Καρλ Ντράγιερ: Amor omnia: αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη της Θεσσαλονίκης

Η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης συνεχίζει τη δραστηριότητά της παρουσιάζοντας ένα αφιέρωμα στον …
 

κορυφαίο δανό δημιουργό Καρλ Ντράγιερ. Το αφιέρωμα, το οποίο τιτλοφορείται «Καρλ Ντράγιερ: Amor omnia», θα πραγματοποιηθεί από την Πέμπτη 31 Ιανουαρίου έως την Κυριακή 3 Φεβρουαρίου 2013 στην Αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α΄, Λιμάνι). 

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει τέσσερις εμβληματικές ταινίες του σκηνοθέτη: Το πάθος της Ζαν ντ’ Αρκ / La passion de Jeanne D’ Arc, (Γαλλία, 1928), Μέρες οργής / Vredens Dag (Dies Irae) (Δανία, 1943), Ο λόγος / Ordet (Δανία, 1955) και Γερτρούδη / Gertrud (Δανία, 1964).

Ο Καρλ Ντράγιερ (1889-1968) υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες μορφές του κινηματογράφου, ένας από τους πιο αυθεντικούς δημιουργούς της έβδομης Τέχνης. Σκηνοθέτης αυστηρός, απαιτητικός και ασυμβίβαστος, μ\’ ένα μοναδικό κινηματογραφικό ύφος. Γύρισε δέκα ταινίες την εποχή του βωβού, από το 1918 έως το 1931, και μόνο τέσσερις μέχρι το τέλος της ζωής του, καθώς υπήρξε ανυποχώρητος σε ό,τι αφορά στο καλλιτεχνικό του όραμα, γι\’ αυτό και συγκρούστηκε με τους παραγωγούς, πληρώνοντας το τίμημα. Ο στόχος του ήταν ξεκάθαρος απ’ την αρχή: «να αναπαράγω, με όση περισσότερη ειλικρίνεια μπορώ, συναισθήματα όσο γίνεται πιο ειλικρινά».

Η πλειονότητα των ηρωίδων του είναι κυρίως θύματα είτε της τυραννίας των αντρών είτε της μισαλλοδοξίας της κοινωνίας και αντιπροσωπεύουν το πάθος της ζωής, την αναρχία της παρέκκλισης, την εσωτερική ανάγκη της διαφορετικότητας ενάντια στην ισοπεδωτική λογική του νόμου και των οργανωμένων κοινωνικών θεσμών. Με ένα μοναδικό κινηματογραφικό στυλ, το οποίο ο ίδιος όρισε ως «αυτό που χαρίζει στο έργο ψυχή», ο Ντράγιερ ήταν ένας από τους πρώτους που αντιμετώπισε τη νέα εφεύρεση των κινούμενων εικόνων ως τέχνη. Tο γεγονός αυτό θα τον οδηγήσει σε ρήξη με τη βιομηχανία του θεάματος, κυρίως με την έλευση του ομιλούντος κινηματογράφου. 
Στις ταινίες του, μέσω της αφαίρεσης και της αποκάθαρσης των δραματουργικών στοιχείων από καθετί περιττό, ανέδειξε το απολύτως απαραίτητο, το ουσιώδες, κινηματογραφώντας την εσωτερική και όχι την εξωτερική ζωή των ηρώων. Tο «φωτοστέφανο» πνευματικότητας που εμφανίζεται στις ταινίες του, δεν είναι, όπως ερμηνεύτηκε εσφαλμένα από πολλούς, η διάχυση του θεϊκού στην εικόνα, αλλά το απόσταγμα από το στράγγισμα της πραγματικότητας. To ρηξικέλευθο έργο του  Ντράγιερ, πάντα πιο μπροστά από την εποχή του, ήταν φυσικό να γίνει αντικείμενο παρανόησης και να παγιδευτεί σε μονομερείς θεολογικές ερμηνείες, βασισμένες κυρίως στις ταινίες  Tο πάθος της Zαν Nτ\’Aρκ, Mέρες Oργής και O λόγος, που θα εγκλωβίσουν το έργο ενός κατ\’ εξοχήν ρεαλιστή δημιουργού, είτε σε μια μεταφυσική διάσταση είτε σ\’ έναν στείρο θρησκευτικό μυστικισμό. Mε άλλα λόγια, ο υπερβατικός Ντράγιερ, εγκλωβισμένος σε μια χριστιανική προβληματική.Tίποτα το λιγότερο αληθές.

