Ο ιδιαίτερος και ανατρεπτικός Μανώλης Μπαμπούσης, με τις πολλές ιδιότητες “αρχιτέκτονας – καλλιτεχνικός διευθυντής – γραφίστας, φωτογράφος, δάσκαλος – θεωρητικός”, δεν χρειάζεται πολλές συστάσεις. Το 1975 ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Φλωρεντίας, με δάσκαλο τον Ναταλίνι και στη συνέχεια σπούδασε Αναστηλώσεις στο Διεθνές Κέντρο Συντήρησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην Ρώμη, με υποτροφία της UNESCO. Από το 1977 εργάζεται ως φωτογράφος και αρχιτέκτονας. Μέχρι τον περασμένο Σεπτέμβριο, όπου παραιτήθηκε, ήταν καθηγητής και αντιπρύτανης στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Αξίζει να αναφέρουμε πως συμμετείχε με τα σχέδιά του στην 4η Μπιενάλε της Αθήνας 2013.
Πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που σχολιάζει, άλλοτε λυρικά και άλλοτε ειρωνικά, τα συναισθήματα και τον κόσμο που κρύβεται πίσω από αντικείμενα και συνήθειες της καθημερινότητας, δίνοντάς τους μία αιχμηρή πολιτική διάσταση.
Με αφορμή την τέταρτη ατομική του έκθεση, με τίτλο «Εκτός σχεδίου», που φιλοξενείται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης “Ιλεάνα Τούντα”, μας είπε πολλά και ενδιαφέροντα.
Στην συγκεκριμένη έκθεση, στοιχεία που αφορούν το αλλοιωμένο περιβάλλον, την καταστροφή, τη μνήμη, την άγνοια, την απάθεια, συνυπάρχουν, δημιουργώντας έργα με πολλαπλές αναγνώσεις, που πέρα από το αισθητικό τους αποτέλεσμα, δίνουν την ευκαιρία για έναν ουσιαστικό διάλογο ανάμεσα σε διαφορετικές τέχνες. Οι ανθρώπινες μορφές, σε αυτή την έντεχνη διαμαρτυρία, είναι απούσες αλλά ταυτόχρονα έντονα παρούσες, μέσα στο χώρο, στη φύση, στην ατμόσφαιρα, στην ποίηση.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η τέχνη είναι εδώ για να μας θυμίζει πως πρέπει να προσπαθήσουμε όλοι μαζί να γκρεμίσουμε τα τείχη γύρω μας, για να φτάσουμε στην «αγαπημένη μας Μπαμπου-City»…
Συνέντευξη: Ερριέττα Μπελέκου
Culturenow.gr: Ο χώρος τέχνης «Ιλεάνα Τούντα» φιλοξενεί την τέταρτη ατομική σας έκθεση, η οποία περιλαμβάνει μία σειρά έργων υπό τον τίτλο «Εκτός σχεδίου». Πως προέκυψε αυτός ο τίτλος και τι πρόκειται να δει το φιλότεχνο κοινό;
Μανώλης Μπαμπούσης: Με την φράση «εκτός σχεδίου», εννοούμε το μη αναμενόμενο, το εκτός προγράμματος.
Στον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό, το εκτός σχεδίου είναι χωρίς αποσιωπητικά, αφορά την εκτός πόλης δόμηση, ακούγεται σαν να χρειάζεται μόνο η πόλη σχέδιο και θεσπίζονται κανόνες για τα εκτός νόρμας- για την εξοχή, τη φύση –ως ένα σχέδιο παρά φύσει. Τελικά μεθοδεύεται με σχέδιο η καταστροφή της φύσης, στο όνομα πάντα της ανάπτυξης. Εδώ εντοπίζεται το ελληνικό παράδοξο, όταν με τον τίτλο «εκτός» σχεδίου, συνυπάρχουν η άναρχη και η αυθαίρετη δόμηση με τις -εκτός σχεδίου -σχεδιασμένες νόμιμα οικοδομές. Έχουν διατυπωθεί πολλές προτάσεις ακόμα και η πρόταση της οριστικής κατάργηση όλης της εκτός σχεδίου δόμησης.
