Κωστής Αντωνιάδης: Η φωτογραφία παρά τον φαινομενικά άκαμπτο χαρακτήρα της είναι ένα εύπλαστο εκφραστικό μέσο

Μέχρι τις 26 Μαϊου το Μουσείο Μπενάκη φιλοξενεί τις Χρησιμοποιημένες Φωτογραφίες του Κωστή Αντωνιάδη, οι οποίες παρουσιάζονται μέσα από εννέα ενότητες που καλύπτουν χρονικά την περίοδο 1985 – 2013. Με αφορμή την έκθεση ο φωτογράφος Κωστής Αντωνιάδης μας μιλά για αυτές τις εικόνες, από τη δημιουργία τους, μέχρι και την μαγική στιγμή που η φωτογραφία μπορεί και ξεφεύγει από το πραγματικό και εισχωρεί στη σφαίρα του φανταστικού.

Συνέντευξη: Αθηνά Πούλιου

CultureNow: Το Μουσείο Μπενάκη φιλοξενεί μία έκθεση που περιλαμβάνει εννέα ενότητες φωτογραφιών που τραβήξατε και δημιουργήσατε από το 1985 έως το 2013. Πείτε μας λίγα λόγια για την έκθεση και την κάθε ενότητα που παρουσιάζεται;

Κωστής Αντωνιάδης: Για να περιγράψω την έκθεση, μου φαίνεται πως είναι προτιμότερο να πω τι θα δείτε σε αυτή. Ξεκινώντας λοιπόν από έργα του 1985 θα δείτε στους δρόμους της Αθήνας φωτογραφίες απλών ανθρώπων και καθημερινά στιγμιότυπα να καταλαμβάνουν τη θέση των μοντέλων στα διαφημιστικά ταμπλό. Θα δείτε στους τοίχους εγκαταλελειμμένων σπιτιών ίχνη φθαρμένων φωτογραφιών που ως τοιχογραφίες εμψυχώνουν τους χώρους τους με ιστορίες, επιθυμίες και φαντασιώσεις  των υποθετικών τους κατοίκων. Τέσσερα ολόσωμα φυσικού μεγέθους πορτραίτα σε επιχρυσωμένο φόντο να παίρνουν τη θέση αγίων σε θρησκευτικές εικόνες και δέκα έξη νέους σε  μια φωτογραφική ζωφόρο. Σε μια άλλη ενότητα έργων θα δείτε πορτραίτα ανδρών και γυναικών να ενσαρκώνουν ήρωες και ηρωίδες από κλασικές τραγωδίες, όπερες και θεατρικά έργα. Θα δείτε επίσης χάρτες, που περιγράφουν διαδρομές και τοπία χωρίς να τα δείχνουν, αλλά και περιοχές από την Ελλάδα που μοιάζουν με νυχτερινά πλάνα ταινιών γουέστερν. Θα ανακαλύψετε σε φωτογραφικές συλλογές πρόσωπα να εμφανίζονται μέσα από φθαρμένες αρνητικές πλάκες και χαρτιά. Τέλος σε μια ενότητα με οικογενειακές αναμνηστικές φωτογραφίες, θα σας δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώσετε την ευκολία με την οποία η φωτογραφία λέει και αλήθειες και ψέματα. Κι ακόμα, πως μπορεί, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις να ανοίξει ένα διάδρομο στο φανταστικό.

C. N.: Κάθε ενότητα της έκθεσης περιέχει ένα σύνολο φωτογραφιών που όλες μαζί δίνουν ένα ολοκληρωμένο έργο. Στις ενότητες όπως οι Ήρωες και οι Ηρωίδες ή Χάρτες υπάρχουν πολλοί συμβολισμοί. Μιλήστε μας λίγο για τους συμβολισμούς που χρησιμοποιείτε. Πώς μεταμορφώνεται μία εικόνα που περιέχει το πραγματικό – ένα άδειο κτίριο ή έναν απλό άνθρωπο – σε μία συμβολική εικόνα, γεμάτη νοήματα;

K. A.: Αυτό που λέτε συμβολισμός, είναι ουσιαστικά αποτέλεσμα της διαφορετικής ανάγνωσης που κάνουμε στα πράγματα όταν αυτά μας παρουσιάζονται με ασυνήθιστο τρόπο. Για παράδειγμα, πορτραίτα που βλέπουμε στις φωτογραφίες να είναι τοποθετημένα πάνω σε βάθρα υποδεικνύουν ένα τρόπο ανάγνωσης. Η συγγένεια δηλαδή της μορφής τους με προτομές ηρώων μας καθοδηγεί, για να το πούμε απλά, να δούμε αυτά τα πορτραίτα ως ήρωες – χαρακτήρες στη συγκεκριμένη περίπτωση των κειμένων που τα υποστηρίζουν. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τους Χάρτες η μορφή των οποίων παραπέμπει σε καρτέλες ταξινόμησης και ταξιδιωτικές σημειώσεις περιηγητών πριν από την ανακάλυψη της φωτογραφίας. Αυτός είναι ο τρόπος, ή αν θέλετε, η δοκιμασία στην οποία υποβάλλω τη φωτογραφία στις διαφορετικές ενότητες των Χρησιμοποιημένων Φωτογραφιών. Για παράδειγμα γνώριζα καλά πως ήταν τελείως εξωπραγματικό να τοποθετήσω φωτογραφίες προσώπων στους τοίχους, αλλά το δοκίμασα υιοθετώντας τη μορφή φθαρμένης τοιχογραφίας χρησιμοποιώντας μια λεπτομερή φωτογραφική περιγραφή. Και μου φαίνεται δούλεψε. Η αποδεικτική δύναμη του φωτογραφικού τεκμηρίου οδηγεί τον θεατή να αποδεχθεί την εκδοχή του φανταστικού. Και αυτό είναι προϋπόθεση για να γεννηθεί η ιστορία που ο καθένας σχηματίζει στο μυαλό του ανάλογα με τις εμπειρίες και αναφορές που έχει.

