Κεκλεισμένων των θυρών του Ζαν Πολ Σαρτρ στο Θέατρον του Ελληνικού Κόσμου: Αναβολή

Εν αναμονή πολιτικών εξελίξεων η Λυκόφως αναβάλλει την παράσταση «Κεκλεισμένων των θυρών» του Ζαν Πολ Σαρτρ που ήταν να κάνει πρεμιέρα στις  …

30 Μαΐου 2012 στο «ΘΕΑΤΡΟΝ» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», Αίθουσα Ιφιγένεια Β, για την ερχόμενη σεζόν.

H Λυκόφως παρουσιάζει το συγκλονιστικό έργο Κεκλεισμένων των θυρών του Ζαν Πολ Σαρτρ στο «ΘΕΑΤΡΟΝ» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος», Αίθουσα Ιφιγένεια Β, από 30 Μαΐου 2012. Μια συναρπαστική συνάντηση τριών προσώπων στην Κόλαση! Ένα μοναδικό έργο από τον Γάλλο υπαρξιστή φιλόσοφο, θεατρικό συγγραφέα, κριτικό, λογοτέχνη Ζ.Π.Σαρτρ σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη με τους Λάζαρο Γεωργακόπουλο και τη Μαρία Κατσιαδάκη να συναντούν μετά από πολλά χρόνια στη σκηνή την Άννα Μάσχα.

Τρεις εντελώς άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι, ο δημοσιογράφος Γκαρσέν από τη  Βραζιλία, η ταχυδρομική υπάλληλος Ινές από τη γαλλική επαρχία, και η νεαρή χήρα Εστέλ από το Παρίσι, οδηγούνται από έναν «γκρουμ» (ψυχοπομπό;) σε ένα δωμάτιο με  ελάχιστα  αντικείμενα…

Μετά από αλλεπάλληλες  συγκρούσεις οι οποίες οδηγούν σε εντυπωσιακές αποκαλύψεις από την κάθε πλευρά , διαπιστώνουν πως αυτό το δωμάτιο δεν είναι παρά η δική τους  κόλαση, και πως ό,τι και να συμβεί θα παραμείνουν εκεί… μαζί… κλεισμένοι για πάντα…

Όλο το θέατρο του Σαρτρ είναι μια επίκληση στην ελευθερία και την ιστορική ευθύνη. και η γνωστή ρήση του «Η κόλαση είναι οι άλλοι!» διαποτίζει όλο το σπουδαίο αυτό έργο που γράφτηκε το 1944.

Το αξιοθαύμαστο αυτής της παράστασης έγκειται και στο ότι ο σκηνικός χώρος αποτελείται από 4 τοίχους (12Χ12 μέτρα και 4 μέτρα ύψος) που σχηματίζουν έναν κλειστό από όλες τις πλευρές χώρο δράσης, σαν κουτί, στον οποίο είναι κλεισμένοι οι ήρωες του έργου. Οι θεατές, που κάθονται  περιμετρικά του χώρου δράσης, σε μια σιδερένια σκαλωσιά, καλούνται να παρακολουθήσουν την παράσταση από ένα άνοιγμα 15 εκατοστών ή από πάνω. Μέσα σ’ αυτόν τον σκηνικό χώρο η έννοια «κεκλεισμένων των θυρών» λειτουργεί διττά – κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Πόσο προκλητικά μπορεί να λειτουργήσει ένα θεατρικό έργο του Σαρτρ ειδωμένο –στην κυριολεξία – μέσα από την «κλειδαρότρυπα»;

Για πολλούς ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίστηκε ως «ο αιώνας του Σαρτρ». Οσο ζούσε, επιβλήθηκε με τα κείμενά του, την αμφιλεγόμενη ζωή του, τη συνεχή αμφισβήτηση του συστήματος, τα οδοφράγματα του Μάη του ‘68, τη λατρεία του για τις λέξεις και τη Σιμόν ντε Μποβουάρ. Ξεχάστηκε για λίγο μετά τον θάνατό του (1980) και επέστρεψε στην επικαιρότητα στις απαρχές του 21ου αιώνα, ως ο μεγάλος στοχαστής του υπαρξισμού και ως συγγραφέας που σημάδεψε τον 20ο αιώνα και άφησε στις επερχόμενες γενιές ως παρακαταθήκη ένα πολυσχιδές και σημαντικότατο έργο.