O Ντράγιερ υπήρξε, πρώτα απ\’ όλα, ένας εφευρέτης του κινηματογράφου, ένας πρωτοπόρος που σφυρηλάτησε το συντακτικό της κινηματογραφικής γλώσσας, βάζοντας τα θεμέλια της νέας τέχνης. Aν υπάρχει πνευματικότητα και ομορφιά ψυχής στο έργο του, αυτή πηγάζει από την όσμωση μορφής-περιεχομένου. Σ\’ όλο του το έργο, ο Ντράγιερ πολέμησε τον φανατισμό, τον θρησκευτικό δογματισμό, τη μισαλλοδοξία, την προκατάληψη και υπερασπίστηκε τη μοναδικότητα του ατόμου και το δικαίωμα της εξέγερσης ενάντια σε κάθε μορφή εξουσίας. H αλήθεια και το εσωτερικό φως των ταινιών του, που δεσπόζουν σαν επιβλητικός καθεδρικός ναός στην ιστορία του κινηματογράφου, προέρχεται από τη σύγκρουση ανάμεσα στην ψυχή και στο σώμα, στην ύλη και το πνεύμα, και αποτελούν μια κορυφαία κατάκτηση της παγκόσμιας καλλιτεχνικής κληρονομιάς.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ «ΚΑΡΛ ΝΤΡΑΓΙΕΡ: AMOR OMNIA»

Οι ταινίες

Το πάθος της Ζαν ντ’ Αρκ / La passion de Jeanne D’ Arc
(Γαλλία, 1928)
Ασπρόμαυρη, 98΄

Η δίκη, τα βασανιστήρια, η καταδίκη και ο θάνατος στην πυρά της Ζαν Ντ\’ Αρκ, συμπυκνωμένα σε μία μέρα. Η Ζαν εμφανίζεται μπροστά στους δικαστές της και η απλότητα των απαντήσεών της τους φέρνει σε δύσκολη θέση. Ένας απ\’ αυτούς, ο Λουαζελέρ, χρησιμοποιεί ένα στρατήγημα για να την ξεγελάσει, και η Ζαν πέφτει στην παγίδα του. Το Δικαστήριο διατάσσει να την οδηγήσουν στο θάλαμο βασανιστηρίων. Η Ζαν αρνείται να αποκηρύξει τις ιδέες της. Την οδηγούν στο νεκροταφείο του Σεντ-Ουέν, κι εκείνη, μπρος στην πίεση του πλήθους, υπογράφει το χαρτί που ζητούν οι δικαστές. Επιστρέφοντας, όμως, στο κελί της, είναι μόνη της με τις τύψεις της. Απαρνείται το χαρτί που υπέγραψε, και προετοιμάζεται για την πυρά. Οι στρατιώτες την οδηγούν στην κεντρική αγορά, όπου καίγεται ζωντανή.
Ο λαός εξεγείρεται, αλλά οι στρατιώτες απομακρύνουν το πλήθος που κραυγάζει ότι κάηκε μια Αγία.

Μέρες οργής / Vredens Dag (Dies Irae)
(Δανία, 1943)
Ασπρόμαυρη, 100΄

Σ\’ ένα μικρό χωριό, στη Δανία του 1623, ο πάστορας Άμπσαλον Πέντερσον παντρεύεται την πολύ νεότερή του Αν, κόρη μιας υποτιθέμενης μάγισσας, έχοντας πάρει προηγουμένως την έγκριση των εκκλησιαστικών αρχών. Αυστηρός και τυπικός στα καθήκοντά του, ο Άμπσαλον δε διστάζει να στείλει στην πυρά τη γριά Χέρλοφς Μάρτε, κατηγορώντας την ως μάγισσα. Ο ερχομός του γιου του, Μάρτιν (από τον πρώτο του γάμο), αναστατώνει το σπιτικό του. Ο νεαρός ερωτεύεται τη σχεδόν συνομήλικη μητριά του, κι εκείνη δεν αργεί να ανταποκριθεί. Ο Άμπσαλον μαθαίνει την αλήθεια από το ίδιο το στόμα της Αν και, σοκαρισμένος, πεθαίνει. Στην κηδεία του, η μητέρα του Μερέτε, που ποτέ της δε συμπάθησε την Αν, την κατηγορεί ότι προκάλεσε ηθελημένα το θάνατο του συζύγου της κι ότι είναι μάγισσα. Η Αν ζητά από τον Μάρτιν να την υπερασπιστεί, αλλά αυτός δειλιάζει και παίρνει το μέρος της γιαγιάς του και των φανατισμένων θεολόγων. Απογοητευμένη, η Αν υιοθετεί μια παθητική και αυτοκαταστροφική στάση, ομολογώντας ότι είναι μάγισσα, κι επισύροντας έτσι τη θανατική της καταδίκη στην πυρά.

