Κυριάκος Κουτσομάλλης: Ο Ζογγολόπουλος με τις προτάσεις του ενσυνείδητα αλλάζει τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης

Τo Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή οργανώνει στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου γι’ αυτό το καλοκαίρι την αναδρομική έκθεση στο έργο του διακεκριμένου γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου, με τίτλο Η ασίγαστη πλησμονή στο αχανές της αφαίρεσης. Ο επιμελητής της έκθεσης και διευθυντής του μουσείου στην Άνδρο, κύριος Κυριάκος Κουτσομάλλης μίλησε στο Culture Now σχετικά με την έκθεση και το έργο του Έλληνα καλλιτέχνη.

Το αφιέρωμα ξεκινά από την πρώιμη νεανική περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από μια εντυπωσιακή ρεαλιστική σχεδιαστική δυνατότητα, συνεχίζει στη φάση της υπαινικτικής πιστότητας στο αντικείμενο, για να φτάσει μέχρι τη μακρά περίοδο της παντελούς απόρριψης των ρεαλιστικών αναφορών. Η έμφαση, όπως είναι επόμενο δίνεται στην αφαιρετική περίοδο, των ελεύθερων συνθέσεων, των δισδιάστατων ανάγλυφων επιφανειών, στους μεγεθυντικούς διαθλαστικούς φακούς και τις ομπρέλες, τις υδροκινητικές κατασκευές, στις μακέτες και φωτογραφίες των μνημειωδών κατασκευών σε δημόσιους χώρους.

Συνέντευξη: Στρατής Πανταζής

Culture Now: Μιλήστε μας λίγο για το τί θα θα δούμε φέτος στην αναδρομική έκθεση του Ζογγολόπουλου στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο;

Κυριάκος Κουτσομάλλης: Θα είναι μια αναδρομή στο σύνολο των δημιουργικών φάσεων της μακρόχρονης πορείας των διαρκών και αδιάλειπτων αναζητήσεων, της ασίγαστης πλησμονής, όπως το πρώτο μέρος του τίτλου δηλώνει. Αυτός ο ανάπλους σ’ένα έργο πολύτροπο και πολύμορφο και ως εκ τούτου δύσλεκτου, δύσληπτου και εν πολλοίς αινιγματικού επιχειρείται με έργα όλων των κατηγοριών και μορφών και στο μέτρο των δυνατοτήτων που ορίζονται από τα όρια του χώρου, με έργα περιορισμένων διαστάσεων ώστε η διανομή στο χώρο να καθίσταται εφικτή. 

CN: Έχουν γίνει πολλές εκθέσεις σχετικά με το έργο του καλλιτέχνη. Υπάρχουν κάποιες επιπλέον πληροφορίες που θα λάβει ο επισκέπτης από αυτή την έκθεση και από τον κατάλογο που τη συνοδεύει. Τί είναι αυτό που την διαφοροποιεί;

ΚΚ: Μία έκθεση για την έκθεση προφανώς και θα είχε περιορισμένης σημασίας λόγο ύπαρξης αν δεν είχε σκοπό, κατ’ελάχιστον έστω, να προσθέσει κάτι επιπλέον στην διεύρυνση του ορίζοντα ανάγνωσης ενός έργου. Το εύρος του έργου του Γιώργου Ζογγολόπουλου, ιδωμένο στο σύνολό του ευνόητο είναι να αφήνει σημεία αδιευκρίνιστα που η έκθεση αυτή, όπως και όσες θα ακολουθήσουν, θα κληθούν να τα αναδείξουν διότι τότε μόνο θα έχουν λόγο και αιτία οργάνωσης. Σ’ότι μας αφορά αυτό συνίσταται σε μια σφιχτή, συγκροτημένη, διαρθρωτική δομή η οποία έρχεται να στηριχθεί από κείμενα που συγγράφουν έγκριτοι μελετητές του έργου του Γιώργου Ζογγολόπουλου.

CN: Ποιοι παράγοντες ήταν καθοριστικοί για τη διαμόρφωση του έργου του;

KK: Αυτοί που ο τίτλος δηλώνει. Η ασίγαστη δηλαδή πλησμονή. Η ακόρεστη περιέργεια για ό,τι το νέο. Ο διαρκής πειραματισμός με στοιχεία που προσφέρει η νέα τεχνολογία. Η πρόσληψη, η αφομοίωση και ενσωμάτωση μηνυμάτων που εισέπραττε από τις επαφές και γνωριμίες του στον Ευρωπαϊκό χώρο.

CN: Πως διαφοροποιείται το έργο του από αυτό των υπολοίπων καλλιτεχνών της γενιάς του ’30; Υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο ανατρεπτικό στοιχείο στο έργο του που το καθιστά επίκαιρο στις μέρες μας;

ΚΚ: Καλλιτεχνικά ο Γιώργος Ζογγολόπουλος ανδρώθηκε κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Μια εποχή δύσκολη, εξόχως όμως δημιουργική για όλες ανεξαρτήτως τις τέχνες. Είναι μια περίοδος κατά την οποία διακεκριμένοι πρωτοπόροι της διανόησης και των καλών τεχνών συναντιόνται, συνδιαλέγονται, ανταλλάσουν σκέψεις και απόψεις και στο σύνολό τους εκφράζουν την αναγκαιότητα υπερβάσεων του κατεστημένου τροφοδοτώντας έτσι και τους εικαστικούς προβληματισμούς και ενθαρρύνοντας την αισθητική στροφή προς ανανεωμένες εκφράσεις και διατυπώσεις του νέου.

Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος ήταν ένας από αυτούς της περιώνυμης δηλαδή γενιάς του ’30. Το έργο του δεν διαφοροποιείται, συνεπώς, από τους ομότεχνούς του, αλλά συνεργεί και συμπράττει προς την μετάβαση από τον υπαινικτικό έστω ρεαλισμό προς την αφαίρεση.

CN: Τελικά ο Ζογγολόπουλος ήταν περισσότερο ζωγράφος, γλύπτης ή αρχιτέκτονας;

ΚΚ: Υπήρξε και τα τρία. Το ερώτημα είναι αν υπήρξε αρχιτέκτων πρωτού υπάρξει γλύπτης και ζωγράφος. Ως γλύπτης βέβαια καθιερώθηκε, αναγνωρίστηκε και δικαιώθηκε. Ιδιαίτερα από την ύστερη φάση των συνθέσεων με τις ομπρέλες, τους διαθλαστικούς φακούς, τις υδροκινητικές και φωτοκινητικές κατασκευές. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του όμως προσελήφθη και εργάστηκε ως μακετίστας και σχεδιαστής στον οργανισμό Σχολικών Κτιρίων για να αναλάβει στην συνέχεια την μελέτη και τον σχεδιασμό αυτοτελών σχολικών κτιρίων. Άλλωστε κατά τα λόγια του ίδιου «Το κτίσμα, το αρχιτεκτόνημα είναι ένα γλυπτό».

CN: Πολλά έργα του τα συναντάμε στο δημόσιο χώρο όπως στο σταθμό του μετρό του Συντάγματος, στην Πλατεία Ομονοίας κα στην παραλία της Θεσσαλονίκης. Πιστεύετε ότι τα έργα αυτά έχουν αποκτήσει μνημειακό χαρακτήρα ή εξακολουθούν να είναι επίκαιρα;  

ΚΚ: Τα έργα στους δημόσιους χώρους, 40 τον αριθμό, οριοθετούν μια διαχωριστική γραμμή που προσδίδει τον χαρακτήρα μιας πόλης που ξεφεύγει από την κλασική αγαλματοποΐα, για να προσλάβει τον αέρα μιας πόλης που θέλει να χαρακτηρίζεται μοντέρνα. Ο Ζογγολόπουλος με τις προτάσεις ενσυνείδητα αλλάζει τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Παράγει έργα που υπόκεινται σε μια αισθητική πρακτική η οποία υπαγορεύεται από την ανάγκη αναζήτησης νέων δυνατοτήτων τις οποίες επιτάσσει η νέα κοινωνική πραγματικότητα.

CN: Στο μουσείο σας έχετε φιλοξενήσει το έργο πολλών σημαντικών και για την ακρίβεια των σημαντικότερων πρωτοπόρων του παγκόσμιου μοντερνισμού. Πιστεύετε ότι το έργο του Ζογγόπουλου είναι της ίδιας εμβέλειας;   

ΚΚ: Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος ζώντας, ενεργώντας και δημιουργώντας στον περιφερειακό δημιουργικό γεωγραφικό χώρο που δεν βρίσκεται στον πυρήνα των πρωτοποριακών, καλλιτεχνικών ζυμώσεων και αισθητικών ανακατατάξεων δεν μπορούσε να έχει παρεμβατικό ρόλο στα τεκταινόμενα του παγκόσμιου μοντερνισμού. Στον τόπο του ωστόσο υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ανανεωτές της σύγχρονης ιστορίας της τέχνης. Κατά τα επαγγελματικά ταξίδια του στην Ευρώπη, τα μηνύματα που εισέπραξε, αφομοίωσε και εφάρμοσε στα δικά του μέτρα, στην δική του ευαισθησιακή δεκτικότητα αποτέλεσαν στηρίγματα για τις δικές του αναζητήσεις. Στα έργα του διαπιστώνονται άλλωστε συγγενικές επιρροές από καλλιτέχνες της διεθνούς πρωτοπορίας όπως του Miró, Marino Marini, Germaine Richier, Giacometti, Archipenko, Zadkine, κ.α. Παρόλη την σπουδαιότητα της αδιαμφισβήτητης συμβολής του στο ανανεωτικό κίνημα του Μοντερνισμού, οι προτάσεις του σε διεθνές επίπεδο θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι είναι ισοσθενείς αυτών του Giacometti ή του Miró, που υπήρξαν στον πυρήνα του κινήματος. 

Λεζάντες έργων: 

1. Μνημείο Ζαλόγγου, 1953, Ορείχαλκος με πατίνα, 130 x 174 x 38 cm

2. Προτομή της Ε.Π., 1948, 33 x 16 x 20 cm, γύψος

Η αναδρομική έκθεση στο έργο του διακεκριμένου γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου φιλοξενείται στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου από 19 Ιουνίου έως 25 Σεπτεμβρίου 2016. Περισσότερες πληροφορίες