«Επειδή είχα ανακαλύψει τον κόσμο μέσα από τη γλώσσα, θεωρούσα ότι η γλώσσα ήταν ο κόσμος» δήλωνε ο ίδιος.
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Μπέρναρντ Ανρύ Λεβί (2004, εκδόσεις “Scripta”/ μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια), ο μεγάλος κριτικός Τζορτζ Στάινερ έγραψε μεταξύ άλλων: «…Οπως και πολλοί άλλοι δάσκαλοι της αφαίρεσης, από τον Πλάτωνα ως τον Χάιντεγκερ, ο Σαρτρ ένοιωθε μια παράξενη έλξη προς τη βία, προς την ωμή λογική του δεσποτισμού. Τα πιο σύντομα μυθιστορήματά του, καθώς και τα θεατρικά του έργα το δείχνουν πολύ καθαρά. Κυρίως όμως το δείχνουν η ζωή του και τα έργα του, που βασίζονται στο βαθύ μίσος του για την αστική τάξη, γι’ αυτό που θεωρούσε την απεριόριστη υποκρισία του μεσαίου στρώματος.»

Γεννήθηκε στις 21 Ιουνίου 1905 στο Παρίσι. Την ανατροφή του ανέλαβε από ηλικία 2 ετών ο παππούς του, καθώς πέθανε ο πατέρας του. Αρχισε σπουδές φιλοσοφίας το 1924 στην Ecole Normale Superieure  από όπου αποφοίτησε το 1929. Φοιτητής ακόμη (1929) γνώρισε τη Σιμόν ντε Μπουβουάρ με την οποία ανέπτυξε μια δια βίου σχέση που σημάδεψε βαθιά και τους δύο. Το 1931 διορίστηκε καθηγητής φιλοσοφίας στη Χάβρη, στη συνέχεια στη Λαν (1936) και στο Παρίσι (1937).

Συμμετείχε ενεργά στη γαλλική αντίσταση ενάντια στη γερμανική κατοχή κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου. Συνελήφθη μάλιστα το 1940 και κρατήθηκε αιχμάλωτος σε στρατόπεδο συγκεντρώσεων, γεγονός που τον σημάδεψε βαθύτατα. Το 1943 έγραψε το θεατρικό έργο Οι Μύγες και την επόμενη χρονιά το δοκίμιο Το είναι και το μηδέν και το θεατρικό έργο Κεκλεισμένων των θυρών. Συνεχίζει να γράφει μυθιστορήματα, άρθρα, κριτικές, δοκίμια και το 1945 ιδρύει το περιοδικό Les Temps Modernes (Μοντέρνοι Καιροί) μαζί με τους Μορίς Μερλό-Ποντί και τη Σιμόν ντε Μπουβουάρ, στο οποίο πρέσβευε ότι η λογοτεχνία είναι πολιτική πράξη. Την ίδια χρονιά σηματοδοτείται η αρχή του κινήματος του υπαρξισμού και ο Σαρτρ γίνεται διάσημος. Το 1946 γράφει τα θεατρικά έργα Νεκροί χωρίς τάφο και Η αξιοσέβαστη πόρνη.

Το 1948 γράφει το θεατρικό έργο Τα βρώμικα χέρια και τρία χρόνια αργότερα Ο Διάβολος και ο καλός Θεός. Το 1952 προσεγγίζει το κομμουνιστικό κόμμα με το οποίο διακόπτει σχέσεις 4 χρόνια αργότερα. Το 1953 γράφει το θεατρικό έργο Ο Ηθοποιός Κην, διασκευή του έργου του Αλέξανδρου Δουμά. Αρχίζει να γράφει το αυτοβιογραφικό έργο Λέξεις, το οποίο θα τελειώσει και θα εκδώσει στο περιοδικό του Temps Modernes το 1963. Το 1955 γράφει το θεατρικό έργο Νεκράσοφ, ακολουθεί το θεατρικό Οι Έγκλειστοι της Αλτόνα (1959). Το 1960 υπογράφει το Μανιφέστο των 121, διαμαρτυρία διανοούμενων για την πολιτική στάση της γαλλικής κυβέρνησης στην Αλγερία. Συνεχίζει να γράφει ενώ αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας. Το 1964 η Σουηδική Ακαδημία του απονέμει το βραβείο Νόμπελ. Ο Σαρτρ το αρνείται. Το 1968, όταν ξεσπά ο Μάης του ’68, ο Σαρτρ τάσσεται με το μέρος ακροαριστερών και μαοϊκών ομάδων. Συνεχίζει να γράφει λογοτεχνικές κριτικές και δοκίμια, ενώ δεν μπορεί πλέον ούτε να γράψει ούτε να διαβάσει (1973). Την ίδια χρονιά γίνεται για ένα χρόνο διευθυντής της Liberation. Συνεχίζει να γράφει κείμενα για την πολιτική και κριτικές.

Πεθαίνει στις 15 Απριλίου του 1980 από πνευμονικό οίδημα. Η κηδεία του γίνεται παρουσία χιλιάδων ανθρώπων.

