσαν πριν να πλησιάσουν και άσκησαν καταδρομές με τον μανδύα του Ιερού πολέμου.

Οι Έλληνες επωφελήθηκαν από τον πειρατικό πυρετό για να ασκήσουν οι ίδιοι πειρατεία μικρής έκτασης και τοπικού χαρακτήρα γιατί δεν διέθεταν κεφάλαια. Σε όλο τον ΙΖ’ αιώνα, στο διάστημα του εικοσιπενταετούς πολέμου (1646-1689) του επονομαζομένου Κρητικού πολέμου, έλληνες νησιώτες ιδιαίτερα από την Τήνο, την Μύκονο και την Κρήτη μετείχαν ενεργά σε πειρατικές επιδρομές για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. 

Ελληνική πειρατεία και κούρσος κατά τον ΙΗ’ αιώνα και μέχρι την Ελληνική Επανάσταση.

Τον ΙΖ’ αιώνα ο αγγλο-γαλλικός ανταγωνισμός βοήθησε στην ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας. Από το 1740 τα ελληνικά πλοία μπήκαν στις μεγάλες γραμμές της θαλάσσιας μεταφοράς μετέχοντας στις καταδρομές με αγγλική σημαία.

Οι Έλληνες κυρίως ένοιωσαν για πρώτη φορά κύριοι του πεδίου δράσης στις δικές τους θάλασσες μετά το 1774 και την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Η συνθήκη υπήρξε αδιαμφισβήτητα σταθμός στη γενικότερη ελληνική ανέλιξη. Όχι μόνον γιατί χορήγησε γενική αμνηστία στους νησιώτες και προστασία στις ορθόδοξες εκκλησίες αλλά κυρίως γιατί άνοιξε τους ορίζοντες πλεύσης και εγκατάστασης των Ελλήνων στις πλούσιες περιοχές της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα. Ασύδοτοι ξεχύθηκαν με τα πλοία που απέκτησαν από την πειρατεία σε κάθε νόμιμο και παράνομο εμπόριο.

Την πείρα τους οι Έλληνες ως πειρατές και ως κουρσάροι την αξιοποίησαν και την εκμεταλλεύτηκαν στο τέλος του ΙΗ’ αιώνα, στο διάστημα των δυο ρωσοτουρκικών πολέμων. Στον πρώτο πόλεμο το 1770 οι έλληνες ναυτικοί συνετέλεσαν όσο κανείς άλλος στην ολοκληρωτική καταστροφή του οθωμανικού στόλου στο Τσεσμέ. Τον ΙΗ’ αιώνα οι διεθνείς συγκυρίες βοήθησαν τους Έλληνες να αξιοποιήσουν τα συσσωρευμένα κέρδη που είχαν αποκτήσει από την πειρατεία, το λαθρεμπόριο, το νόμιμο εμπόριο και τη διακίνηση των προϊόντων στα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Η Γαλλική Επανάσταση και ο αγγλικός αποκλεισμός των γαλλικών παραλίων κάλεσαν τους Έλληνες να χρησιμοποιήσουν τις μεθόδους των πειρατικών επιθέσεων, που γνώριζαν, για να διασπάσουν τον αποκλεισμό και να πετύχουν υψηλά κέρδη επισιτίζοντας τα παράλια της Δυτικής Μεσογείου με τα σιτηρά της Οδησσού.      

Η Αλεξάνδρα Κραντονέλλη-Βοκοτοπούλου γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στην Αθήνα. Το 1953 έλαβε το πτυχίο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1964 αναγορεύθηκε σε Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με την διατριβή «Η κατά των Λατίνων Ελληνο-βουλγαρική Σύμπραξις εν Θράκην 1204-1206». Στράφηκε στην μελέτη της Ιστορίας της Τουρκοκρατίας το 1985 δημοσιεύοντας την Ιστορία της Πειρατείας στους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Το 1991 δημοσίευσε την Ιστορία της Πειρατείας στους Μέσους Χρόνους της Τουρκοκρατίας και το 1998 την Ελληνική πειρατεία και κούρσος κατά τον ΙΗ’ αιώνα και μέχρι την Ελληνική Επανάσταση. Το 1986 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το έργο της, ως η πρώτη επιχείρηση μελέτης της πειρατείας  σε τέτοια  κλίμακα.