Ο Γυάλινος Κόσμος είναι ένα έργο βαθιά αυτοβιογραφικό, γραμμένο από τον Τενεσί Ουίλιαμς το 1944 για την οικογένειά του και τις μνήμες που κατέκλυαν την φαντασία του. Για έναν κόσμο εύθραυστο, αλλά παράλληλα άγριο, καθώς επέτρεψε στο όνειρο να εισέλθει στις καταστροφικές πραγματικότητες της πεζής καθημερινότητας. Οι χαρακτήρες που δημιουργεί ο θεατρικός συγγραφέας προσπαθούν να θεραπεύσουν την τραγικότητά με έναν τρόπο ρομαντικό και καταδικασμένο να αποτύχει. Η «εισβολή» ενός νέου προσώπου στον μικρόκοσμο αυτής της οικογένειας θα διαταράξει τις ήδη λεπτές ισορροπίες, φέρνοντας στο προσκήνιο καθετί που παρέμενε κρυμμένο.
Το Εθνικό Θέατρο επέλεξε το έργο αυτό, σε σκηνοθεσία Γιώργου Νανούρη, για την επόμενη ζωντανή του διαδικτυακή πρεμιέρα από την ιστορική σκηνή «Νίκος Κούρκουλος». Και εμείς είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με δύο από τους πρωταγωνιστές της παράστασης, την Λένα Παπαληγούρα και τον Αναστάση Ροϊλό, για το μοναδικό έργο του Τενεσί Ουίλιαμς, τους «γυάλινους κόσμους», που ο καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά, αλλά και για το θέατρο στην εποχή της πανδημίας.
Σε μία περίοδο που οι εύθραυστοι κόσμοι μας γίνονται όλο και πιο καταπιεστικοί, καταφεύγουμε στην τέχνη για να μας μαγέψει, αλλά και να μας νουθετήσει. Παρότι, λοιπόν, αναγκαζόμαστε να τηρούμε αποστάσεις, το θέατρο εφευρίσκει τρόπους για να προσφέρει την αναγκαία εγγύτητα και εμείς ανυπομονούμε να απολαύσουμε στις οθόνες μας, όπου κι αν βρισκόμαστε, την νέα παραγωγή του Εθνικού.
– Ο Γυάλινος Κόσμος είναι ένα από τα διασημότερα έργα του Τενεσί Ουίλιαμς. Θα θέλατε αρχικά να μας μιλήσετε για τις ιδιαιτερότητες του έργου αυτού;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Παπαληγούρα: Είναι ένα πανέμορφο έργο. Πολύ αυτοβιογραφικό και πολύ βαθύ. Είναι από τα έργα που χαίρεσαι να παίζεις γιατί οσο ασχολείσαι με αυτό ανακαλύπτεις πράγματα….
Ροϊλός: Ρεαλιστικό αν και εκτυλίσσεται στη σφαίρα της ανάμνησης, και προκάλυπτα αυτοβιογραφικό, γραμμένο όμως με μία μαεστρία που το κάνει διαχρονικό και πανανθρώπινο. Από το 1944 που πρωτοπαίχτηκε έχει κερδίσει επάξια την προσοχή της παγκόσμιας θεατρικής κοινότητας, το ενδιαφέρον των θεατών αλλά και τον τίτλο του “κλασικού”.
– Θεωρείτε ότι ένα κλασικό έργο του μοντέρνου ρεπερτορίου ενέχει δυσκολίες για έναν ηθοποιό;
Παπαληγούρα: Όλα τα έργα έχουν δυσκολίες. Για μένα κάθε έργο είναι ένας ολόκληρος κόσμος κι εσύ καλείσαι να τον ανακαλύψεις και να τον αναδημιουργήσεις. Τα κλασσικά έργα ενέχουν ίσως περισσότερες δυσκολίες αφενός λόγω του ότι είναι έργα σπουδαία και πολυεπίπεδα γι’ αυτό και γίνονται κλασικά και αφετέρου διότι συνήθως έχουν ανέβει πολλές φορές οπότε είτε το θέλουμε είτε όχι είμαστε συχνά «στοιχειωμένοι» από παλαιότερα ανεβάσματα. Στο γυάλινο κόσμο μας λοιπόν, θέτουμε ως στόχο να ανακαλύψουμε τα πρόσωπα και να αναδείξουμε τα επίπεδα και τις ιδιαιτερότητες που κρύβουν αφήνοντας την φαντασία μας ελεύθερη, «ξεχνώντας» ότι έχουμε δει η ακούσει για το έργο έτσι ώστε να βρούμε εμας τι είναι αυτό που μας συγκινεί και να γινουμε όσο πιο προσωπικοί γίνεται.