Γιατί όχι ; Το ελπίζω. Όχι όμως την εκτός σχεδίου δημιουργική προσέγγιση την οποία δεν πρέπει να καταργήσουμε, αυτή ήταν πάντα ελεύθερη κανόνων. Ο καλλιτέχνης θεσπίζει τους δικούς του και τους υπηρετεί με την ακρίβεια χιλιοστού. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν οι ρόλοι, οι ταυτότητες τα στερεότυπα. Υπάρχουν τα εκτός, και οι εκτός, όπως η ιδιότητα του φωτογράφου που είναι εκτός φωτογραφικών Κέντρων και Κύκλων, της φωτογραφίας που το 1850 ήταν αυθαίρετη δόμηση για εκείνη τη ζωγραφική κατεύθυνση, που ανθεί σε συντηρητικά παραδοσιακά ακαδημαϊκά περιβάλλοντα. Των εκτός σχεδίων φωτογράφων, εκείνων που είναι έξω από το κάδρο, των πλαισίων, του λόγου που είναι εκτός του ξύλινου, κοκ.
Τέλος δηλώνει την ελευθερία του καλλιτέχνη να μην εντάσσεται σε σχέδια, σε νόρμες αλλά να σχεδιάζει με ακρίβεια μια μορφή του μέλλοντος με όλα τα μέσα με στόχο να συναντήσει τον άλλο και τον εαυτό του.
Cul. N.: Ποια ήταν η βασική θεματική έμπνευση αυτής της έκθεσης; Τι φάσμα καλύπτουν χρονολογικά αυτά τα έργα;
Μ. Μ.: Νομίζω ότι είναι μια πολυεπίπεδη έκθεση όσον αφορά τις θεματικές ενότητες και τα μέσα που είναι γλυπτικά, φωτογραφικά, βίντεο σχέδια, φωτογραφίες και κείμενα.
Σε γενικές γραμμές δείχνω τη μεγάλη εγκατάσταση, παραστατικά σχέδια και αφηρημένα των «προτάσεων», όπως είναι το Μουσείο κλοπής, το Νεκροταφείο των Ανώνυμων Καλλιτεχνών, τη Σύνοδο των Πρυτάνεων, τα Υπόγεια Δάση και τα υπόλοιπα. Μία δεύτερη ενότητα είναι τα «εκτός σχεδίου», σχέδια, τα κείμενα και οι φωτογραφίες, όλα μια ενότητα, ένα έργο. Την Αθην -απολη με την Μπαμπου-σιτυ και την βίντεο προβολή μια ενότητα με συνέχεια.
Χρονολογικά το μεγαλύτερο μέρος των σχεδίων αφορούν την περίοδο μετά την τελευταία έκθεση μου στην Ιλεάνα Τούντα το 2007, δηλαδή την περίοδο 2007-2013. Δείχνω αρκετά έργα του 2013 και την μεγάλη εγκατάσταση, η οποία είναι υλοποίηση ενός παλαιότερου σχεδίου. Σ’ ένα σύνολο 80 περίπου έργων, είναι ελάχιστα εκείνα που έχω ξαναδείξει, τώρα όμως με άλλη λογική και σύνδεση με τα υπόλοιπα. Είναι πάντα χρήσιμο να ξέρουμε από που ερχόμαστε.
Μ. Μ.: Ιδιαίτερη δύναμη, βάρος και αξία έχει μια φωτογραφία, ένα σχέδιο, μια κατασκευή όταν μπορεί να συνομιλεί και να στέκεται η μια, ή το ένα απέναντι στα άλλα, η κιθάρα στο πιάνο, το βιολί στη φυσαρμόνικα, δεν είναι εύκολο. Τα ετερογενή δίνουν υπέροχους συνδυασμούς, όχι πάντα. Δεν υπάρχει η ανάγκη να το κάνει κανείς αν δεν μπορεί, αν δεν σημαίνει κάτι, αν δεν υπάρχει μια κοινή αισθητική αφετηρία και αντίληψη, αν με διαφορετικά μέσα δεν κάνει ένα ενιαίο έργο.
Cul. N.: Ποιες διαπιστώσεις, επισημάνσεις και προβληματισμούς σας θέλετε να εκφράσετε μέσα από αυτή την συνένωση αντικειμένων, εικόνων και λέξεων;
Μ. Μ.: Όλα μαζί, προσεγγίζουν συντονισμένα, οργανωμένα και συνεννοημένα την ασυνεννοησία, την έλλειψη διαλόγου, επικοινωνίας, τον αθεμελίωτο λόγο και πράξεις, την αδικία και το παράλογο. Πιστεύω ότι συνυπάρχει η ομορφιά με την καταστροφή, ο θάνατος με τη ζωή, το χιούμορ και η μελαγχολία, η ενατένιση ο στοχασμός και η φευγαλέα ματιά.
