Ως φυσικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης, ο χορός είναι ένα λειτουργικό μέσο έκφρασης και απελευθέρωσης αυτής (της ύπαρξης) σε επίπεδα όπου το μυαλό δεν έχει απόλυτη πρόσβαση. Η κορυφαία χορεύτρια και χορογράφος του 20ου αιώνα, Martha Graham, τό είχε διατυπώσει καλύτερα: «Ο χορός είναι η κρυμμένη γλώσσα της ψυχής».
Η Παγκόσμια ημέρα χορού, στις 29 Απριλίου, είναι μια καλή αφορμή για να προσδιορίσουμε την σχέση μας με την τέχνη αυτή, αλλά και για να συλλογιστούμε πάνω στα παγκόσμια και εγχώρια «χορευτικά» τεκταινόμενα.
Την καλύτερη ευκαιρία γι’αυτό μας την προσφέρει η πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε με την μια εκ των δύο γυναικών σκηνοθετών του ντοκιμαντέρ «Working Dancers», την Κωσταντίνα Μπούσμπουρα. Το φίλμ, που έκανε την πρεμιέρα του στο 18ο Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, καταγράφει την ιστορία μιας ομάδας διακεκριμενων χορευτών της Αργεντινής, που δημιούργησαν στο Μπουένος Άιρες την πρώτη εθνική ομάδα σύγχρονου χορού. Η καμερα διεισδύει στις πρόβες και τις παραστάσεις της ομάδας αυτής αλλά πολύ περισσότερο γίνεται μάρτυρας των δυναμικών διεργασιών που εκτελούνται στα πλαίσια του αγώνα που τα μέλη της δίνουν για την νομική αναγνώριση και κατοχύρωση του επαγγέλματος τους. Ουσιαστικά το ντοκιμαντέρ δίνει ένα πολύ δυνατό εκτυλισσόμενο μάθημα πολιτικής διαπαιδαγώγης, που φέρνει σε πρώτο πλάνο την συλλογική δράση ως απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάκτηση δικαιωμάτων. Όλα αυτά μαζί με πολύ όμορφες εικόνες σωμάτων που χορεύουν και «χάνονται».
Συνέντευξη: Ελένη Τσόκα
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Culturenow.gr: Ποιά είναι η ιστορία του «Working Dancers»; Πως γενήθηκε η ιδέα για το ντοκιμαντέρ;
Κωνσταντίνα Μπούσμπουρα: Το 2009, στα πλάισια προβολής του Feeiling from Outside σε ένα φεστιβάλ χορού στο Μπουένος Αιρες, με κάλεσαν σε μία πρόβα τους στο κτίριο της Εθνικήs Βιβλιοθήκης, οι μετέπειτα πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ, οι χορευτές Μπετίνα, Ερνέστο, Βικτώρια και Πάμπλο. Τότε είχαν μόλις απολυθεί επειδή είχαν κινητοποιηθεί, με αφορμή το ατύχημα της Βικτώριας σε μία πρόβα, για να υπεράσπίσουν το δικαιωμα τους να έχουν ιατρική κάλυψη για τα ατυχηματά τους ως χορευτές. Πράλληλα πάλευαν για τα εργατικά τους δικαιώματα και την αναγνώριση του χορού ως επάγγελμα. Ταυτίστηκα και ενθουσιάστηκα με τον αγώνα τους και την ιδεα τους για την συλλογική λήψη αποφάσεων στην ομάδα τους και τους πρότεινα να με δεχτούν ως ανθρωπολόγο στην «κοινοτητά τους» για να κάνουμε επιτόπια εθνογραφική έρευνα με την συνσκηνοθέτρια Χούλια Χέιμαν με μελλοντικό σκοπό ενα ντοκιμαντέρ. Ακολουθήσαμε τις δραστηριοτητές τους κατα την διάρκεια εξι χρόνων, καταγράφωντας και τεκμηριώνοντας ολη την πορεία τους πριν και μετά την ιδρυση της πρώτης κρατικής ομάδας σύγχρονου χορού της Αργεντινής υπό την συλλογική τους διοίκηση. Το ντοκιμαντέρ ακολουθεί όλη αυτή τη διαδικασία που βασίζεται στην ιδέα της αυτοδιαχείρισης και την συλλογική κινητοποίηση για την διεκδίκηση των εργατικών δικαιωμάτων των χορευτών.