Ροϊλός: Καμία μορφή τέχνης δεν χαρακτηρίζεται από ευκολίες. Το ίδιο ισχύει και στο θέατρο, είτε μιλάμε για αρχαία τραγωδία είτε για κάποιο κείμενο όπως ο «Γυάλινος Κόσμος» που είναι πιο κοντά σε μας χρονικά ή συμπεριφορικά (όπου δηλαδή ο λόγος μοιάζει -τουλάχιστον- να είναι γραμμένος για να αποδοθεί με τη μορφή που χρησιμοποιούμε στην σύγχρονη καθημερινή και “ρεαλιστική” μας συνθήκη). Το καθε κείμενο έχει τις δικές του δυσκολίες.
– Θα μας περιγράψετε τους ρόλους που υποδύεστε, πώς αυτοί συνδεόνται μεταξύ τους και πώς αποφασίσατε να τους προσεγγίσετε;
Παπαληγούρα: Η Λώρα που υποδύομαι εγώ είναι ένα κλειστό και φοβισμένο πλάσμα. Έχει μεγαλώσει σε μια δυσλειτουργική οικογένεια την οποία ο πατέρας του εγκατέλειψε όταν τα παιδιά ήταν σε μικρή ηλικια. Έχει μία ιδιαιτερότητα στο ένα πόδι που την κάνει λίγο να κουτσαίνει και το γεγονός αυτό -μεγεθυμένο πολλές φορές από την φαντασία της- την κάνει να ζει απομονωμένη από τους ανθρώπους. Το σωματικό της τραύμα έχει γίνει τραύμα ψυχικό. Διάβασα κάπου ότι είναι σαν ο φόβος να έχει κλείσει κάποιες πτυχές του μυαλού της. Και μου άρεσε πολύ. Είναι ένας ιδιαίτερος, απίστευτα ευαίσθητος άνθρωπος αφόρητα πληγωμένος. Ο χαρακτήρας της Λώρας με συγκινεί πολύ. Νιώθω ότι η ανάγκη της να αγαπήσει και να αγαπηθεί είναι σπαραχτική. Η μητέρα της Λωρας ζητά από τον αδερφό της να φέρει στο σπίτι ένα νεαρό για να τον γνωρίσει στην αδερφή του. Ο Toμ φέρνει, μάλλον τυχαία, τον εφηβικό έρωτα της Λώρας. Τα δύο πρόσωπα θα έρθουν για λίγο πολύ κοντά και η συνάντησή τους θα είναι και μια στιγμή φως στο σκοτάδι της Λώρας. Όταν όμως ο Τζιμ θα φύγει γυρνώντας στο κορίτσι του η Λώρα θα πληγωθεί ανεπανόρθωτα.
Λόγω της συνθήκης του κορονοϊού στην παράσταση πρέπει να κρατιούνται αποστάσεις. Η σκηνή των δύο αυτών προσώπων, είναι μια σκηνή «μεγάλης εγγύτητας»…. Ψάξαμε λοιπόν μια εγγύτητα μέσα στην απόσταση. Μας δυσκόλεψε πολύ αλλά εντέλει πιστεύω ότι αυτό που προέκυψε είναι ιδιαίτερο και συγκινητικό.
Ροϊλός: Ο Τζιμ Ο’Κόνορ είναι ο κλασικός νεαρός αμερικανός της εποχής του που κυνηγάει το λεγόμενο American Dream. Όπως τα θέλω του και η σχέση του με τους υπόλοιπους ήρωες ορίζονται αποκλειστικά από το κείμενο του Γουίλιαμς, αντίστοιχα την προσέγγιση την καθορίζει η σκηνική γλώσσα που ορίζεται από τον σκηνοθέτη (Γιώργο Νανούρη) και επιλέγεται με γνώμονα να υπηρετήσει καλύτερα το όραμά του. Ο ηθοποιός απλώς επιστρατεύει τα απαραίτητα μέσα για να δώσει ζωή στον χαρακτήρα μέσα στο πλαίσιο που τοποθετείται.
