Λάθος στη Μετάφραση

Όχι μόνο ένα. Αλλά αρκετά λάθη στη μετάφραση. Κι όχι απαραίτητα επειδή χρησιμοποιήθηκε κάποιο εργαλείο αυτόματης μετάφρασης τύπου Google Translate. Το οποίο άλλωστε όπως θα έχετε ίσως προσέξει έχει βελτιωθεί σημαντικά σε σχέση με το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν.

Λάθη στη μετάφραση εξαιτίας της …μάστιγας της εποχής που ακούει στο όνομα «Διαγώνια Ανάγνωση». Δηλαδή αυτό που ξεκινάς να διαβάζεις ένα κείμενο από την αρχή και προχωράς πηδώντας ολόκληρες προτάσεις ή / και παραγράφους ακόμη. Λίγο όπου πέσει το μάτι ένα πράγμα.

Αυτού του τύπου η ανάγνωση  βέβαια είναι πολύ εύκολο να οδηγήσει σε παρανοήσεις ή / και σε λάθος συμπεράσματα. Πολύ περισσότερο δε, όταν το υπό ανάγνωση κείμενο δεν είναι στην μητρική σου γλώσσα, αλλά είναι για παράδειγμα στην αγγλική.

Κάτι τέτοιο πρέπει να συνέβη στον κειμενογράφο του Δελτίο Ειδήσεων ενός επιτυχημένου και καταγεγραμμένου στη συλλογική συνείδηση ως ποιοτικού Αθηναϊκού ραδιοφωνικού μουσικού σταθμού όταν ανέφερε ό,τι σύμφωνα με την ετήσια έρευνα της Nielsen οι πωλήσεις των δίσκων βινυλίου παγκοσμίως σημείωσαν άνοδο τέτοια που ξεπέρασαν σε αριθμό τις αντίστοιχες των cd. Η πληροφορία βέβαια ήταν λάθος.

Το περιστατικό δεν είναι καθόλου πρόσφατο. Αν θυμάμαι σωστά πρέπει να συνέβη πριν από 2 ή 3 περίπου χρόνια και το θυμήθηκα όταν έγραφα το προηγούμενο κείμενο της στήλης «Άρση-Θέση» με τίτλο «Βινύλιο: Αλήθειες και Μύθοι» το οποίο αν θέλετε μπορείτε να βρείτε εδώ. Το θυμάμαι πολύ ζωηρά όμως γιατί λίγες ώρες πριν ακούσω το εν λόγω  Δελτίο Ειδήσεων, συμπτωματικά είχα διαβάσει ο ίδιος την έκθεση της Nielsen από όπου αντλήθηκε η συγκεκριμένη πληροφορία. Διαστρεβλωμένη προφανώς. Όχι από πρόθεση φυσικά, αλλά από «λάθος στη μετάφραση» το οποίο προέκυψε από «διαγώνια ανάγνωση». Ακόμη χειρότερα το λάθος δεν έγινε ποτέ αντιληπτό από τον συντάκτη του δελτίου και ως εκ τούτου, όπως είναι φυσικό, δεν διορθώθηκε ποτέ. Το πράγμα γίνεται ακόμη χειρότερο – πάντα τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ χειρότερα – καθώς η είδηση (η λάθος είδηση προφανώς) αναπαράχθηκε.

Στην εποχή του διαδικτύου τα λάθη στη μετάφραση μπορούν να συμβούν στην κυριολεξία (όπως στο παραπάνω παράδειγμα) ή – συνηθέστερα ίσως – μεταφορικά. Όπου σε αυτήν την περίπτωση η  «μετάφραση» είναι η ερμηνεία που δίνει ο αναγνώστης επειδή διαβάζει ένα κείμενο διαγώνια. Η οποία ερμηνεία φυσικά δεν συνάδει απαραίτητα με το περιεχόμενο του κειμένου.

Τα λάθη αυτά μπορούν να χωριστούν στις εξής κατηγορίες:

– Λάθη που προκαλούν το γέλιο και εκθέτουν το μέσο το οποίο τα δημοσιεύει. Αυτά είναι τα πιο ανώδυνα – για τον αναγνώστη – λάθη καθώς το λάθος είναι τόσο κραυγαλέο που δεν είναι ικανό να δημιουργήσει μία εσφαλμένη εντύπωση. Η λάθος πληροφορία δεν εκλαμβάνεται  ως σωστή.

Ένα πρόσφατο παράδειγμα (για να γελάσουμε και λίγο). Σε κουτσομπολίστικο site του εξωτερικού αναρτήθηκε θέμα με τίτλο: «Holy Crap, Clint Eastwood’s son is super hot”. Το θέμα μεταφράστηκε στα ελληνικά και αναρτήθηκε σε ανάλογο ελληνικό site με τίτλο: «Ο Holy Crap, o γιος του Clint Eastwood, είναι πραγματικά υπέροχος!!».

