Ιστορικές ταινίες του βωβού κινηματογράφου από την Ταινιοθήκη στο Φεστιβάλ Αθηνών

Το διήμερο αυτό αφιέρωμα στον βωβό κινηματογράφο περιλαμβάνει τρεις ταινίες γυρισμένες στις αρχές του 20^ου αιώνα σε Αθήνα και Βερολίνο (Οι Περιπέτειες του Βιλλάρ, Άνθρωποι την Κυριακή, Κοινωνική Σαπίλα) και αποτελεί το πρώτο μέρος ενός ευρύτερου αφιερώματος με γενικό τίτλο «Κινηματογράφος και πόλη» που θα ολοκληρωθεί τον Σεπτέμβριο (12-18/9) κατά την διάρκεια μιας εβδομάδας προβολών με εμβληματικές, ομιλούσες, ταινίες γυρισμένες σε σημαντικές μητροπόλεις όλου του κόσμου (από την Αθήνα και το Παρίσι, μέχρι το Τόκιο και τη Βενετία).

Κινηματογράφος και Πόλη – Η εποχή του Βωβού

Από το χώρο της Ιεράς Οδού και του ιστορικού κινηματογράφου Λαΐς, η Ταινιοθήκη δέχεται την πρόκληση/πρόσκληση του Φεστιβάλ Αθηνών να προσελκύσει παλιούς και νέους φίλους του κινηματογράφου σε έναν κινηματογραφικό «περίπατο» στην Αθήνα και το Βερολίνο των αρχών του 20^ου αιώνα.

Τρεις ταινίες του βωβού, διασώζουν πολύτιμες εικόνες των δύο μητροπόλεων από την δεκαετία 1920-1930  οι οποίες δεν υπάρχουν πια. Σχεδόν αγνώριστη, η Αθήνα πρωταγωνιστεί και στις δύο ταινίες με τα νεοκλασικά της κτίρια που πλέον έχουν γκρεμιστεί, ενώ το Βερολίνο μας αποκαλύπτεται όπως ήταν πριν από τους βομβαρδισμούς.

Το  Σάββατο 29 Ιουνίου θα προβληθούν δύο ταινίες:

Στις κωμικές  Περιπέτειες του Βιλλάρ (1924) του Ζόζεφ Χεπ, ο Βιλλάρ αναζητά τον έρωτά του σε όλη την Αθήνα. Πρόκειται για την πρώτη σωζόμενη ελληνική ταινία μυθοπλασίας και ένα ανεκτίμητης αξίας πορτρέτο της Αθήνας στη δεκαετία του ’20.

Στην ταινία Άνθρωποι την Κυριακή (1929-30, Βερολίνο), παρακολουθούμε πέντε αστούς σε μια κυριακάτικη απόδραση στην πόλη: μια ανάλαφρη ματιά στη μεσοπολεμική καλοκαιρινή μητρόπολη σε μια στιγμή συλλογικής ευδαιμονίας, πριν την άνοδο του Χίτλερ. Το σενάριο υπογράφει ο Μπίλι Ουάιλντερ και την σκηνοθεσία οι Ρόμπερτ Σιόντμακ, Έντγκαρ Ούλμερ και Ρόχους Γκλίζε.

Τα δύο έργα θα προβληθούν με ζωντανή εκτέλεση μουσικής από τον ίδιο τον συνθέτη Μηνά Ι. Αλεξιάδη.

-Την Κυριακή 30 Ιουνίου, θα προβληθεί η  γυρισμένη στην Αθήνα, βωβή ταινία Κοινωνική Σαπίλα (1932) του Στέλιου Τατασόπουλου, το πρώτο ελληνικό φιλμ κοινωνικής κριτικής, πρόδρομος του νεορεαλισμού στην Ελλάδα. Είναι η πρώτη ταινία μυθοπλασίας που ασχολήθηκε με τη δεινή κατάσταση των άνεργων και φτωχών εργατικών πληθυσμών των αστικών κέντρων, και ταυτόχρονα απεικόνισε τους αγώνες για την οργάνωση της βιομηχανικής εργασίας σε συνδικάτα. Η πρώτη διανομή του στις αίθουσες συνοδεύτηκε από αστυνομικές επεμβάσεις και ματαιώσεις προβολών.

Η ταινία θα παιχτεί με πρωτότυπη μουσική επένδυση από τον Κωνσταντίνο Βήτα.

Όλες οι ταινίες θα προβληθούν σε νέες, αποκατεστημένες κόπιες, με τις υπέροχες μουσικές των Μηνά Ι. Αλεξιάδη (σε ζωντανή εκτέλεση) και Κ. Βήτα.