Με ενδιαφέρει η προσέγγιση γύρω από τη μνήμη του έργου, του ίδιου του καλλιτέχνη, την ανωνυμία και την δημιουργία.
Cul. N.: Πιστεύετε ότι το εγχείρημά σας αυτό θα φέρει τον επισκέπτη σε αντικριστό «διάλογο» με την πραγματικότητα και την αλήθεια; Θα μπορέσει να μπει σε αυτή τη «νεκρή – ζωντανή» πόλη και αποκωδικοποιήσει τα νοήματα;
Μ. Μ.: Δεν είναι αφετηρία του έργου η αποδοχή του από τον θεατή. Χρειάζεται να συντονίσουν τις απειροελάχιστες συχνότητες των έργων, με τη δική τους ενατένιση, με τον στοχασμό του έργου. Παρατήρησα μυημένους και αμύητους στην τέχνη, νέους και ηλικιωμένους να διαβάζουν προσεκτικά τους στίχους και τα κείμενα, να στέκονται μπροστά στις εικόνες, να ψάχνουν αμίλητοι. Νομίζω ότι κάτι διαφορετικό αγγίζει τον καθένα. Όταν κάτι βγαίνει αληθινά και αβίαστα ο καθένας το σέβεται το καταλαβαίνει, δεν ζούμε ευτυχώς στην εποχή της «αθωότητας» .
Cul. N.: Παρατηρώντας ολόκληρη την καλλιτεχνική σας διαδρομή, εντοπίζουμε έναν «αόρατο» συνδετικό κρίκο ο οποίος ενώνει πολλά από τα έργα σας. Πρόκειται, ως επί το πλείστον, για δημιουργίες με κριτική και αιχμηρή ματιά, που πέρα από το αισθητικό τους αποτέλεσμα, έχουν μία ανατρεπτική και πολιτική διάσταση και είναι «ανοιχτές» σε πολλαπλές αναγνώσεις…Ποιοι ήταν οι σημαντικοί σταθμοί και τα ερεθίσματα που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής σας προσωπικότητας;
Μ. Μ.: Πολύ μακρύς ο κατάλογος. Η Διπλωματική μου στην αρχιτεκτονική ήταν το γκρέμισμα του κτηρίου ενός ψυχιατρείου, με την ταυτόγχρονη διατήρηση ενός τείχους του, σαν αφιέρωμα στη συλλογική Μνήμη. Οι αντισυμβατικοί, οι ελεύθεροι άνθρωποι.
Η ριζοσπαστική αρχιτεκτονική, το 1968 τα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας, η γνωριμία με την Αναγέννηση της Φλωρεντίας και η ανάγκη για αντίσταση σε κάθε καταπίεση και βαρβαρότητα. Η αποποίηση του ρόλου του αρχιτέκτονα αλλά και η άσκηση του επαγγέλματος. Ο θαυμασμός μου για τους μεγάλους κάθε τομέα, για τον δραπέτη.
Η ελπίδα το όραμα, η απογοήτευση η ταυτόγχρονη ενασχόληση με διαφορετικά πράγματα, από τη μία υπάλληλος από την άλλη αφεντικό.
Οι διαφορετικές ιδιότητες αρχιτέκτονας- καλλιτεχνικός διευθυντής – γραφίστας, φωτογράφος, δάσκαλος- θεωρητικός, η συνάντηση με την Λυδία Δαμπασίνα, με τον Κουνέλλη, με αξιόλογους καλλιτέχνες με τις πόλεις, τα ταξίδια, τα έργα, την ιστορία, τα βιβλία. Οι Pink Floyd, τo Woodstock. Η ανακάλυψη την ίδια στιγμή της κλασσικής και της ηλεκτρονικής μουσικής. Ο Pasolini και ο Antonioni, o Venders και o Godard, o Deleze και η Γαλλική κουλτούρα. Είναι πολλά, είναι η ζωή, ο έρωτας, η διαθεσιμότητα, η απώλεια χρόνου, το Αιγαίο, οι βράχοι, η νύχτα, το καλοκαίρι και η βροχή.