– Το έργο θα μπορούσε σίγουρα να θεωρηθεί επίκαιρο. Πιστεύετε ότι υπάρχουν παραλληλισμοί με τις οικογένειες, που για μήνες παραμένουν κλεισμένες στους δικούς τους «γυάλινους κόσμους»;
Παπαληγούρα: Κάθε οικογένεια είναι για μένα ένα ξεχωριστό σύστημα και ένας ξεχωριστός κόσμος. Συνήθως οι ισορροπίες στα συστήματα αυτά είναι πολύ ευαίσθητες και διαταράσσονται πολύ εύκολα, οπότε πραγματικά μιλάμε για κόσμους γυάλινους.
Το πολύ ενδιαφέρον στο έργο του Τένεσι Ουιλιαμς είναι για μένα ότι ενώ μιλά στη πραγματικότητα για τη δικη του οικογένεια, ο καθένας βρίσκει πράγματα να ταυτιστεί με το έργο του. Και αυτό συμβαίνει κατα τη γνώμη μου γιατί η γραφή του είναι τόσο βαθιά υπαρξιακή.
Ροϊλός: Το έργο είναι επίκαιρο ασχέτως COVID-19 και καραντίνας, απλώς στο συγκεκριμένο έργο ο καθένας μπορεί να κάνει τους δικούς του παραλληλισμούς. Είτε αυτόν που προτείνετε εσείς είτε άλλους. Εγώ δεν βλέπω τους «γυάλινους κόσμους» μας ως γυάλες στις οποίες είμαστε κλεισμένοι αλλά ως εύθραυστα πράγματα στα οποία στηριζόμαστε και πολλές φορές θεωρούμε δεδομένα. Με κάνει να αισθάνομαι λίγο πιο ελεύθερος.
– Πόσο εύκολη θα λέγατε ότι υπήρξε η συνεργασία μεταξύ των συντελεστών δεδομένων των αλλόκοτων συνθηκών που όλοι βιώνουμε;
Παπαληγούρα: Οι συνθήκες είναι δύσκολες. Κάναμε πρόβα με μάσκα και αποστάσεις. Όλοι μας όμως νιώθουμε ευγνωμοσύνη που είμαστε από τους λίγους τυχερούς που δουλεύουμε και που μπορούμε ακόμα και κάτω από αυτές συνθήκες να παραμένουμε δημιουργικοί.
Ροϊλός: Να πω ότι εργαστήκαμε υπό καθεστώς συχνών COVID-τεστ, μασκών καθόλη τη διάρκεια της πρόβας και αποστάσεων 1,5μ μεταξύ μας. Αν αυτό είναι το τίμημα για να κάνεις θέατρο σήμερα το δέχεσαι και πας στο δια ταύτα. Ευτυχώς ο Γιώργος Νανούρης κατάφερε να το χρησιμοποιήσει υπέρ μας κι έτσι οδηγηθήκαμε σε αυτό που θα δείτε. Οι σκηνικές επιλογές για τον χορό και το φιλί μεταξύ Λώρας-Τζιμ που είναι και η κορύφωση του έργου δεν φανταζόμασταν ποτέ ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν χωρίς επαφή. Το ότι οι επιλογές αυτές γίνονται αποκλειστικά λόγω των επιβεβλημένων μέτρων συνδέουν τον θεατή ακόμη περισσότερο με τη θεατρική πράξη μιας που του παρουσιάζει αυτό που ζει και όχι αυτό που ζούσε προ-COVID ή που ελπίζει να ξαναζήσει σύντομα. Πιστεύω λοιπόν ότι το θέατρο μπορεί να βρίσκει τρόπους να είναι ζωντανό ανεξάρτητα από τις συνθήκες.
– Ποια είναι η αίσθηση του να συμμετέχεις σε ένα έργο που ανεβαίνει στη σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού Θεάτρου;
Παπαληγούρα: Γίνεται σπουδαία προσπάθεια και πολλή δουλειά αυτή τη στιγμή στο Εθνικο Θέατρο που παρά την πανδημία συνεχίζει να παράγει νεες παραστασεις. Όσο λίγα θέατρα στον πλανήτη!!!!
Νιώθω ευγνώμων που είμαι στο δυναμικό του, ποσο μάλλον μια τέτοια περίοδο.