Αν είστε αγγλομαθείς έχετε πέσει κάτω από τα γέλια και προσπαθείτε να συνέλθετε. Όμως, έχετε πάρει σωστά την πληροφορία που θέλει να περάσει το θέμα. Ότι δηλαδή ο γιος του Clint είναι πολύ όμορφο παλικάρι και καίει καρδιές. Το ότι αναφέρεται πως το  όνομα του  είναι «Holy Crap»  είναι βέβαια … γελοίο, αλλά δεν αλλοιώνει την ουσία της πληροφορίας.

– Λάθη που προκύπτουν από τη διαγώνια ανάγνωση Δελτίων Τύπου, συμβολαίων ή ιδιωτικών συμφωνητικών, εμπορικής αλληλογραφίας και γενικώς κειμένων επαγγελματικής χρήσης. Το αντίκτυπο αυτής της κατηγορίας λαθών ποικίλλει. Μπορεί να είναι ανώδυνο, αλλά αν το λάθος είναι τέτοιο που να αλλοιώνει την πληροφορία τότε είναι βεβαίως πολύ σημαντικό.

Ας μείνω στα Δελτία Τύπου μόνο για να μην πλατειάσω. Όταν το δελτίο τύπου αναρτάται αυτούσιο, τότε προφανώς δεν υπάρχει κάποιο λάθος. Στις περιπτώσεις όμως που το δελτίο τύπου χρησιμοποιείται με την άλλη του ιδιότητα (δηλαδή ως πρώτη ύλη για να γράψει ο συντάκτης ένα δικό του κείμενο για το θέμα) τότε καμιά φορά παρουσιάζεται  το φαινόμενο να εμφανίζονται λάθη σε ονόματα συντελεστών ή σε τίτλους έργων. Αυτό είναι σίγουρα ενοχλητικό όσον  αφορά π.χ. στον συντελεστή του οποίου το όνομα αλλοιώθηκε, αλλά συνήθως (όταν π.χ. η αλλοίωση αφορά σε έναν παρατονισμό) το λάθος είναι σχετικά ανώδυνο όσον αφορά στην μεταφορά της πληροφορίας.

Δεν είναι όλα τα λάθη αυτής της κατηγορίας το ίδιο ανώδυνα. Θυμάμαι μία περίπτωση που το κοινό dj set των μελών ενός δημοφιλούς συγκροτήματος που είχε διαλύσει από χρόνια «μεταφράστηκε» ως κοινή συναυλιακή εμφάνιση / επανασύνδεση του συγκροτήματος. Βεβαίως υπήρξαν αντιδράσεις και δημιουργήθηκε ένα σχετικό (και δικαιολογημένο) σούσουρο καθώς σε αυτήν την περίπτωση η αλλοιωμένη  πληροφορία άρχισε να αναπαράγεται με γοργούς ρυθμούς.

– Τέλος έχουμε την πιο «επικίνδυνη» κατηγορία. Αυτή που μία ανάλυση / εκτίμηση συγκεκριμένου ανθρώπου παρουσιάζεται ως αντικειμενικό γεγονός ή όπως στο αρχικό παράδειγμα με το δελτίο ειδήσεων του ρ/σ σταθμού) τα αντικειμενικά  στοιχεία μίας  ανάλυσης / έκθεσης / report μεταφέρονται αλλοιωμένα.

Στην εποχή μας, η ταχύτητα διάδοσης της πληροφορίας είναι ως γνωστό πάρα πολύ μεγάλη. Δεν εξαιρούνται οι …αλλοιωμένες πληροφορίες από αυτό. Οι αλλοιωμένες πληροφορίες αυτής της κατηγορίας είναι δυνατόν να δημιουργήσουν εσφαλμένες εντυπώσεις σε ολόκληρες κοινωνικές ομάδες. Με τη σειρά τους αυτές οι εσφαλμένες εντυπώσεις οδηγούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές στις οποίες οι κοινωνικές ομάδες δεν θα έφταναν αν δεν είχε προηγηθεί η διάδοση της αρχικής πληροφορίας . Και βέβαια, αντιλαμβανόμαστε φαντάζομαι ότι μέσα σε αυτήν την τρίτη κατηγορία μπορεί να συναντήσει κανείς περιπτώσεις πολύ πιο «επικίνδυνες» από το αρχικό παράδειγμα για τις πωλήσεις του βινυλίου…

