Μάνος Χατζιδάκις: Ο οδοιπόρος είμαι εγώ

Σε σχολική επετειακή γιορτή, στην τηλεόραση του παππού και της γιαγιάς που έπαιζε ασπρόμαυρη ταινία με ξανθιά πρωταγωνίστρια, σε κάποιο αφιέρωμα στο ραδιόφωνο, σε παράσταση στο Ηρώδειο… Η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής κουλτούρας, ενυπάρχει σε κάθε της πτυχή, και με τις νότες της ξεδιπλώνεται η ολότητα του πολιτισμού και της ιστορίας της χώρας. Μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη, ο Χατζιδάκις είναι από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες.

Στην Αρχή

Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε σαν σήμερα στην Ξάνθη το 1925. Οι γονείς του ήταν ο δικηγόρος Γεώργιος Χατζιδάκις και η Αλίκη Αρβανιτίδου. Σε μικρή ακόμα ηλικία έκανε μαθήματα πιάνουν με την αρμένισα Άννα Αλντουνιάν ενώ μάθαινε παράλληλα βιολί και ακορντεόν. Όταν ο πατέρας του πέθανε σε αεροπορικό δυστύχημα, ο Χατζιδάκις έφυγε από την Ξάνθη για να πάει με τη μητέρα του στην Αθήνα. Στην πρωτεύουσα η ζωή ήταν δύσκολη και ο συνθέτης αναγκάστηκε από νωρίς να δουλέψει.

Τα μεγάλα μυαλά λένε πως συναντιούνται και σε ένα καφενείο στην Αθήνα το 1945 ο Χατζιδάκις γνώρισε τους άνδρες που θα αποτελέσουν τους διαμορφωτές του πολιτισμού του μεσοπολέμου. Στα τραπέζια του καφενείου Λουμίδη κάθονταν οι Νίκος Γκάτσος, Κάρολος Κουν, Νάνος Βαλαωρίτης, Γιάννης Τσαρούχης, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης. Τι κοινό έχουν αυτοί οι καλλιτέχνες; Μαζί ονειρεύτηκαν μια Ελλάδα ιδανική, βγαλμένη από τις τέχνες τους, φτιάχνοντας έτσι μια μυθολογία ενός ανάμεικτου πολιτισμού, με το ένα πόδι στο αρχαίο που τόσο είχαν αγαπήσει οι Ευρωπαίοι, στην αρμονία και την απλότητα του και το άλλο σε μία Ελλάδα λαϊκή, ένα αποτέλεσμα της πολύπλοκης ιστορικότητας της.

Το ντεμπούτο

Ο Νίκος Γκάτσος θα γίνει ένας από τους στενότερους φίλους του καλλιτέχνη ενώ ήταν ο Κάρολος Κουν που ώθησε τον νεαρό ακόμα Μάνο να ακολουθήσει την πορεία της μουσικής. Μάλιστα, η πρώτη μουσική εμφάνιση του Χατζιδάκι έγινε το καλοκαίρι του 1944 με την κωμωδία «Ο τελευταίος Ασπροκόρακας» του Αλέξη Σολωμού, στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν με το οποίο θα συνεργαζόταν για τα επόμενα 15 χρόνια.

Με τον τρόπο αυτό ξεκίνησε να γράφει μουσική για το θέατρο. Η μουσική του πλαισίωσε παραστάσεις, όπως «Ματωμένος Γάμος» (1947), «Λεωφορείων ο Πόθος» (1948) κ.α. Το 1950 ξεκίνησε να συνεργάζεται και με το Εθνικό Θέατρο σε παραστάσεις, όπως «Ο Κύκλος με την Κιμωλία» (1956), «Παραμύθι χωρίς Όνομα» (1959) και «Καπετάν Μιχάλης» (1966). Μετά το 1950 στρέφει το ενδιαφέρον του στις αρχαίες τραγωδίες. Ο ελληνικός πολιτισμός συγκινούσε τον καλλιτέχνη σε όλες του τις εκφάνσεις και έτσι γράφει μουσική για έργα του Αριστοφάνη, του Ευριπίδη και άλλων.

Το ρεμπέτικο τραγούδι βρισκόταν στο περιθώριο της μουσικής παιδείας για πολλά χρόνια, όπως και οι μετανάστες που το έφεραν μαζί τους από την Μικρά Ασία. Ήταν όμως οι δικές τους μελωδίες, οι ρυθμοί και τα όργανα που γέννησαν την μουσική του Χατζιδάκι. Δεν δίστασε να εκφράσει την εκτίμηση που έτρεφε για τους ρεμπέτες σε διάλεξή του το 1949, ταράζοντας το κοινό.