Ο λόγος / Ordet
(Δανία, 1955)
Ασπρόμαυρη, 126΄

Στη Γιουτλάνδη του 1930, ο γερο-κτηματίας Μπόργκεν, αν και οπαδός των απόψεων του θεολόγου Γκρούντβιγκ που κήρυξε έναν ζωντανό και δυναμικό χριστιανισμό, έχει μια ολότελα δογματική αντίληψη της πίστης, εναρμονισμένη με το αυταρχικό, πατριαρχικό ταμπεραμέντο του. Ο μεσαίος γιος του, Γιοχάνες, από τότε που σπούδασε θεολογία, έχει τρελαθεί, ταυτίζοντας τον εαυτό του με τον Ιησού. Ο μεγαλύτερος γιος του, Μίκελ, κρατώντας αποστάσεις από τον πατέρα του, έγινε άθεος, κάτι όμως που δεν πειράζει τη γυναίκα του, Ίνγκερ, έγκυο στο δεύτερο παιδί τους. Όσο για τον μικρότερο γιο του, Άντερς, αυτός είναι ερωτευμένος με την Αν, την κόρη του ράφτη Πέντερ, ο οποίος είναι οπαδός της Εσωτερικής Αποστολής, μιας θρησκευτικής αίρεσης που τηρεί με δογματική ευλάβεια την αυστηρότητα του λουθηρανικού λόγου. Οι δύο γονείς αρνιούνται το γάμο των παιδιών τους, εξαιτίας των θρησκευτικών διαφορών τους. Ωστόσο, ο Μπόργκεν επισκέπτεται τον Πέντερ για να τον πείσει να δώσει την κόρη του στο γιο του, αλλά η συνάντησή τους καταλήγει σε βίαιη φιλονικία. Στο μεταξύ, η Ίνγκερ έχει προβλήματα με τη γέννα της. Το παιδί της γεννιέται νεκρό, κι ύστερα από λίγο πεθαίνει και η ίδια. Ο Γιοχάνες, που προφήτεψε το θάνατό της, εξαφανίζεται.

Ο Πέντερ έρχεται να εκφράσει τα συλλυπητήριά του, συμφιλιώνεται με τον Μπόργκεν και συγκατατίθεται στο γάμο των παιδιών τους. Ο Γιοχάνες επιστρέφει, κι όλα δείχνουν ότι έχει ξαναβρεί τα λογικά του. Η κόρη της Ίνγκερ τού ζητά να «ξυπνήσει» τη μητέρα της. Εκείνος προφέρει τον Θείο Λόγο και η νεκρή ανοίγει τα μάτια της. Ο Μίκελ ξαναβρίσκει την πίστη του, ενώ ο Άντερς ξαναβάζει σε λειτουργία το εκκρεμές, σημάδι ότι η ζωή ξαναρχίζει στο σπιτικό των Μπόργκεν.

• Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας, 1955
Γερτρούδη / Gertrud
(Δανία, 1964)
Ασπρόμαυρη, 115΄

Κοπεγχάγη, αρχές του 20ού αιώνα. Η Γερτρούδη, σύζυγος του μεγαλοδικηγόρου Γκούσταβ Κάνινγκ, ανακοινώνει στον άντρα της την πρόθεση της να χωρίσουν, επειδή αισθάνεται ότι δεν την αγαπά. Στη συνέχεια, συναντά τον εραστή της, Έρλαντ Γιάνσον, νεαρό καλλιτέχνη της όπερας, και του ζητά να ζήσουν μαζί. Εκείνος, όμως, της λέει ότι γι\’ αυτόν η σχέση τους ήταν μια εφήμερη περιπέτεια. Η Γερτρούδη συναντά επίσης τον παλιό εραστή της, Γκάμπριελ Λίντμαν, διάσημο ποιητή, τον οποίο παράτησε πριν μερικά χρόνια για να παντρευτεί τον Κάνινγκ. Ο Γκάμπριελ της ζητά να ξανασυνδεθούν, όμως εκείνη αρνείται να αναβιώσει κάτι που το θεωρεί νεκρό εδώ και πολύ καιρό. Ο Κάνινγκ ζητά από τη Γερτρούδη να μείνει τυπικά σύζυγός του, αλλά και πάλι εκείνη αρνείται. Ξανασυναντάμε τη Γερτρούδη πολλά χρόνια αργότερα. Είναι πια μια ηλικιωμένη γυναίκα που ζει μόνη της στην επαρχία. Ο Άξελ Νίγκρεν, συγγραφέας και πιστός της φίλος από παλιά, την επισκέπτεται στο γραφείο της. Η Γερτρούδη τού διαβάζει το μοναδικό ποίημα που έγραψε, όπου, μεταξύ άλλων, λέει: «Κοίταξέ με. Είμαι ωραία; Όχι, αλλά αγάπησα. Κοίταξέ με. Είμαι νέα; Όχι, αλλά αγάπησα. Κοίταξέ με. Έζησα; Όχι, αλλά αγάπησα».

Οι εκδηλώσεις της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση – Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2007-2013.