Κινηματογράφος και Λογοτεχνία: Αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης

Η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης ξεκινά τον τρίτο κύκλο προβολών της, με το αφιέρωμα «Κινηματογράφος και Λογοτεχνία», το οποίο θα πραγματοποιηθεί στην Αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος, από την Πέμπτη 4 έως την Κυριακή 7 Απριλίου 2013.

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει τέσσερις εμβληματικές ταινίες που βασίζονται σε λογοτεχνικά έργα: Η πείνα / Sult του Χένινγκ Κάρλσεν / Henning Carlsen (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, 1966), βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Κνουτ Χάμσουν, Επικίνδυνες σχέσεις / Les liaisons dangereuses του Ροζέ Βαντίμ / Roger Vadim (Ιταλία, Γαλλία, 1959), βασισμένη στο ομώνυμο επιστολογραφικό μυθιστόρημα του Σοντερλό Ντε Λακλό, Γυμνοί στον ήλιο / Plein soleil του Ρενέ Κλεμάν / René Clément (Γαλλία, Ιταλία, 1960), βασισμένη στο μυθιστόρημα «Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλευ» της Πατρίτσια Χάισμιθ και Το μωρό της Ρόζμαρυ / Rosemary’s Baby του Ρομάν Πολάνσκι / Roman Polanski (ΗΠΑ, 1968), βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Άιρα Λέβιν.

Το αφιέρωμα πραγματοποιείται σε συνεργασία με το λογοτεχνικό περιοδικό της Θεσσαλονίκης ΕΝΕΚΕΝ.

Πρόγραμμα προβολών

Πέμπτη 4 Απριλίου

18.30 Επικίνδυνες σχέσεις (προλογίζει ο Πέτρος Θεοδωρίδης, συγγραφέας, συνεργάτης περιοδικού ΕΝΕΚΕΝ)

21.30 Η πείνα

Παρασκευή 5 Απριλίου

18.30 Το μωρό της Ρόζμαρυ

21.30 Επικίνδυνες σχέσεις

Σάββατο 6 Απριλίου 

18.30 Γυμνοί στον ήλιο

21.00 Το μωρό της Ρόζμαρυ (προλογίζει ο Παναγιώτης Δόικος, συγγραφέας, αν. καθ. φιλοσοφίας ΑΠΘ)

Κυριακή 7 Απριλίου 

18.30 Η πείνα (προλογίζει η Δήμητρα Κυρίλλου, δημοσιογράφος, κριτικός κινηματογράφου)

21.30 Γυμνοί στον ήλιο (προλογίζει ο Όμηρος Ταχμαζίδης, δημοσιογράφος, συγγραφέας)

Οι ταινίες

Η πείνα / Sult

Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, 1966

Σκηνοθεσία: Χένινγκ Κάρλσεν, Ασπρόμαυρη, 117’