Από το 1946 ο Χατζιδάκις έχει ξεκινήσει να γράφει μουσική και για τον κινηματογράφο, κάνοντας την αρχή με την ταινία «Αδούλωτοι Σκλάβοι» του Βίωνος Παπαμιχάλη με την τότε πρωτοεμφανιζόμενη Έλλη Λαμπέτη. Συνεχίζει τις συνθέσεις του για την ασημένια οθόνη σε ταινίες όπως «Δράκος» (1956) και «Στέλλα» (1955) χτίζοντας έτσι ένα πλούσιο ρεπερτόριο.

«Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο, να σου έρθει η επιτυχία από εκεί που δεν το περιμένεις» είπε όταν πήρε το Όσκαρ για τη μουσική της ταινίας «Ποτέ τη Κυριακή» το 1960. Ο συνθέτης δεν πίστεψε ποτέ, και δεν δίσταζε να το υπενθυμίζει στο κοινό, πως το κομμάτι «Τα παιδιά του Πειραιά» ήταν αντιπροσωπευτικό της μουσικής του. Ως ένδειξη της δυσαρέσκειάς του για την αναγνώριση αυτή, πούλησε τα δικαιώματα του τραγουδιού στην “United Artists”. Αποστράφηκε πολλά από τα τραγούδια που έγραψε για τον ελληνικό κινηματογράφο και το Φίνο, αφού πίστευε πως απέδιδαν μία ανεπιθύμητη για αυτόν λαϊκότητα και στήριζαν τον «κακό κινηματογράφο».

Το 1967 καταφεύγει στις ΗΠΑ όπου και θα μείνει για 5 χρόνια, και ανεβάζει το «Illya Darling», μία θεατρική διασκευή του «Ποτέ την Κυριακή» με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Ζιλ Ντασέν. Η αμερικανική ποπ μουσική θα τον επηρεάσει σε σημείο να γράψει μαζί με το συγκρότημα New York And Roll Ensemble τον δίσκο «Reflections» καθώς και την εισαγωγή του «Prelude» των Millennium.

Τα όψιμα χρόνια

Δεν μπορεί όμως να μείνει για καιρό μακριά από την Ελλάδα και επιστρέφει εν μέσω της δικτατορίας το 1972, στην Αθήνα. Με την επιστροφή του, ιδρύει το μουσικό θέατρο «Πολύτροπο» ενώ παράλληλα ηχογραφεί το «Μεγάλο Ερωτικό». Ανεβάζει επίσης την παράσταση «Ο οδοιπόρος, το μεθυσμένο κορίτσι και ο Αλκιβιάδης», μία ιστορία ανάλογη με τα όσα βίωνε εκείνη την περίοδο.

Το 1975 γίνεται διευθυντής παραγωγής στο «3ο Πρόγραμμα» της Ελληνικής Ραδιοτηλεόρασης καθώς και γενικός διευθυντής στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Το όραμα του για το ελληνικό ραδιόφωνο έβγαλε την ΕΡΤ από τη σκιά που είχε αφήσει πίσω της η χούντα ενώ άφησε πίσω του ιστορικές εκπομπές όπως η παιδική «Εδώ Λιλιπούπολη».

Την ίδια περίοδο οργανώνει μουσικά φεστιβάλ και διαγωνισμούς, όπως τον «Μουσικό Αύγουστο» στο Ηράκλειο, τους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού στην Κέρκυρα, τα Ανώγεια κ.α. Επίσης, ήταν ιδρυτής και διευθυντής πολλών μουσικών σχημάτων όπως του Ελληνικού Χοροδράματος της Ραλλού Μάνου, της Πειραματικής Ορχήστρας Αθηνών και της «Ορχήστρας των Χρωμάτων», που ιδρύει το 1989 και η οποία κάλυπτε ένα ευρύ ρεπερτόριο τόσο Ελλήνων όσο και ξένων συνθετών του 20ού αιώνα. Στη διάρκεια των 4 χρόνων δίνει 20 συναυλίες και 12 ρεσιτάλ. Υπήρξε επίσης διευθυντής στο περιοδικό «Τέταρτο», το οποίο καταγράφει καλλιτεχνικά δρώμενα με έναν εν γένει πολιτικό τρόπο ενώ το 1985 ιδρύει την δισκογραφική εταιρεία «Σείριος».

Αν και έγραψε έναν μεγάλο αριθμό έργων στη διάρκεια της καριέρας του, πολλά από αυτά είναι είτε ανέκδοτα είτε ανολοκλήρωτα, ενώ γνωστή ήταν η δυσανασχέτηση του καλλιτέχνη ως προς την ηχογράφηση. Ο ίδιος ξεχωρίζει 51 από τα έργα του ως τα άξια προσοχής από το κοινό του.

Δεν πιστεύω πως υπάρχει μεγαλύτερη χαρά για τους καλλιτέχνες που τόσο αγάπησαν το ελληνικό στοιχείο, από το να φεύγουν καλοκαίρι. Στις 15 Ιουνίου του 1994 ο Μάνος Χατζιδάκις κάνει την τελευταία του υπόκλιση.

Πηγές: manoshadjidakis.com | sansimera.gr | protothema.gr | mixanitouxronou.gr