Cul.N: Μέσα στο ντοκιμαντέρ εκτυλίσσεται μια δυνατή ιστορία πολiτικής ζύμωσης. Πως θα περιγράφατε τις συνθήκες, τα άτομα και τις διεργασίες που έλαβαν χώρα;
Κ.Μ: Πρόκειται για μια ιστορία πολιτικής ζύμωσης που δείχνει τον ανθρώπινο αγώνα και τα συναισθήματα μιας ομάδας χορευτών οι οποίοι βλέπουν στην πράξη να αμφιταλαντεύεται η ιδέα της αυτοδιαχείρισης και δημοκρατίας της βάσης και παλεύουν συνέχεια για την συναίνεση μέσα στα πλάισια μιας ετερογενούς ομάδας. Οι συνθήκες μέσα στην ομάδα χορού δεν ήταν πάντα εύκολες και ευχάριστες, υπήρχαν διαφωνίες, εντάσεις και διλήμματα. Ομως όλες οι διεργασίες που τελέσθηκαν βασίζονταν σε συλλογικές αποφάσεις και ατέρμονες συζητήσεις. Το γεγονός οτι μάς δέχτηκαν στην ομάδα τους εμένα και την Χούλια μέσα στα πλάισια αυτής της πολιτικής ζύμωσης μαρτυρά την επιθυμία τους να καταγραφεί η ιστορία της πρώτης σύγχρονης κρατικής ομάδας χορού της Αργεντινής. Και όπως φαίνεται και μέσα απο το ντοκιμαντέρ η υιοθέτηση πρακτικών αυτοδιαχείρισης είναι μια πολυπλοκη διαδικασία που συντελείται μέσα σε ένα κοινωνκό πλάισιο που δεν βοηθάει.
Υπάρχει όμως και το άλλο σκέλος πολιτικης ζύμωσης μέσα στο ντοκιμαντέρ που είναι πολύ ελπιδοφόρο. Αναφέρομαι στην συσπείρωση όλης της χορευτικής κοινότητας της χώρας για την οργάνωση των κινητοποιήσεων και του flasmob την 29η Απριλίου του 2014 όπου έπειτα απο μαζική λαική συμμετοχή κατατέθηκε στο Κονγκρέσο της Αργεντινής το προσχέδιο για τον Εθνικό Νόμο για τον Χορό. Τα γυρίσματα εκέινης της ημέρας θα μας μείνουν αξέχαστα. Χιλιάδες άνθρωποι απο όλες τις ηλικίες και τα κοινωνικά στρώματα χόρεψαν μπροστά απο το Κονγκρέσο της Αργεντινής ένα flasmob για την πραγματοποίηση του οποίου είχαν πραγματοποιηθεί πρόβες με εθελοντές σε ολη την πόλη επί ένα χρόνο. Το αποτέλεσμα όπως φάινεται και στο ντοκιμαντέρ είναι η επιτυχία μιας πραγματικά συλλογικής προσπάθειας.
Cul.N: Πως βρίσκετε το περιβάλλον για τους σημερινούς έλληνες χορευτες; Θα μπορούσαν οι διαδιακασίες που πραγματοποιήθηκαν στην Αργεντινή να πραγματοποιηθούν και στην Ελλάδα της «κρίσης»;
Κ.Μ: Αβέβαιο, όπως και για όλους τους έλληνες. Εχω όμως την αίσθηση οτι αυτή η αβεβαιότητα θα δημιουργήσει μεγαλύτερη συσπείρωση και συλλογικότητα. Παρακολουθώ τις κινητοποιήσεις του Σωματείου των Εργαζομένων πάνω στο Χορό, που πρόσφατα έκαναν την δική τους δημιουργική πορεία στο Υπουργείο Εργασίας εκδηλώνοντας τα αιτηματά τους, τις δημιουργίες ελλήνων χορογράφων και τα ελληνικά φεστιβάλ και διαπιστώνω την ύπαρξη μιας πολύ σημαντικής ελληνικής καλλιτεχνικής κοινότητας.
Στην Ελλάδα όμως δεν έλαβαν ποτέ χώρα οι συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που έλαβαν χώρα στην Αργεντινή μετά την κρίση και μέχρι και την πρόσφατη αλλαγή κυβέρνησης και που επέτρεψαν την ανάδειξη νέων καλλιτεχνικών προτάσεων και συλλογικών αιτημάτων. Αναφέρομαι σε μία πολιτιστική πολιτική που να επιτρέπει τον διάλογο των καλλιτεχνών με τους πολιτικούς ιθύνοντες και την οικονομική ενίσχυση όλης της παραγωγικής καλλιτεχνικής διαδικασίας και όχι μόνο του τελικου αποτελέσματος, δηλαδή του καλλιτεχνικού έργου. Απο την άλλη πλευρά θεωρώ οτι ήδη λαμβάνουν χώρα σημαντικές διαδικασίες στην Ελλάδα της κρίσης σε πιο μικρή κλίμακα, οπως το παράδειγμα που ανέφερα, και επίσης στο επίπεδο της τοπικής αυτοδίοικησης θεωρώ οτι γίνονται εξαιρετικές προσπάθειες ενίσχυσης και ανάδειξης της καλλιτεχνικής κοινότητας.
