Μαριέλα Νέστορα: Η αφή είναι ένας τρόπος αντίληψης του κόσμου

H νέα παραγωγή της ομάδας σύγχρονου χορού της Μαριέλας Νέστορα YELP danceco. επικεντρώνεται στην αίσθηση της αφής. Το σώμα ως οργανισμός- ήδη ως έμβρυο- αγγίζει και αγγίζεται, βρίσκεται σε διαρκή διάδραση με την υλικότητα, καθορίζει το πώς υπάρχουμε στον χώρο.

Η ανάγκη για επαφή, με αφορμή την έλλειψή της κατά τη διάρκεια της πρόσφατης εμπειρίας μιας πανδημίας κινητοποιεί τη μελέτη της ομάδας μέσα από τα σώματα των χορευτών. Πώς μπορούμε να επανεφεύρουμε την εγγύτητα;

Η χορογραφία εξερευνά την αφή όχι τόσο ως χειρονομία, όσο ως τρόπο συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης των σωμάτων στον χώρο και στον χρόνο.

Την αφή-άγγιγμα ως πράξη που τείνει και εκτείνεται προς.

Την αφή, που είναι πάντα σε διάδραση με τις άλλες αισθήσεις και αναδεικνύει το ‘σώμα εν διαδικασία’.

Η παράσταση προσκαλεί το θεατή σε μια εμπειρία- μέσα από την κίνηση, την εικόνα και τις σχέσεις των υλικών- που ευαισθητοποιεί το σώμα, παρακινεί την απτική όραση και ενεργοποιεί τη συναισθησία.

– Θα θέλατε να μας πείτε μερικά λόγια για τον τίτλο της τελευταίας σας παράστασης, που θα ανέβει σε λίγο καιρό στο θέατρο Θησείον: “is it day or is it night?”; Πώς καταλήξατε σε αυτήν την επιλογή;

Σαν πρώτη αίσθηση, ο τίτλος περιέχει τον απόηχο των lockdown – την μεταβολή της αίσθησης του χρόνου. Επίσης θέτει ένα ερώτημα σε κάτι που θεωρούμε δεδομένο σαφές, αδιαμφισβήτητο όπως την εναλλαγή μέρας και νύχτας ή ίσως φέρνει στην επιφάνεια τις ενδιάμεσες ζώνες.

Η επιλογή του τίτλου έρχεται από κάτι που διάβασα σε μια διάλεξη του Arno Bohler, στην οποία αναφέρει το φιλοσοφικό ερώτημα “when our eyes touch, is it day or is it night?”, που έθεσε ο Jacques Derrida: «Όταν τα μάτια μας αγγίζουν, είναι μέρα ή είναι νύχτα;»

Αυτή η παράλογη ερώτηση γίνεται αφορμή για να επανεξετάσουμε τη σχέση της αφής, της επαφής, της όρασης και της σκέψης – καίρια ζητήματα της εποχής μας.

Αν δύο άνθρωποι κοιτάζονται στα μάτια, αυτή η επαφή καθίσταται δυνατή από το φως που επιτρέπει στα μάτια τους να βλέπουν – θα αγγιχτούν δηλαδή από το φως που φωτίζει το χώρο ανάμεσα στα μάτια τους για να μπορούν να βλέπουν τα μάτια του άλλου. Ίσως είναι μέρα. Ωστόσο, αν κάποιος απλώς κοιτάζει στα μάτια του άλλου – όπως κάνει ένας γιατρός – αυτή η καθαρά σωματική σχέση μεταξύ των ματιών δεν είναι ποτέ αρκετή για να έρθει κανείς πραγματικά σε επαφή. Για να κοιτάξεις μέσα στο βλέμμα του άλλου, χρειάζεται να κοιτάζεις στο βάθος τους, να κοιτάξεις πίσω από τα μάτια που βλέπεις για να ανακαλύψεις το βλέμμα του άλλου. Ίσως είναι νύχτα.

Αισθάνομαι ότι είναι κάπου ανάμεσα σε αυτή τη μέρα και νύχτα που μεταβολίζουμε συνειδητά ή ασυνείδητα αυτό που βιώσαμε. Ανάμεσα στα νεο-οικεία zoom και τις παλαιο-κανονικότατες βόλτες με φίλους. Έχει όμως σημασία να σταθούμε και να στοχαστούμε τη σημασία του σώματος και της επαφής στον τρόπο που ανασυγκροτούμε τον εαυτό μας ως ον-μέσα-στον-κόσμο, αν είναι να αλλάξει κάτι στον τρόπο που ζούμε μαζί.

– Ως χορογράφος, επιλέγετε να εμπλέκετε στο χορό στοιχεία διαφορετικών πεδίων, να κάνετε πειράματα και να αντιμετωπίζετε κάθε έργο σαν μία διαδικασία μελέτης και έρευνας. Ακολουθήσατε αντίστοιχη προσέγγιση και σε αυτή τη δουλειά σας;

