«Τα δεκάδες σχέδια και ζωγραφικά έργα με θέμα τους χασάπηδες, τους κριοφόρους και τη σφαγή ζώων που φιλοτέχνησε ο Κοσμάς Ξενάκης κατά τα χρόνια 1943–1965 συνιστούν ένα εντελώς ιδιαίτερο σύνολο στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης, δεδομένου ότι αυτή η θεματολογία σπανιότατα είχε εμπνεύσει Έλληνες καλλιτέχνες στο παρελθόν. Ως εκ τούτου, στην παρούσα μελέτη, προκειμένου να ερμηνευθεί αυτή η παραγωγή, επιχειρώ: α) να ανασυστήσω την εικονογραφία του θέματος από την αρχαιότητα μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, β) να ιστορικοποιήσω το θέμα των έργων σκιαγραφώντας τον ρόλο, την κοινωνική θέση και τις σημασίες που είχε στην κοινή γνώμη και εν γένει στη δημοσιότητα εκείνα τα χρόνια το επάγγελμα του χασάπη, καθώς και οι μετωνυμικές χρήσεις που είχαν στον δημόσιο λόγο οι λέξεις «χασάπης» και «σφαγή», γ) να ερμηνεύσω το ειδικό ενδιαφέρον του Ξενάκη για αυτά τα θέματα ως έναν τρόπο εσωτερίκευσης και ψυχοδιανοητικής αντίδρασης στην ωμή και ανεξέλεγκτη στρατιωτική και πολιτική βία των χρόνων της Κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου και, τέλος, δ) επιχειρώ μια τεχνοτροπική ανάλυση των έργων του όπως αυτά μετεξελίχθηκαν από την αρχική ρεαλιστική-ηθογραφική απόδοση των θεμάτων του μέχρι την αφαιρετική και στο τέλος ανεικονική πραγμάτευσή τους.»
(από το Προλογικό Σημείωμα του συγγραφέα)
Η μελέτη του Ευγένιου Δ. Ματθιόπουλου γράφτηκε με αφορμή την έκθεση «Κοσμάς Ξενάκης: Χασάπηδες και κριοφόροι» που παρουσιάζεται στο Μέγαρο Εϋνάρδου του ΜΙΕΤ (4 Δεκεμβρίου 2019 –28 Μαρτίου 2020).
Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος
Ο ΕΥΓΕΝΙΟΣ Δ. ΜΑΤΘΙΟΠΟΥΛΟΣ είναι καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και συνεργαζόμενος ερευνητής στο Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών – ΙΤΕ. Είναι επίσης ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (ΕΕΙΤ, 2001), της οποίας διετέλεσε πρόεδρος από το 2016 μέχρι το 2019. Από το 1995 έως το 2001 υπήρξε αρχισυντάκτης και επιστημονικός επιμελητής του Λεξικού Ελλήνων Καλλιτεχνών, τόμοι Α΄-Δ΄, Μέλισσα, Αθήνα 1997-2001.Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα και βιβλία, μεταξύ των οποίων: Η έννοια της «γενιάς» στην περιοδολόγηση της ιστορίας, της ιστορίας της λογοτεχνίας και της ιστορίας της τέχνης, ΠΕΚ, Ηράκλειο 2019‧ C. Parthénis. Η ζωή και το έργο του Κωστή Παρθένη, Κ. Αδάμ, Αθήνα 2008‧J. Mita. Η ζωή και το έργο του Γιάννη Μηταράκη (1897-1963), Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2006. Έχει επίσης επιμεληθεί συλλογικούς τόμους.
Διαβάστε επίσης:
Χασάπηδες και Κριοφόροι: Έκθεση με έργα του Κοσμά Ξενάκη στο Μέγαρο Εϋνάρδου