Cul.N: Η φιλμογραφία σας μεχρι στιγμής είναι αφιερωμένη σε θεματικές που αφορούν τον χορό. Πως βιώνετε το ζευγάρωμα της τέχνης του κινηματογράφου με την τέχνη του χορού;
Κ.Μ: Ειναι η τέλεια συμβίωση και στο ντοκιμαντέρ και στην ζωή μου. Υπάρχει συνέχεια κίνηση με την ευρεία έννοια του όρου. Στην κινηματογραφική αφήγηση εμπλέκεται η χορευτική αφήγηση και δημιουργείται μία καλλιτεχνική συνέργεια. Συνεργάστηκαμε πολύ με τους χορογράφους για να πετύχουμε διάφορα πλάνα και διαπιστώσαμε ότι ήταν πολύ ευκολο να επικοινωνήσουμε μαζί τους. Με την Χούλια πιστεύουμε στην ποιητική διάσταση του ντοκιμαντέρ και με αυτή την προσέγγιση χτίσαμε την αφήγηση της ταινίας.
Cul.N: Η παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας έλαβε χώρα στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Πώς ήταν εκεί; Ποιά είνα τα σχέδια για την πορεία του ντοκιμαντέρ;
Κ.Μ: Η πρεμιέρα της ταινίας στο Διεθνές Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης έγινε με μεγάλη επιτυχία και με ένα υπέροχο κοινό που έθεσε ωραία και επίκαιρα ερωτήματα. Έζησα ένα πολύ φιλόξενο και θετικό κλίμα υποδοχής και οργάνωσης απο όλους τους συντελεστές του φεστιβάλ, οργανωτές και κοινό.
Η συμμετοχή του κόσμου επιβεβαίωσε την επιθυμία μας με την Χούλια να μοιραστούμε την εμπερία της αυτοδιαχείρισης των χορευτών της Αργεντινής με άλλες ομάδες – όχι απαραίτητα καλλιτεχνικές- και να ανοίξουμε έναν διάλογο με την ελληνική κοινωνία πάνω σε πρακτικές αυτο-οργάνωσης μέσα στα πλαίσια περιστολής- ή και ανυπαρξίας- του κοινωνικού κράτους. Τα έμμεσα σχέδια μας είναι η συμμετοχή σε διεθνή φεστιβάλ, η διανομή σε ελληνικές αίθουσες τον Σεπτέμβριο, και η μεγάλη πρεμιέρα στο Μπουένος Άιρες σε αίθουσα του INCAA (Αργεντίνικο Κέντρο Κινηματογράφου)- καθότι το ντοκιμαντέρ ολοκληρώθηκε χάρη σε επιδότηση που πήρε απο αυτό. Σχεδιάζουμε και παράλληλα event στην πόλη με την συνεργασία της χορευτικής κοινότητας.
Cul.N: Σήμερα είναι η παγκόσμια ημέρα χορού. Τι θα θέλατε να ευχηθείτε;
Κ.Μ: Θα ήθελα να ευχηθώ την αναγνώριση του επαγγέλματος του χορευτή και όσων ασχολούνται με τον χορό ως εργασία. Για την Ελλάδα εύχομαι τον σχεδιασμό μιας πολιτιστικής πολιτικής που θα περιλαμβάνει την ίδρυση δημόσιου Πανεπιστημίου Χορού, αναγνώριση των επαγγελματικών σπουδών των χορευτών και ενίσχυση της ακαδημαικής έρευνας και καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η 29η απριλίου έχει ταυτιστεί για μένα με την κινητοποίηση της χορευτικης κοινότητας της Αργεντινής για τον Εθνικό και Συνταξιοδοτικο Νόμο για το Χορό. Εν οψει των φετινών εκδηλώσεων, τους εύχομαι να το πετύχουν!
Λίγα λόγια για την σκηνοθέτιδα
Η Κωνσταντίνα Μπούσμπουρα σπούδασε Οικονομικές Επιστήμες στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Λατινοαμερικανικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα και Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο τη Σεβίλλης. Από το 2007 ασχολείται με την επιτόπια έρευνα και σκηνοθεσία εθνογραφικών ντοκιμαντέρ και δραστηριοποιείται στον χώρο της οπτικοακουστικής πολιτιστικής παραγωγής με έδρα το Μπουένος Άιρες. Το πρώτο της ντοκιμαντέρ «Feeling from Outside» (2007) ήταν το αποτέλεσμα μιας εθνογραφικής έρευνας πάνω στις ξένες χορεύτριες flamenco στην Ανδαλουσία. Με την συν-σκηνοθέτιδα του «Working Dancers» Χούλια Χειμαν γνωριστήκε το 2008 παρακολουθώντας ένα σεμινάριο οπτικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Αιρες, όπου υπήρξε άμεση ταύτιση των ενδιαφερόντων τους.