Το συνολικό αφιέρωμα είχε ανακοινωθεί πως θα διεξαχθεί στις 27/6-3/7, όμως, λόγω εκλογών, «σπάει» σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος, με τις τρεις βωβές ταινίες σε Αθήνα και Βερολίνο, θα διεξαχθεί στις 29-30 Ιουνίου σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Αθηνών, και το δεύτερο μέρος, με τις ομιλούσες ταινίες, θα διεξαχθεί τελικά τον Σεπτέμβριο, στις 12-18/9, από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος.

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

Οι περιπέτειες του Βιλλάρ

The Adventures of Villar

Συντελεστές:
Μυθοπλασία, Ελλάδα, 1924, 26’
DCP, α/μ, Βωβό
Σκηνοθεσία: Ζόζεφ Χεπ
Σενάριο: Σφακιανός Νικόλαος
Παραγωγή: Παλλάς Φιλμ
Ηθοποιοί:  Σφακιανός Νικόλαος, Φιλοσόφου Νίτσα

Προέλευση/ Αποκατάσταση: Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Στην πρώτη σωζόμενη ελληνική ταινία μυθοπλασίας, ο δημοφιλής λαϊκός κωμικός ηθοποιός Νικόλαος Σφακιανός, στον ρόλο του Βιλλάρ, πιάνει δουλειά σε ένα καθαριστήριο, αλλά όντας ερωτευμένος, κυνηγάει την υποψήφια αγάπη του σε ολόκληρη την Αθήνα, από τα νεοκλασικά κτήρια της οδού Πανεπιστημίου, το Ναό του Ολυμπίου Διός, το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού μέχρι τα παραθαλάσσια προάστια του Φαλήρου. Ο Χεπ μαζί με τον Σφακιανό υιοθετούν το στυλ κωμωδίας του Μακ Σένετ και το προσαρμόζουν στην αθηναϊκή σκηνή, υπογράφοντας ένα ανεκτίμητης αξίας τεκμήριο της ελληνικής πρωτεύουσας στην δεκαετία του 20’.

Ζόζεφ Χεπ

Joseph Hepp (1887-1968)

Γεννήθηκε στη Βουδαπέστη. Στενός συνεργάτης του Δήμου Βρατσάνου, το 1920 συνεργάζεται με τον Νικόλαο Σφακιανό στην πρώτη τους πετυχημένη κωμωδία «Ο Βιλλάρ στα γυναικεία λουτρά του Φαλήρου». Εργάστηκε ως δ/ντής φωτογραφίας σε πολλές πετυχημένες ταινίες, όπως «Οι Γερμανοί ξανάρχονται…» (1947) και «Ο μεθύστακας» (1950). Εργάστηκε επίσης ως επίσημος εικονολήπτης του ελληνικού στρατού στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Θράκη και τη Μ. Ασία. Τα ντοκουμέντα αυτά καθώς και η κινηματογράφηση του κατά τον ελληνοιταλικό και τον εμφύλιο πόλεμο αποτελούν τεκμήρια ανεκτίμητης αξίας.

*

Άνθρωποι την Κυριακή

Menschen am Sonntag

Μυθοπλασία, Γερμανία, 1929-30, 67’
DCP, α/μ, Βωβό

Συντελεστές:
Σκηνοθεσία: Robert Siodmak, Edgar G. Ulmer, Rochus Gliese
Σενάριο: Billy Wilder (βασισμένο σε ρεπορτάζ του Kurt Siodmak)
Φωτογραφία: Eugen Schüfftan, Fred Zinnemann (uncredited)
Παραγωγή: Filmstudio Berlin
Ηθοποιοί: Erwin Splettstößer, Brigitte Borchert, Wolfgang von Waltershausen, Christl Ehlers, Annie Schreyer