Ροϊλός: Είτε μιλάμε για ένα αρχαίο θέατρο είτε για ένα σύγχρονο, η αρχιτεκτονική και η τεχνολογία τους χαρίζουν τη μορφή και τα μέσα ώστε να είναι χώροι που επιτρέπουν να δημιουργηθούν άλλοι κόσμοι. Μαγεία, αν θέλετε. Είναι τιμή μας να κάνουμε θέατρο, ειδικά σε δύσκολους καιρούς όπως αυτοί που διανύουμε. Το βάρος αυτής της τιμής πρέπει να διέπει και όλη τη δουλειά μας από την πρώτη πρόβα μέχρι την τελευταία παράσταση. Προσωπικά αντιμετωπίζω με τον ίδιο σεβασμό όλους τους θεατρικούς χώρους.
– Πώς σας φαίνεται που η πρεμιέρα γίνεται online; Νιώθετε ότι χάνετε κατά κάποιο τρόπο την επικοινωνία που έχετε ως ηθοποιοί με το κοινό;
Παπαληγούρα: Νιώθω ότι είμαστε τυχεροί που μπορούμε να κάνουμε τη δουλειά μας έστω και με αυτό τον τρόπο. Επίσης γεγονός ότι η πρεμιέρα θα γίνει ζωντανά και θα μεταδίδεται live και δεν θα είναι μαγνητοσκοπημένη δίνει σε εμένα μια αίσθηση της ζωντάνιας της στιγμής που είναι από τα βασικά στοιχεία του θεατρου. Δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ότι εκείνη τη μέρα κοινό και θεατές θα είμαστε μαζί. Εμείς στο θέατρο, οι θεατές στο σπίτι.
Αλλά ταυτόχρονα με έναν τρόπο μοιραζόμαστε ένα κοινό γεγονός. Σε καμία περίπτωση βέβαια αυτό δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ζωντανή επικοινωνία. Θεωρώ απαραίτητο ότι πρέπει να βρεθεί τρόπος να ανοίξουμε με ασφάλεια σύντομα. Το πλήγμα που έχουν δεχτεί οι άνθρωποι του πολιτισμού είναι τεράστιο και πρέπει οπωσδήποτε να αρχίσουν να ξανά δουλεύουν.
Ροϊλός: Έχουμε το εξής παράδοξο: Οι ηθοποιοί βρισκόμαστε στο θέατρο αλλά δεν κάνουμε θέατρο.
Τι κάνουμε τότε; Η απάντηση είναι «ό,τι μπορούμε».
– Πώς φαντάζει για εσάς το μέλλον του θεάτρου μετά την πανδημία; Θεωρείτε πως η επιστροφή στις θεατρικές σκηνές, που όλοι μας νοσταλγούμε, θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί άμεσα;
Παπαληγούρα: Ζούμε ημέρες πολύ δύσκολες. Η πλειοψηφία των καλλιτεχνών οδηγειται στην ανέχεια και την απόγνωση. Ελπιζω σύντομα όλο αυτό να φαντάζει ενας μακρινος εφιαλτης και να μπορέσουν τα θέατρα ν ανοίξουν με ασφάλεια .Θέλω να πιστευω ότι θα υπάρξουν τεχνικές λύσεις με μη απαγορευτικό κόστος που αναγνωρίζουν την αξία της τέχνης ακόμα και το συμβολισμό της και τον παρηγορητικό της ρόλο, και που θα επιτρέψουν στα θέατρα ν ανοίξουν.
Άλλωστε όσο λειτούργησαν εν μέσω πανδημιας τηρήθηκαν σχολαστικά οι υγιεινομικες οδηγιες και δεν υπήρξε κρούσμα.
Η τέχνη σε τέτοιους καιρούς είναι τρόπος διάσωσης από τους φόβους και τα δεινά της διαταραγμένης πραγματικότητας. Είναι διέξοδος και διαφυγή. Είναι καταφύγιο, παρηγοριά.
Καθως η θεατρική λειτουργία και η ζωντανή επαφή είναι αναντικατάστατες ό,τι και να γίνει το Θέατρο θα επανέλθει σίγουρα. Το έχει αποδείξει η ιστορία. Δε ξέρω πότε, αλλά θα επανέλθει. Εχω πίστη.
Ροϊλός: Δεν θα πω όπως πριν. Θα πω υγιές και καλύτερο. Και ελπίζω η επιστροφή να πραγματοποιηθεί άμεσα και με γεμάτα θέατρα.