C. N.: Η χρονική περίοδος που καλύπτουν τα φωτογραφικά σας έργα αγγίζει σχεδόν τα 30 χρόνια δουλειάς. Τα χαρακτηριστικά κάθε ενότητας είναι και χαρακτηριστικό της κάθε εποχής ή είναι διαχρονικά;

K. A.: 30 χρόνια αλλά με μια διακοπή 20 περίπου χρόνων. Ουσιαστικά αυτό που θα μπορούσε να είναι διαφορετικό είναι οι φωτογραφίες της δεκαετίας του 80 με αυτές του 2010 μέχρι σήμερα. Όμως όχι. Παρότι η φωτογραφική τεχνολογία είναι σήμερα τελείως διαφορετική, αυτό δεν με επηρέασε καθόλου. Έκανε τη δουλειά μου πιο εύκολη αλλά ένα ήταν τότε το πρόβλημα και παρέμεινε το ίδιο: Να περιγράψω τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες η φωτογραφία, ένα μέσο απεικόνισης κατεξοχήν προσκολλημένο στην πραγματικότητα, μπορεί να εισχωρήσει στη σφαίρα του φανταστικού.

C. N.: Η έννοια «χρησιμοποιημένες» μας προϊδεάζει για κάτι το παλιό, κάτι που το έχουμε ξανασυναντήσει και έχει υποστεί ήδη μία χρήση. Αυτός είναι ο σκοπός των χρησιμοποιημένων φωτογραφιών, να μας επαναφέρουν μνήμες ή να μας δημιουργήσουν νέες;

K. A.: Ο όρος «χρησιμοποιημένες» έχει περισσότερο την έννοια της μεταχείρισης. Οι φωτογραφίες μου έχουν υποστεί, όπως ήδη περιέγραψα, μια μεταχείριση. Μοιάζουν με άλλες εικόνες, παίρνουν κάτι από τη σημασία τους, υποδύονται ρόλους και ναι, επαναφέρουν μνήμες, ανασύρουν εικόνες και ανανεώνουν το απόθεμα εικόνων μέσα από το οποίο αντιλαμβανόμαστε το κόσμο και την τέχνη.

C. N.: Η καλλιτεχνική και η τεχνική επέμβαση πάνω στις «χρησιμοποιημένες φωτογραφίες» φέρνει περισσότερα νοήματα για τα μάτια κάθε θεατή. Για εσάς η αναδημιουργία μιας φωτογραφικής εικόνας, εκτός από βαθύτερες σκέψεις και συμβολισμούς, τι άλλο σας δίνει φωτογραφικά;

K. A.: Επιβεβαίωση, μόνο την επιβεβαίωση ότι η φωτογραφία παρά τον φαινομενικά άκαμπτο χαρακτήρα της είναι ένα εύπλαστο εκφραστικό μέσο.

C. N.: Ως καθηγητής φωτογραφίας μέχρι και σήμερα στο ΤΕΙ Αθηνών, πώς φαντάζεστε το μέλλον της φωτογραφίας, τόσο από καλλιτεχνικής άποψης όσο και από εμπορικής. Οι νέοι φωτογράφοι σήμερα εκπαιδεύονται καλλιτεχνικά και τεχνικά όπως προτάσσει η εποχή της ψηφιακής φωτογραφίας, υπάρχουν τα μέσα και οι προϋποθέσεις στην Ελλάδα για αυτό, στο πλαίσιο της δημόσιας εκπαίδευσης;

K. A.: Βέβαια. Τα μέσα υπάρχουν, όπως υπάρχουν και άξιοι δάσκαλοι, η εποχή όμως που με ρωτάτε είναι λάθος. Οι καταστάσεις που ζούμε καθημερινά έχουν λυγίσει τους νέους μας, είναι φοβισμένοι, και πώς να μην είναι; Θα ήμουν εξαιρετικά αισιόδοξος, γιατί η τεχνολογία μας επιτρέπει να κάνουμε εκπληκτικά βήματα στην εκπαίδευση, το διαδίκτυο εξασφαλίζει γρήγορη και αποτελεσματική επικοινωνία ενώ ταυτόχρονα ανοίγει νέους δρόμους διάχυσης των παραγόμενων έργων. Πώς να μην είναι κανείς αισιόδοξος με αυτά τα δεδομένα, αλλά όλα τα σφάλματα του παρελθόντος έχουν τώρα πέσει πάνω μας, πάνω στους φοιτητές μας.

Λεζάντες
Φωτό πάνω: Μάθημα Ζωγραφικής με τον Αδελφό μου, Ιούνιος 1952″ από την ενότητα Αλήθειες και Ψέματα
Φωτό κάτω: Αφίσα στα Εξάρχεια Ι, 1985, Αργυροτυπία 50Χ45 εκ. από την ενότητα Χρησιμoποιημένες Φωτογραφίες 1