Αλλά και η υποκρισία η καταστροφή αυτής της χώρας, αυτής της πόλης, ο νεοπλουτισμός το χαμηλό επίπεδο των μόνιμων σωτήρων μας, οι ημιμαθείς αρχομανείς, οι έχοντες στα χείλη τους την αποσιώπηση των έργων. Ο καθημερινός βομβαρδισμός και η πλύση εγκεφάλου από τα περισσότερα μέσα, φυσικά όλα τα αρνητικά και ο θυμός δεν με έχουν αφήσει αδιάφορο, με έχουν διαμορφώσει.
Cul. N.: Η δεκαετία του ’70 αποτέλεσε την αφετηρία για το πλάσιμο της προσωπικής δημιουργικής σας γλώσσας. 40 χρόνια μετά το ταξίδι συνεχίζεται…Ποιος είναι ο επόμενος «προορισμός» σας;
Μ. Μ.: Το ανικανοποίητο είναι στη φύση μας, πολλά απομένουν, τα περισσότερα τα ουσιαστικότερα -μέχρι εδώ όλα καλά –λέει το ανέκδοτο, έως τον ένα και μοναδικό τελικό προορισμό. Δεν ξέρω τον επόμενο. Άλλη ζωή, ίσως άλλο σπίτι, χώρα, δουλειά, ποιος ξέρει; Έχω τόσα πολλά να κάνω, λίστες ολόκληρες με περιμένουν. Θα μπορούσα να προσπαθήσω να περιγράψω με τις ώρες, ακόμα και αυτά που δεν περιγράφονται. Και ο χρόνος είναι λίγος.
Cul. N.: Σίγουρα τα έργα αποδίδουν πιο εύγλωττα τις σκέψεις, όμως πως αντιλαμβάνεστε εσείς ο ίδιος την τέχνη σας;
Μ. Μ.: Διαφορετικά κάθε φορά. Πάντα κάτι μένει στο βάθος, υπόλοιπο. Ατελείωτο. Περιμένει η ίδια εμμονή.. Είναι η συνάντηση που λέγαμε …. Όταν υπάρχει η ανάγκη να σταθείς απέναντι από ένα πρόβλημα, που σε αφορά και προσπαθείς να του δώσεις ένα νόημα και μια μορφή τελικά αν αφορά και τους άλλους, αρχίσει η συνάντηση.
Μ. Μ.: Ο τοίχος από επιθυμίες και ελπίδες είναι και αυτός ψηλός τοίχος, και όσοι φτιάχνουν έναν τοίχο για να βλέπουν από ψηλά, πάλι τον πιο ψηλό βλέπουν, δεν είναι πάντα για καλό. Δεν ξέρω αν θα πρέπει να μιλάμε, να συζούμε με τα τείχη; Προτιμώ χωρίς. Υπάρχουν στιγμές που τα θέλω γύρω μου πανύψηλα να με προστατεύουν, να μην βλέπω κανέναν. Ας τα γκρεμίζουμε κάθε τόσο όλο και πιο συχνά όλο και πιο δυνατά, όλο και πιο βαθιά από τις ρίζες. Ήμουν πριν λίγες μέρες στο Σεράγεβο ζουν στην πόλη με τους νεκρούς χωρίς τείχους και κυπαρίσσια, μαζί τους.
«Καλός ο Κολοκοτρώνης στο άλογο και τα άλλα της πόλης τα γλυπτά, αλλά ας κάνουμε το μνημείο του ψεύτη και του ειλικρινούς :
Στις δύο Απριλίου θα εορτάζεται η αλήθεια
στα πρότυπα της πρώτης Απριλίου
θα λέει ο καθένας μόνο μία αλήθεια
και οι εφημερίδες και οι πολιτικοί.
Εμείς θα ψάχνουμε να τη βρούμε
στην πόλη μας
την αγαπημένη μας
Μπαμπου-City».
Διαβάστε επίσης:
Η τέταρτη ατομική έκθεση του Μανώλη Μπαμπούση, με τίτλο «Εκτός σχεδίου», φιλοξενείται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης “Ιλεάνα Τούντα”, μέχρι τις 29 Μαρτίου 2014.