Καναδάς – Ρίτσαρντ Φορντ: Κριτική βιβλίου

Ένας από τους εξέχοντες λογοτέχνες του καιρού μας, ο Τζον Μπάνβιλ αναφέρει σχετικά με το βιβλίο «Καναδάς» του Ρίτσαρντ Φορντ στο εξώφυλλο του βιβλίου: «Ο Καναδάς είναι μία μεγαλειώδης τοιχογραφία, ένα από τα πρώτα «μεγάλα» βιβλία του 21ου αιώνα».

Και πως ένα τέτοιο βιβλίο να μην αφήσει το στίγμα του όταν μέσα του συναντώνται και συμπυκνώνονται όλες οι ανησυχίες και οι αγωνίες που απασχολούν τον καθημερινό σύγχρονο άνθρωπο και όταν τα ερωτηματικά σχετικά με τις πράξεις του είναι συνυφασμένα με την αβεβαιότητα για το ορθόν τους;

Όπως στο βιβλίο του «Η χώρα όπως είναι» έτσι και εδώ η παραγωγή σκέψης και λόγου βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο. Πρόκειται σαφώς για μία τοιχογραφία που αγγίζει θέματα ηθικής, συναισθήματος, ανθρώπινης αδυναμίας και ψυχολογικής πίεσης. Όλα αυτά μέσα από την απεικόνιση και την καταγραφή της καθημερινότητας μίας αμερικανικής οικογένειας την δεκαετία του ’60 σε μία απομακρυσμένη πόλη μίας επαρχίας όπου όλα είναι πιθανά να συμβούν και τίποτα δεν ξεφεύγει της προσοχής.

Ο Φορντ συνεχίζει το έργο των επιφανών προκατόχων του όπως είναι ο Φώκνερ, ο Στάινμπεκ, ο Απντάικ και εισέρχεται με ορμή στο σώμα της σημερινής εσωτερικής πάλης του ανθρώπου για το που η ζωή του βαδίζει, ποια είναι τα όρια της συνείδησής του και πως την σώνει, ποιες οι εσωτερικές μάχες που το μυαλό καλείται να δώσει, ποιες οι ασφαλιστικές δικλείδες που τον αποτρέπουν από το ανήθικο, ποιο το λάθος και ποιο το σωστό και πως αυτά ορίζονται.

Είναι όντως μεγαλεπήβολο του σχέδιό του να διατρέξει την ζωή ενός νεαρού δεκαπεντάχρονου, ο οποίος στο σήμερα με βλέμμα στο χθες αφηγείται μία ζωή που δεν την ζήτησε αλλά του παραδόθηκε να την ζήσει. Σε όλη την διάρκεια της ζωής του και έτσι όπως την βλέπει σήμερα με την ματιά ενός ώριμου ανθρώπου με εμπειρίες, προσπαθεί να εξαγάγει συμπεράσματα για τα στάδια της, να εξηγήσει τα πεπραγμένα τα δικά του, να τακτοποιήσει τις μπλεγμένες όσο και αναστατωμένες σκέψεις που άφησε το παρελθόν σαν το αεροπλάνο που αφήνει τα ίχνη του στον ουρανό. Ο ίδιος αφηγείται με περισσή νοσταλγία αλλά και λύπη ένα παρελθόν που έσβησε το μέλλον και κόστισε στον ίδιο και την οικογένειά του από μία φυσιολογική και ήρεμη ζωή.