Λίγα λόγια για το έργο

…Τα πρόσωπα στο Κεκλεισμένων των Θυρών βρίσκονται σε μια κατάσταση νεκρή, στερούμενα πλήρως οποιασδήποτε δυνατότητας να δράσουν. Αυτή η νεκρή κατάσταση προσομοιάζει με εκείνη των ζωντανών νεκρών, η άρνηση των οποίων να αντιμετωπίσουν τις πραγματικές συνθήκες της ύπαρξης τους καταδικάζει σε απελπισμένες προσπάθειες υπεκφυγής, βλάπτοντας ο ένας τον άλλον όσο το δυνατόν περισσότερο. Τέτοια θα μπορούσε να είναι, για παράδειγμα, η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα μέλη μιας ιστορικά παρακμάζουσας κοινωνικής τάξης ή μιας παρακμάζουσας κοινωνίας, που επιμένουν να παραγνωρίζουν τις αναγκαιότητες και τις αξίες που εγείρονται από την ανερχόμενη τάξη ή από οτιδήποτε καινούριο. Συνειδήσεις αυτού του είδους βρίσκονται εντός και ταυτόχρονα εκτός του κόσμου, είναι ζωντανές αλλά και νεκρές. Η κατάσταση του θανάτου λοιπόν, όπως παρουσιάζεται στο Κεκλεισμένων των θυρών, δεν είναι απαραίτητα ο θάνατος κατά κυριολεξία. Θα μπορούσε βέβαια να είναι και αυτός.

[…] Το Κεκλεισμένων των θυρών δεν θα μπορούσε άραγε να είναι το δράμα όλων εκείνων που ζουν ζωή περιχαρακωμένη, αναδιπλωμένη, ομφαλοσκοπική, ζωή που εντέλει στρέφεται εναντίον του εαυτού της, ζωή που βρίσκεται διαρκώς σε άμυνα απέναντι στον άλλον και, για τούτο, παραδομένη στο βλέμμα του άλλου;

Υπάρχει όμως και μια άλλη ερμηνεία που βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο στα όρια ακριβώς μεταξύ ζωής και θανάτου.
Θα μπορούσε λοιπόν, κάλλιστα, να δει κανείς στο Κεκλεισμένων των θυρών τη δραματοποίηση της επαπειλούμενης υπέρτατης κρίσης, η οποία πράγματι θα πέσει πάνω μας από τη στιγμή που δεν θα είμαστε σε θέση, με νέες πράξεις μας, να νοηματοδοτήσουμε την ίδια μας την ύπαρξη. Τότε οι άλλοι, κι όχι εμείς, θα κατέχουν πλέον τη ζωή μας, δεν θα μπορούμε τίποτε να κάνουμε οι ίδιοι, θα εξαναγκαστούμε στη σιωπή ακόμη κι αν μπορούμε να μιλήσουμε, γιατί τα λόγια δεν θα είναι τίποτε άλλο από ανώφελες διακηρύξεις, αντίθετες στην πραγματικότητα που οι προηγούμενες πράξεις μας έχουν ήδη καθορίσει. Υπό το πρίσμα αυτό, η κόλαση είναι το βλέμμα που στρέφει στον εαυτό του, εν ονόματι των άλλων, εκείνος που ξέρει ότι του μέλλεται να πεθάνει.
Η αναφορά στον άλλον είναι ασφαλώς πρωταρχική στο Κ

εκλεισμένων των θυρών. Εμφανίζεται όμως με τρόπο σχετικά αφηρημένο ακόμη, μιας και μονάχα από τη συνείδηση του άλλου (από το βλέμμα του) βάλλεται κανείς – μέσα στη συνείδησή του.

Francis Jeanson, Sartre, εκδ. Seuil, μτφρ. Λίλη Γιαννακοπούλου
Αποσπάσματα από το πρόγραμμα της παράστασης στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας 2005-6, σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη

Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας
Σκηνοθεσία: Νικαίτη Κοντούρη
Σκηνικό – Κοστούμια – Εικαστική Εγκατάσταση ( installation): Γιώργος Πάτσας
Σύνθεση Ηχων – Μουσική Επιμέλεια: Δημήτρης Ιατρόπουλος
Φωτισμοί: Mελίνα Μάσχα
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ελένη Μολέσκη

Παίζουν: Λάζαρος Γεωργακόπουλος (Γκάρσεν), Μαρία Κατσιαδάκη (Ινές), Άννα Μάσχα (Εστέλ), Ρωμανός Καλοκύρης (Groom)

Παραγωγή: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος-Λυκόφως
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Χριστίνα Γεωργιάδου

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ
Λεωφορεία: 049 (Πειραιάς-Ομόνοια), στάση ΥΦΑΝΤΗΡΙΑ
914 (Ομόνοια-Πειραιάς-Παλαιά Κοκκινιά), στάση ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ
Τρένο (γραμμή ΗΣΑΠ): ηλεκτρικός σταθμός Καλλιθέας

ΔΙΑΤΙΘΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ ΧΩΡΟΣ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗΣ