Κοσμάς Ξενάκης 1925 – 1984: αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Στις 19 Μαρτίου 2015 εγκαινιάζεται στο κτήριο της οδού Πειραιώς του Μουσείου Μπενάκη, μεγάλη αναδρομική έκθεση, αφιερωμένη στο έργο του Κοσμά Ξενάκη. Η έκθεση είναι συνδιοργάνωση του Μουσείου Μπενάκη και του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης και θα διαρκέσει έως τις 10 Μαΐου 2015.

O Κοσμάς Ξενάκης (1925-1984) υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους και πιο καινοτόμους Έλληνες καλλιτέχνες των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών στην Ελλάδα. Ως δημιουργός κινήθηκε με τόλμη, συνέπεια και ποιότητα σε ένα ευρύ φάσμα εκφραστικών περιοχών, πειραματιζόμενος με τη μορφή, τα υλικά, αλλά και την ίδια την έννοια του καλλιτεχνικού έργου. Η καλλιτεχνική δημιουργία του Κοσμά Ξενάκη δεν περιορίστηκε σε ένα είδος τέχνης. Υπήρξε πραγματικά «πολύτεχνος». Ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία. Συνδυάζοντας τη ζωγραφική και τη γλυπτική με το θέατρο και το χορό, δημιούργησε πρωτοπόρες παραστάσεις που ονόμασε Πολύτεχνα. Παράλληλα, υπήρξε λάτρης της λαϊκής δημιουργίας και συλλέκτης χρηστικών αντικειμένων, κεραμικών και αγροτικών εργαλείων. Περισσότερο από όλα, όμως, υπήρξε ένας διανοούμενος που είδε την τέχνη πρωτίστως ως «πνευματική» έκφραση και διαδικασία απευθυνόμενη όχι μόνο στο γνώστη, τον ευαισθητοποιημένο θεατή, αλλά σε όλους, έξω από σχολές και τάσεις.

Το έργο του Κοσμά Ξενάκη βασίστηκε στο διάλογο αντιθετικών, αφηρημένων στοιχείων, όπως η ανοιχτή και η κλειστή φόρμα, η κίνηση και η στάση, το φως και το σκοτάδι: στη ζωγραφική με τη χρήση του χρώματος σε ξεκάθαρες, παράλληλες ζώνες, στη γλυπτική μέσα από τη δυναμική σχέση φωτισμένου-σκιασμένου, στα πολύτεχνα συνδυάζοντας ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο και χορό, δημιουργώντας παραστάσεις που βασίζονται στην αλληλεπίδραση δράσης-κοινού, φανερώνοντας ότι η καλλιτεχνική του δημιουργία υπάκουε σε έναν εσωτερικό παλμό που παρέμενε κατά βάση αναλλοίωτος στις διαφορετικές του δημιουργίες αλλά και στο πέρασμα του χρόνου.

Ο πρόωρος θάνατός του, το 1984 σε ηλικία 59 ετών, συνέβαλε στη λήθη του έργου του Κοσμά Ξενάκη. Ο πολύπλευρος εικαστικός του κόσμος παρέμεινε άγνωστος στους πολλούς, αν και υπήρξαν εκθέσεις, ομιλίες και εκδόσεις αφιερωμένες σε αυτό. Η αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη αποτελεί την πρώτη ουσιαστική προσπάθεια να εκτεθεί συγκροτημένα το έργο του, αναδεικνύοντας την πολυσχιδή προσωπικότητά του, το μεγάλο του εσωτερικό πλούτο, καθώς και την πρωταγωνιστική συμβολή του στην ανανέωση του εικαστικού έργου στην Ελλάδα.  Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, φωτογραφίες έργων του σε δημόσιους χώρους, ντοκουμέντα από τα Πολύτεχνα, υλικό για τη ζωή και την εποχή του, καθώς και τμήματα των προσωπικών του συλλογών.

Πολλά από τα έργα εκτίθενται για πρώτη φορά, απόρροια της συστηματικής καταλογογράφησης, την οποία ανέλαβε ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς με τη σημαντική συμβολή του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης. Ο επιμελητής της έκθεσης ζωγράφος Γιώργος Χατζημιχάλης έστησε αυτή την πολυσύνθετη έκθεση σε θεματικές ενότητες, πηγαίνοντας λίγο μπρος και πίσω στο χρόνο, ώστε να αναδεικνύεται η κυρίαρχη θεματολογία που απασχολούσε τον Ξενάκη.

Την έκθεση συνοδεύει μονογραφία με τίτλο «Κοσμάς Ξενάκης 1924-1984», η οποία αποτελεί την πρώτη εκτενή καταγραφή του καλλιτεχνικού του έργου, έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος  Εθνικής Τραπέζης.

Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά το θάνατό του, ο Κοσμάς Ξενάκης μάς αποκαλύπτεται σε όλο του το μεγαλείο: καινοτόμος, επαναστατικός, διαχρονικός, και το έργο του γίνεται, επιτέλους, κτήμα των πολλών.

Επιμέλεια έκθεσης: Γιώργος Χατζημιχάλης
Βοηθός επιμελητή: Δημήτρης Ξενάκης
Τεκμηρίωση, επιστημονική έρευνα: Σπύρος Μοσχονάς