Ο Ντελ Πάρσονς, ο αφηγητής, είναι η προσωποποίηση του ανθρώπου που προσπαθεί να ξεπεράσει μέσα στον ίδιο του τον ψυχισμό που είναι ακόμα εύπλαστος λόγω της ηλικίας του μία οικογενειακή τραγωδία, μία ληστεία που έμελλε να κλείσει τους γονείς του στην φυλακή και τον ίδιο να μεταναστεύσει και να μεγαλώσει σε ξένο περιβάλλον, σε άλλη χώρα γνωρίζοντας πως τίποτα πια δεν θα ήταν όπως πριν. Τα δεδομένα που έχει στα χέρια του σε ηλικία δεκαπέντε χρονών είναι σίγουρα η πορεία προς μία άλλη χώρα, άγνωστη. Ίσως την χώρα της σωτηρίας του χωρίς όμως να γνωρίζει αν αυτή η αναγκαστική προοπτική στην οποία θα «καταδικαστεί» να ζήσει ήταν και η επιθυμητή για τον ίδιο, μιας και την πήρε η μητέρα του για λογαριασμό του, ή ακόμα και αν ήταν αυτή που ο ίδιος ονειρεύτηκε. Δεδομένων όμως των συνθηκών και αυτές ήταν πολύ δύσκολες, έμοιαζε με μονόδρομο για εκείνον. Οι συγκυρίες είναι οι εξής: οι γονείς του στην φυλακή για ληστεία τράπεζας, η δίδυμη αδερφή του διαχειρίστρια της ίδιας της τύχης αρνούμενη την μοίρα της να τον ακολουθήσει και εκείνος να παίζει στα ζάρια την τύχη του. Η ληστεία τράπεζας είναι μία απόφαση εξαρχής εσφαλμένη, όμως ποιος την ορίζει ως ανήθικη πράξη όταν μπροστά ορθώνεται τρομακτικό και πανίσχυρο το φάντασμα της ανέχειας και της απελπισίας για οικονομική ανάσα; Και πως μία οικογένεια μπορεί εν ριπή οφθαλμού να χάσει την γη κάτω από τα πόδια της χάνοντας και τα απολύτως αναγκαία ή κεκτημένα;

Ο συγγραφέας με χαρακτηριστικό τρόπο σημειώνει: «Ο δημιουργός έχει την ευθύνη να καθορίσει τι είναι ισάξιο με τι, τι έχει μεγαλύτερη σημασία και τι μπορεί να αφεθεί στην άκρη, καθώς η ζωή καλπάζει προς τα εμπρός». Γιατί όλα στην ζωή είναι πως τα ζυγίζεις και πως τα υπολογίζεις όταν έρχεται η ώρα της απόφασης.

Ο συγγραφέας με υπομονή και με γλώσσα οικεία προσκαλεί τον αναγνώστη να γίνει θεατής και κριτής μίας κατάστασης και μίας συγκυρίας που το αποτέλεσμά της δεν είναι κάτι απόκοσμο ή εξωπραγματικό, ξένο προς αυτόν. Ένας άνεργος πατέρας που οδηγείται στην απόγνωση, ένα κορίτσι που επαναστατεί στην εφηβεία της και θέλει να πάρει την τύχη στα χέρια της, η διάλυση μίας οικογένειας από μία εσφαλμένη πλην αναγκαία απόφαση που ελήφθη λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, είναι δεδομένα που δεν απέχουν από την σκληρή πραγματικότητα που μπορεί να βιώσει κάθε άνθρωπος. Ο «Καναδάς» έχει όλα εκείνα τα στοιχεία για να είναι μεγαλειώδης μέσα από την απλότητά του, συγκλονιστικό μυθιστόρημα χωρίς να γίνεται μελοδραματικό. Τα ερωτήματα που εγείρονται εδώ είναι πολλά και οι απαντήσεις περιμένουν να βρουν ταυτότητα γιατί οι ήρωες συνεχώς αναρωτιούνται πως θα εξελισσόταν η ζωή τους αν ο χρόνος μπορούσε να ξανακυλήσει προς όφελός τους. Αν τα γεγονότα είχαν πάρει άλλη τροπή και η κλεψύδρα δεν τους είχε γυρίσει την πλάτη τι είδους ζωή θα είχαν διάγει και ποια λάθη θα είχαν αποφύγει; Κανείς όμως ποτέ δεν μπόρεσε να πάει ενάντια στην μοίρα του, να διαγράψει το πεπρωμένο του και να αφαιρέσει τα δεδομένα από τον σκληρό δίσκο. Και αν η παρέμβαση φαντάζει αδύνατη, τουλάχιστον η μετάνοια απομένει ως το μόνο συναίσθημα ή πράξη που μπορεί να επιστρατευθεί και δεν κοστίζει. Αρκεί να έχει νόημα και ουσία και να γίνει με γνώση για την δύναμή της δράσης της.

«Η φυσιολογική συμπεριφορά βρίσκεται τόσο κοντά στην αντίθετή της»

«Η ζωή μας δίνεται άδεια κι εμείς πρέπει να επινοήσουμε το κομμάτι της ευτυχίας»

Το βιβλίο του Ρίτσαρντ Φορντ, Καναδάς, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.