Σπουδαία κινηματογραφική μεταφορά του πασίγνωστου ομώνυμου μυθιστορήματος του Κνουτ Χάμσουν, βασισμένου στα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα όταν ήταν άπορος διανοούμενος στο Όσλο του 1890, που τότε ονομαζόταν Κριστιανία. Η κάμερα ταυτίζεται εξαρχής με το υποκειμενικό βλέμμα του ήρωα, υιοθετώντας την παραμορφωτική οπτική του (λόγω πείνας), σε τέτοιο βαθμό και με τέτοια ένταση, που το πραγματικό συγχέεται διαρκώς με το φαντασιακό και όλη η ταινία αποκτά μια διάσταση delirium-tremens του βλέμματος. Η πείνα για τον ήρωα έχει γίνει τρόπος ζωής, μια ψυχική νεύρωση που τον σπρώχνει στα σύνορα της πραγματικότητας, βαθιά μέσα του και ταυτόχρονα έτη φωτός μακριά από τον εαυτό του, ενώ το περιβάλλον μέσα στο οποίο προσπαθεί να επιβιώσει καταγράφεται με εφιαλτικούς τόνους. Η σωματική και ψυχική καταβολή από το αδυσώπητο όσο και ακόρεστο αίσθημα της πείνας, μοιάζει με κελί φυλακής μέσα στο οποίο είναι παγιδευμένος και αυτός ο εγκλεισμός του προκαλεί οράματα και παραισθήσεις, που αποτελούν συστατικό στοιχείο του κόσμου του. Οι εφιαλτικές σκηνές και η φενάκη του πραγματικού είναι το αφηγηματικό όχημα της ταινίας, ενώ το Όσλο της εποχής αναπαρίσταται με εντυπωσιακή ιστορική ακρίβεια, υπερτονίζοντας την καταβύθιση του ήρωα σε άγνωστα όσο και ζοφερά εσωτερικά τοπία. Τα έντονα κοντράστ της εκπληκτικής ασπρόμαυρης φωτογραφίας, η υποβλητική μουσική του μεγάλου πολωνού συνθέτη Κριστόφ Κομέντα και κυρίως η εξαιρετική και επώδυνη (σωματικά και ηθικά) ερμηνεία του Πιερ Όσκαρσον, για την οποία και βραβεύτηκε επάξια στο Φεστιβάλ Καννών, αποτελούν την εικαστική υπεραξία της ταινίας, μιας από τις καλύτερες στην ιστορία του δανέζικου κινηματογράφου. 

•           Βραβείο ερμηνείας στον Πιερ Όσκαρσον – Φεστιβάλ Καννών 1966

Επικίνδυνες σχέσεις / Les liaisons dangereuses

Ιταλία, Γαλλία, 1959

Σκηνοθεσία: Ροζέ Βαντίμ, Ασπρόμαυρη, 106’

Η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του κλασικού αριστουργήματος του Σοντερλό Ντε Λακλό, γραμμένου το 1782, είναι μια μεταμοντέρνα εκδοχή του επιστολογραφικού μυθιστορήματος και η καλύτερη ταινία του άνισου σκηνοθέτη (και πυγμαλίωνα μερικών από τις ωραιότερες γυναίκες του γαλλικού σινεμά) Ροζέ Βαντίμ. Η ιστορία της ερωτικής ίντριγκας, της τέχνης της αποπλάνησης και της συναισθηματικής δολοπλοκίας, δε λαμβάνει χώρα στα αριστοκρατικά σαλόνια και τους πύργους της γαλλικής εξοχής, αλλά στη σημερινή εποχή, σ’ ένα γαλλικό θέρετρο του σκι, σε ένα μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο επικρατεί η σεξουαλική ανεκτικότητα. Η προδοσία, η απιστία και η εξαπάτηση είναι στο ημερήσιο πρόγραμμα, οι ήρωες κινούνται σε τζαζ ρυθμούς (καταπληκτική η μουσική του σπουδαίου πιανίστα Θελόνιους Μονκ), οι κύριοι δεν φορούν  περούκες, ούτε οι κυρίες κορσέδες και το κλίμα είναι αυτό της νουβέλ βαγκ. Κι είναι ακριβώς αυτό το ελεύθερο πνεύμα του γαλλικού νέου κύματος, που περιτυλίγει με τη χάρη του το διεστραμμένο παιχνίδι της ερωτικής παραπλάνησης και της διαφθοράς, στο οποίο κυριαρχούν με την ακαταμάχητη γοητεία τους ο 36χρονος Ζεράρ Φιλίπ (τη χρονιά του αδόκητου χαμού του) και η Ζαν Μορό, στους ρόλους του κυνικού Υποκόμη Βαλμόν και της σατανικής  Μαρκησίας Ντε Μερτέιγ.