Προέλευση/ Αποκατάσταση: Deutsche Kinematek, Praesens-Film AG

«Μια ταινία χωρίς ηθοποιούς» αναφέρεται στους τίτλους αρχής του σκηνοθετικού ντεμπούτου των αδελφών Σιόντμακ και σεναριακού ντεμπούτου του Μπίλυ Ουάιλντερ. Παραγωγός της ταινίας, που εντάσσεται στο λεγόμενο καλλιτεχνικό κίνημα της Νέας Αντικειμενικότητας (Neue Sachlichkeit),‎ ήταν ο Αμερικανό-αυστριακός σκηνοθέτης Έντγκαρ Ούλμερ, ο οποίος συνεργάστηκε και στη σκηνοθεσία, ενώ πίσω από την κάμερα βρίσκονταν ο Αυστριακός σκηνοθέτης Φρεντ Τσίνεμαν και ο Γερμανός Οϋγκεν Σύφταν, γνωστός από τα ειδικά εφέ του «Μετρόπολις» μόλις δύο χρόνια πριν. Μια χαμηλού προϋπολογισμού παραγωγή μεγάλων αστέρων λίγο πριν αποδράσουν από τη χιλτερική Γερμανία για να αφήσουν έντονο το αποτύπωμά τους στο Χόλυγουντ. Η ταινία καταγράφει μια ομάδα πέντε αστών, ερασιτέχνες ηθοποιοί όλοι τους, σε μια κυριακάτικη απόδραση στην πόλη, μια ανάλαφρη ματιά στη μεσοπολεμική καλοκαιρινή μητρόπολη με σκηνικό το Βερολίνο της Βαϊμάρης σε μια στιγμή συλλογικής ευδαιμονίας πριν την άνοδο του Χίτλερ.

Ρόμπερτ Σιόντμακ / Robert Siodmak (1900-1973)

Γερμανός σκηνοθέτης. Με την άνοδο του ναζισμού έφυγε για το Παρίσι και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Χόλιγουντ το 1939 όπου σκηνοθέτησε πολλές ταινίες.

Έντγκαρ Ούλμερ / Edgar Ulmer (1904 – 1972)

Γεννημένος στην Τσεχία και μεγαλωμένος στην Βιέννη εργάστηκε ως ηθοποιός και σκηνογράφος.

Ρόχους Γκλίζε / Rochus Gliese (1891-1978)

Γερμανός σκηνοθέτης και ηθοποιός. Έμεινε γνωστός στις Ηνωμένες Πολιτείες για το έργο του ως καλλιτεχνικού διευθυντή στην ταινία «Η Αυγή» (1927).

*

Κοινωνική σαπίλα

Ελλάδα, 1932,42΄

DCP, α/μ, βωβή

Συντελεστές:
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Στέλιος Τατασόπουλος
Φωτογραφία: Μ. Γαζιάδης
Μουσική επένδυση: Κ. Βήτα
Παραγωγή: Φύζιο Φιλμ
Ηθοποιοί: Σ. Τατασόπουλος, Δ. Γρίζου, Τ. Γαρμπή, Κ. Σπαθόπουλος, Κ. Λογαριαστάκης

Προέλευση & αποκατάσταση κόπιας: Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Το σχέδιο αποκατάστασης πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Documenta 14: Learning from Athens. Συνεργάτης: CINEMATEK. Συμπαραγωγός: COSMOTE TV. Με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου

Ένας φοιτητής εγκαταλείπει τις σπουδές του λόγω οικονομικών δυσκολιών και εργάζεται σ΄έναν θίασο. Απογοητευμένος από τον έρωτά του με την πρωταγωνίστρια, γίνεται καπνεργάτης. Έρχεται αντιμέτωπος με την εκμετάλλευση των εργατών και ηγείται του αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη.  Πρόκειται για την πρώτη ελληνική ταινία «κοινωνικού προβληματισμού». Η διανομή της στις αίθουσες συνοδεύτηκε από αστυνομικές επεμβάσεις και ματαιώσεις προβολών. Θεωρούνταν χαμένη μέχρι τα μέσα του 80, όταν ανακαλύφθηκαν διασωθέντα υλικά που οδήγησαν στην πρώτη αποκατάστασή της το 1989. Με το νέο σχέδιο ψηφιακής αποκατάστασης του 2017, το υπάρχον υλικό βελτιώθηκε.  Ψηφιοποιήθηκε σε ανάλυση 2Κ επιτρέποντας την αποκατάσταση τμήματος του πρωτότυπου κάδρου. Οι αντεστραμμένες σκηνές διορθώθηκαν, οι κολλήσεις φιλμ απαλείφθηκαν, η τονική διαβάθμιση βελτιώθηκε και αναπροσαρμόστηκε η πρωτότυπη ταχύτητα αναπαραγωγής των καρέ.

Στέλιος Τατασόπουλος (1908-2000)

Έλληνας σκηνοθέτης, γεννημένος στην Πόλη, με σπουδές υποκριτικής στο Παρίσι. Σκηνοθέτησε 27 ταινίες, μεταξύ των οποίων τις «Κοινωνική Σαπίλα» και «Μαύρη γη» οι οποίες διακρίνονται για την κοινωνική κριτική τους.

Το αφιέρωμα πραγματοποιείται με την υποστήριξη του  Goethe Institut Athen | Συνεργάτης προγράμματος: projectitling