Κάθε φορά που συναντώ ένα λάθος από οποιαδήποτε από τις παραπάνω κατηγορίες, ξαφνιάζομαι. Δεν μου είναι καθόλου εύκολο να χωνέψω το γεγονός ότι αυτού του τύπου το φαινόμενο είναι ίδιον της εποχής του διαδικτύου. Μου φαίνεται οξύμωρο. Θέλω να πω ότι η ίδια αυτή η εποχή μας παρέχει όλα τα εργαλεία εκείνα  με τα οποία μπορούμε ταχύτατα να διασταυρώσουμε, επιβεβαιώσουμε, ελέγξουμε μια πληροφορία. Δεν χρειάζεται να τρέχουμε σε βιβλιοθήκες για να τα πετύχουμε αυτά. Δεν βρισκόμαστε στα χρόνια του Μεσαίωνα (πριν από τον Γουτεμβέργιο και βέβαια πριν την ψηφιακή επανάσταση) ώστε να χρειάζεται να κάτσουμε να αντιγράψουμε με …το μελάνι και το φτερό ένα βιβλίο προκειμένου να το διαδώσουμε. Παρόλα αυτά αφηνόμαστε – πολύ φοβάμαι μάλλον τακτικά – έρμαια «λαθών στην μετάφραση» σε βαθμό τέτοιο που η ταχύτητα διάδοσης της πληροφορίας να μετατρέπεται από πλεονέκτημα σε μειονέκτημα.

Δεν ανέφερα τυχαία τον Μεσαίωνα. Πιθανολογείται ότι  στα χρόνια του Μεσαίωνα έγινε το μεγαλύτερο «λάθος στη μετάφραση» στην ιστορία της μουσικής. Δεν συμφωνούν όλες οι πηγές με αυτό που θα αναφέρω καθώς το τι πραγματικά συνέβη έχει χαθεί στα βάθη των αιώνων αλλά το γεγονός της αλλοίωσης και του λάθους  παραμένει:

Στην μουσική υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες κλίμακες, οι λεγόμενοι Τρόποι (Modes) οι οποίοι χρησιμοποιούνται αδιάλειπτα από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Για παράδειγμα η παράταξη των φθόγγων από ΡΕ μέχρι το επόμενο ΡΕ στην  οκτάβα μας δίνει τον Δώριο Τρόπο, η αντίστοιχη παράταξη από ΜΙ σε ΜΙ μας δίνει τον Φρύγιο Τρόπο κ.ο.κ για τους υπόλοιπους Τρόπους.

Η ανατροπή έγκειται στο εξής:

Παρότι οι τρόποι είναι σε διαδεδομένη χρήση από την αρχαιότητα, κατά τα αρχαία χρόνια Δώριος Τρόπος λέγονταν η παράταξη φθόγγων από … ΜΙ σε ΜΙ, Φρύγιος η παράταξη φθόγγων από ΡΕ σε ΡΕ κ.ο.κ. Αυτή η αλλοιωμένη αντίληψη της πραγματικότητας η οποία μεταφέρθηκε σε εμάς τους μεταγενέστερους οφείλεται στο εξής:

Κάποια στιγμή – πριν από τον Γουτεμβέργιο και την εφεύρεση της τυπογραφίας – κάποιος μοναχός (;) αντιγράφοντας ένα θεωρητικό σύγγραμμα περί της μουσικής  –  τρόπος διάδοσης της γνώσης και της πληροφορίας  πολύ συνηθισμένος και απολύτως φυσιολογικός για τα δεδομένα της εποχής – έκανε «λάθος στη μετάφραση» και …ανακάτεψε τα ονόματα των τρόπων.

Το αντίγραφο του διαδόθηκε.  Με εξαιρετικά  αργούς ρυθμούς για τα δεδομένα της δίκης μας εποχής, αλλά πάντως διαδόθηκε.

Και το έφεραν έτσι τα πράγματα ώστε το αντίγραφο του μοναχού αυτού να διαδοθεί πάρα πολύ.

Κι έτσι τα ονόματα των τρόπων … άλλαξαν.

Από ένα αθώο «λάθος στη μετάφραση».

Το οποίο διαδόθηκε γιατί «αφού το γράφει το βιβλίο, είναι σωστό» μιας και δεν ήταν καθόλου μα καθόλου εύκολο να διασταυρώσεις πληροφορίες.

Και τα ονόματα των τρόπων παραδόθηκαν έτσι λάθος ως τις μέρες μας.

Ξαφνιάζομαι λοιπόν κάθε φορά που συναντώ ένα «λάθος στη μετάφραση» το οποίο μάλιστα διαδίδεται.

Θέλω να πω… δεν βρισκόμαστε στα χρόνια του Μεσαίωνα, έτσι δεν είναι;