Γυμνοί στον ήλιο / Plein soleil

Γαλλία, Ιταλία, 1960

Σκηνοθεσία: Ρενέ Κλεμάν, Έγχρωμη, 118’

Ο Τομ Ρίπλεϋ αναχωρεί από την Αμερική για την Ιταλία, με σκοπό να αναζητήσει τον παλιό του συμμαθητή Φίλιπ Γκρίνλιφ, μετά από εντολή (επί πληρωμή) του πλούσιου πατέρα του, ο οποίος ανησυχεί για την αδικαιολόγητη παραμονή του γιου του στη μεσογειακή χώρα. Ο Τομ τον βρίσκει να ζει μια ανέμελη και ηδονιστική ζωή πλεϊμπόι, χωρίς να τον απασχολεί η επιστροφή στο πατρικό του και αμέσως σχεδιάζει, με μεθοδικό όσο και σατανικό τρόπο, τη δολοφονία του Φίλιπ, με απώτερο στόχο να  οικειοποιηθεί την ταυτότητά του… Ο κατασκότεινος πυρήνας του θαυμάσιου πρώτου και καλύτερου μυθιστορήματος (από τα πέντε) της Πατρίτσια Χάισμιθ με ήρωα τον Τομ Ρίπλεϋ, έναν από τους πιο σαγηνευτικούς αρνητικούς ήρωες της λογοτεχνίας, συλλαμβάνεται μέσα στο αναγεννησιακό ιταλικό φως και στην κάψα του μεσογειακού καλοκαιριού. Ο αμοραλιστής ήρωας της ταινίας απατεώνας, πλαστογράφος και serial killer, αυτό που ουσιαστικά επιδιώκει, είναι ν’ αλλάξει ταυτότητα παίρνοντας τη ζωή και τη θέση ενός άλλου. Πίσω από την αστυνομική ίντριγκα, το σασπένς και τις συμβάσεις του ψυχολογικού θρίλερ που ο Ρενέ Κλεμάν χειρίζεται με μεγάλη σκηνοθετική δεξιοτεχνία, καραδοκεί το υπαρξιακό κενό, η μοναξιά και το αίσθημα της απώλειας. Ο ραδιούργος Ρίπλεϋ, υποδυόμενος ταυτόχρονα και συνεχώς τον εαυτό του και τον άλλο, σε μια ιστορία όπου το καλό και το κακό είναι οι δύο όψεις του ίδιου (κάλπικου) νομίσματος, ουσιαστικά είναι ένας no man΄s land ήρωας – συγγενικός του Ντέιβιντ Λοκ, του ήρωα του αριστουργήματος του Μικελάντζελο Αντονιόνι Επάγγελμα Ρεπόρτερ. Η σκοτεινιά της ταινίας κρύβεται μέσα στη φωτογένεια και στην απαράμιλλη ομορφιά του ιταλικού Νότου και τα πάντα, ακόμα και οι φόνοι εντάσσονται σε μια εστέτ κινηματογραφική διάσταση, όπου η επικίνδυνη ισορροπία του παιχνιδιού της πλαστοπροσωπίας και της παραπλάνησης, διεξάγεται στη διφορούμενη σκακιέρα του είναι και του φαίνεσθαι. Ο 24χρονος Αλέν Ντελόν σε ρόλο έκπτωτου αγγέλου του κακού, στην πρώτη μεγάλη ερμηνεία της καριέρας του, που τον έκανε παγκόσμια γνωστό και αντικείμενο του πόθου όλων των γυναικών, είναι «ένα κινούμενο έργο τέχνης», συνεπικουρούμενος από τους  άξιους συμπρωταγωνιστές του (Μαρί Λαφορέ, Μορίς Ρονέ), την εκτυφλωτική φωτογραφία του Ανρί Ντεκαέ, την εμπνευσμένη μουσική του Νίνο Ρότα και την στιβαρή σκηνοθεσία του Ρενέ Κλεμάν.

