Η πρόσφατη επίθεση του βουλευτή του κόμματος «Νίκη», Νικόλαου Παπαδόπουλου, εναντίον των έργων του εικαστικού Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην Εθνική Πινακοθήκη, με την κατηγορία της «βλασφημίας», καθώς και η επακόλουθη απόφαση της Πινακοθήκης να αποσύρει τα έργα, «εξετάζοντας, με τη συμβολή ειδικών, τους όρους και τις προϋποθέσεις της ασφαλούς επανέκθεσής τους», σύμφωνα με το δελτίο τύπου του ιδρύματος, συνιστούν ένα σκοτεινό επεισόδιο βίαιης λογοκρισίας και πολιτικής χειραγώγησης της τέχνης.
Θυμίζουμε ότι ο βουλευτής της «Νίκης», σε μια θεατρική και προβοκατόρικη ενέργεια, έσπασε και αφαίρεσε μέρος της εγκατάστασης του Κατσαδιώτη, ισχυριζόμενος ότι «προσβάλλει τη θρησκευτική πίστη». Το έργο αποτελούσε μέρος της έκθεσης «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου», η οποία βρίσκεται σε διάλογο με την επανέκθεση των χαρακτικών Los Capriccios του Γκόγια.
Πέρα από τη φθορά των ίδιων των έργων, γιατί αυτή η πράξη είναι δυνητικά επικίνδυνη;
1. Λογοκρισία με δικαιολογία τη θρησκεία
Η κατηγορία της «βλασφημίας» έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά για την καταστολή κάθε μορφής τέχνης που προκαλεί, αμφισβητεί ή ερευνά τα ιερά ενός συστήματος. Από την Ισπανική Αυτοκρατορία, που έκαιγε βιβλία, έως τη σύγχρονη Τουρκία, όπου συγγραφείς διώκονται για «προσβολή του Ισλάμ», το μοτίβο είναι το ίδιο: η εργαλειοποίηση της θρησκείας ως όπλο ελέγχου.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
2. Η υποχώρηση της Εθνικής Πινακοθήκης
Αντί να υπερασπιστεί τη δημιουργική ελευθερία και να καταδικάσει την πράξη βανδαλισμού, η Πινακοθήκη, με την απόσυρση των έργων, φαίνεται να νομιμοποιεί τη λογοκρισία, στέλνοντας το λάθος μήνυμα: αν κάποιος φωνάξει αρκετά δυνατά, η τέχνη θα υποχωρήσει.
Ακόμα και στην περίπτωση που η Πινακοθήκη αποφασίσει τελικά να τα εκθέσει ξανά, ίσως και με κάποια ειδική προστασία, αυτό θα έπρεπε να κοινοποιηθεί επίσημα και ξεκάθαρα από την αρχή και όχι βγάζοντας αμφίσημα δελτία τύπου, και αφήνοντας να περνά ο καιρός, αφρουγκραζόμενη τον παλμό της κοινής γνώμης.
3. Διχαστική ρητορική της πολιτικής
Ο συγκεκριμένος πολιτικός χώρος έχει επανειλημμένα χρησιμοποιήσει «εικονικούς εχθρούς» (μετανάστες, μη κυρίαρχες θρησκείες, μεταφυσικά σύμβολα, προοδευτική τέχνη) για να τροφοδοτήσει τη βάση του. H επίθεση στα έργα του Κατσαδιώτη δεν είναι παρά μια ακόμη προσπάθεια εκμετάλλευσης θρησκευτικών συναισθημάτων για πολιτικό όφελος.
Και ερχόμαστε στο ερώτημα: τι πραγματικά «προσβάλλει»;
Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης είναι γνωστός για έργα που πειραματίζονται με θρησκευτικά σύμβολα, πολιτικά συγκείμενα και ατομική ταυτότητα. Δεν είναι ούτε ο πρώτος ούτε ο μόνος καλλιτέχνης που αντλεί έμπνευση από τις ισχυρές δυνάμεις που επηρεάζουν το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ούτε είναι μεμονωμένο το συγκεκριμένο περιστατικό βανδαλισμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρόεδρος του πολιτικού χώρου στον οποίο ανήκει ο βουλευτής κατέθεσε πρόσφατα μήνυση εναντίον δύο ακόμη καλλιτεχνών, των οποίων τα έργα θεωρεί «βλάσφημα», ενώ την ίδια στιγμή οι οπαδοί του προπηλακίζουν το κοινό στις παραστάσεις του stand-up κωμικού Χριστόφορου Ζαραλίκου.
Αν κάποιος αισθάνεται προσβεβλημένος, έχει κάθε δικαίωμα να το εκφράσει — αλλά όχι με βανδαλισμό και λογοκρισία. Η τέχνη δεν υπάρχει για να ικανοποιεί τους πάντες, αλλά για να προκαλεί σκέψη, συζήτηση και, ενίοτε, δυσφορία, καθρεφτίζοντας την εποχή της.
Η σιωπή της Πολιτείας
Ενώ πολλοί σύλλογοι και φορείς καταδίκασαν άμεσα το συμβάν, η αντίδραση της Πολιτείας ήταν ανεπαρκής. Θα έπρεπε να είχε υπάρξει:
- Επίσημη υπεράσπιση της καλλιτεχνικής ελευθερίας από το Υπουργείο Πολιτισμού.
- Δημόσια επανέκθεση των έργων, ως απόδειξη ότι η λογοκρισία δεν θα επικρατήσει.
Η τέχνη δεν φοβάται τους βανδάλους
Αν επιτρέψουμε σε πολιτικούς να καθορίζουν τι είναι «αποδεκτή» τέχνη, τότε η δημιουργία μετατρέπεται σε υπηρέτη της ιδεολογίας. Η επίθεση της «Νίκης» και η παθητικότητα της Πινακοθήκης δείχνουν πώς ο φανατισμός κερδίζει έδαφος όταν η κοινωνία δεν αντιστέκεται.
Η απάντηση δεν είναι λογοκρισία — είναι περισσότερη τέχνη, περισσότερος διάλογος και απόλυτη υπεράσπιση της ελευθερίας έκφρασης.
Για τον λόγο αυτό, ακαδημαϊκοί και πολιτιστικοί φορείς οργανώνουν την Πρωτοβουλία Εναντίον της Λογοκρισίας και καλούν τους πολίτες σε συγκέντρωση σήμερα, Πέμπτη 27 Μαρτίου, στις 17:00, έξω από την Εθνική Πινακοθήκη, με το σύνθημα: «Να επανέλθουν αμέσως τα βανδαλισμένα έργα στην Εθνική Πινακοθήκη».