•           Βραβείο Έντγκαρ Άλαν Πόε για καλύτερη ξενόγλωσση ταινία

Το μωρό της Ρόζμαρυ / Rosemary’s Baby

ΗΠΑ, 1968

Σκηνοθεσία: Ρομάν Πολάνσκι, Έγχρωμη, 136’

Καταχωρημένη ανάμεσα στις 100 καλύτερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου και ανάμεσα στα 10 καλύτερα θρίλερ όλων των εποχών, η πρώτη αμερικανική παραγωγή του δαιμόνιου Πολωνού από την Κρακοβία, είναι και η πρώτη του ταινία που βασίζεται σε βιβλίο του αμερικανού συγγραφέα Άιρα Λέβιν, το οποίο μοιάζει να γράφτηκε ειδικά για το διαταραγμένο, ψυχικά και διανοητικά, κόσμο των ηρώων του. Το μωρό της Ρόζμαρυ, ταινία που χάραξε ανεξίτηλα την ιστορία των ταινιών μεταφυσικού τρόμου, είναι ένα ανεπανάληπτο νοσηρό παιχνίδι, ανάμεσα στην ύπαρξη του Εωσφόρου-Μεφιστοφελή-Σατανά-Άρχοντα του κακού ή απλά Διαβόλου, στο ασυνείδητο της ηρωίδας (έξοχα ερμηνευμένης από τη Μία Φάροου) και το νευρικό σύστημα του θεατή. Στο ημίφως του διαμερίσματος της Νέας Υόρκης δεν διεξάγεται ακριβώς η αέναη, κλασική μάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του σκότους και του φωτός, αλλά είναι το καλό που κυοφορεί και φέρνει στον κόσμο το κακό – δηλαδή ούτε λίγο ούτε πολύ, τον γιο του Αντίχριστου. Το μεγαλύτερο προσόν της ιδιοφυούς σκηνοθετικής προσέγγισης του Ρομάν Πολάνσκι είναι το γεγονός ότι ποτίζει μέχρι το μεδούλι, από την αρχή μέχρι το τέλος, την ταινία του στην αμφισημία, το διφορούμενο και το υπαινικτικό. Τι είναι αληθινό, τι φαντασίωση, τι εφιαλτικό όνειρο και τι αποκύημα ενός διαταραγμένου ψυχικού κόσμου, κρέμεται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι του θεατή. Η ταινία διαπραγματεύεται με σοβαρότητα το θέμα του σατανισμού και της μαύρης μαγείας (τα οποία ο Πολάνσκι θα πληρώσει με τον πιο άγριο τρόπο ένα χρόνο μόλις μετά, όταν η οκτώ μηνών έγκυος γυναίκα του Σάρον Τέιτ θα σφαγιαστεί, ακριβώς από οπαδούς του σατανισμού και της μαύρης μαγείας), ο Διάβολος δεν εμφανίζεται ποτέ και το ανοίκειο είναι ένας λεκές που απλώνεται, με αξεπέραστη μαεστρία, σταδιακά, μέχρι να καταλάβει ολόκληρο το κάδρο. Η εκπληκτική κινηματογράφηση, με ειδικούς φακούς μικρής εστίασης που αποδίδουν στην εντέλεια, στους ασφυκτικά κλειστούς χώρους, την παραμορφωτική οπτική της ηρωίδας μέσα στο λαβυρινθικό διαμέρισμα, καθώς κατεβαίνει στα υπόγεια της κόλασης με το ασανσέρ του φόβου και του τρόμου, καθιστά την ταινία μια μηδενιστική αλληγορία για την ολοκληρωτική επικράτηση του κακού. Η μουσική, που έγραψε ο σπουδαίος πολωνός συνθέτης και φίλος του Πολάνσκι, Κριστόφ Κομέντα, προκαλεί ρίγη ανατριχίλας και η παγκόσμια εμπορική επιτυχία του Μωρού της Ρόζμαρυ, έσωσε την Παραμάουντ από την πτώχευση και έκανε εν μία νυκτί τον μικρόσωμο Πολωνό, έναν σούπερ-σταρ του διεθνούς κινηματογράφου.            

•           Όσκαρ β’ γυναικείου ρόλου και Χρυσή Σφαίρα για την ερμηνεία της Ρουθ Γκόρντον

•           Βραβεία David di Donatello στον Ρομάν Πολάνσκι για τη σκηνοθεσία και στην Μία Φάροου για την ερμηνεία της

•           Βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας από τη γαλλική Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου

Οι εκδηλώσεις της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση – Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2007-2013.