Αντιμετωπίζω το κάθε έργο ως μια μοναδική διαδικασία έρευνας και μελέτης, κάθε φορά. Συνήθως στη δουλειά μου το σημείο εκκίνησης τοποθετείται στα πεδία της βιολογίας και της φιλοσοφίας και στη σχέση τους με το χορό. Πρώτη φορά κινητοποιήθηκα από το επίκαιρο και το προσωπικό μέσα από το θέμα της αφής. Η διαδικασία ήταν πολύ διαφορετική επίσης σε στενή συνεργασία και συνδημιουργία με τους χορευτές Γιάννη Τσιγκρή, Ιωάννα Τουμπακάρη, Παγώνα Μπουλμπασάκου – μαζί με τη διπλή ιδιότητα της αφής. Κάθε φορά που αγγίζεις ταυτόχρονα αγγίζεσαι. Επίσης υπάρχει κάτι στην αφή που δεν μπορεί να αγγιχτεί. Το άγγιγμα δεν είναι μόνο τρόπος επαφής με τα πράγματα, λειτουργεί πάντα και μια αντίθετη κίνηση, μια απόσταση, έτσι ώστε να διαχωρίζει κανείς τον εαυτό του από το πράγμα με το οποίο βρίσκεται σε επαφή. Καλείται κανείς να κάνει ένα βήμα προς τα πίσω κάθε φορά που είναι έτοιμος να αγγίξει κάτι ή κάποιον με έναν πραγματικά συγκινητικό τρόπο. Πότε κανείς είναι έτοιμος να έρθει σε επαφή, να δει, να αγγίξει, να αισθανθεί τον ανέγγιχτο, ενώ αγγίζει κάτι ή κάποιον; Πώς μπορεί κανείς να βρει τη δύναμη να γίνει διαθέσιμος στο να είναι πορώδης;

– Η παράσταση “is it day or is it night?” προσκαλεί τον θεατή σε μια εμπειρία. Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο του κοινού και ποιος θα θέλατε να είναι;

Η παράσταση ξεκινάει από το φουαγιέ του θεάτρου “Θησείον ένα θέατρο για τις τέχνες” με τη Μαρί Κασσαπιάν και συνεχίζεται στον κεντρικό χώρο – επιχειρεί μια αισθητηριακή χορογραφία. Επιθυμεί να ανακινήσει ερωτήματα για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό, τον άλλο και τον κόσμο και να ευαισθητοποιήσει την απτική όραση του κοινού.

Κάθε παράσταση είναι μια εμπειρία, όμως στο συγκεκριμένο έργο με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Θεοδωρόπουλο θέλαμε να δημιουργηθεί ένας χώρος κοινός, όπου βρισκόμαστε ξανά μαζί. Στο is it day or is it night? στόχος ήταν να ενδυναμωθεί η συνθήκη παράστασης ως μια συνάθροιση και να υπάρχει η δυνατότητα εγγύτητας με το κοινό – κάτι που συνδέεται άμεσα με το θέμα του έργου.

Η αφή είναι ένας τρόπος αντίληψης του κόσμου. Το άγγιγμα κάποιου είναι η επιτέλεση μιας εξωστρέφειας, η έκθεση του εαυτού μας προς τους άλλους, δεν είναι καθόλου ένα εσωτερικό, ιδιωτικό συναίσθημα. Πράγματι, αφήνει κανείς το σώμα του καθώς έρχεται σε επαφή με τον κόσμο, από τον οποίο επηρεάζεται. Τα όρια του σώματός του γίνονται πορώδη- μόνο τότε το σώμα είναι πράγματι έτοιμο να αισθανθεί τον κόσμο με τον οποίο έρχεται σε επαφή.

– Στο επίκεντρο του “is it day or is it night?” βρίσκεται η αφή, μία αίσθηση που καταπιέσαμε στην αρχή της πανδημίας, καθώς αποφεύγαμε να αγγίζουμε αντικείμενα, αλλά και ανθρώπους. Τι πιστεύετε πως διακυβεύεται όταν υπονομεύεται η αίσθηση της αφής;

Διακυβεύεται η ίδια η ζωή- ως οργανισμός, ο άνθρωπος δεν μπορεί να εξελιχθεί χωρίς την επαφή. Όπως διαπίστωσε ο ψυχαναλυτής René Spitz όταν μελέτησε τη θνησιμότητα στα άσηπτα βρεφοκομεία τη δεκαετία του ‘40, η στέρηση της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης- αγκαλιά, χάδι, παιχνίδι- είναι μοιραία για τα μωρά. Στη διάρκεια της πανδημίας δημιουργήθηκε ένα νέο σύνδρομο που ονόμασαν “πείνα αφής ή επαφής” οι επιστήμονες που το μελετούν ακόμη, που έχει συμπτώματα όπως επιθετική συμπεριφορά, εξασθένηση ομιλίας και επικοινωνίας, αύξηση άγχους, κατάθλιψης, αυτοτραυματικής συμπεριφοράς και διατροφικών διαταραχών. Ήδη γνωρίζαμε πως η επαφή με άλλα όντα είναι απαραίτητη για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού και ρυθμίζει την κορτιζόλη που με τη σειρά της ρυθμίζει το στρες, κ.α.

Στην πανδημία το άγγιγμα, η εγγύτητα, η επαφή – αρχικά μας φόβισαν και μετά μας έλειψαν. Ίσως ανακαλύψαμε εκ νέου τη σχέση μας με τη ζωή. Τα ζωντανά σώματα είναι σώματα ικανά να ξεφύγουν από το περίβλημα του “ιδιωτικού σώματος”, ώστε να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους. Οντότητες που μοιάζουν με δέρμα, αισθάνονται το περιβάλλον είναι σε επαφή με αυτό, είναι όντα-στον-κόσμο παρά όντα-στον-εαυτό-τους.

– Πώς επηρέασε η καραντίνα τη δουλειά σας;

Ως χορογράφος και ως δασκάλα της μεθόδου Feldenkrais είμαι κυριολεκτικά σε επαφή και πάντα σε συνεργασία με άλλους. Η καραντίνα επέβαλλε τη αποκλειστική λειτουργία του μοναχικού μονοπατιού της ερευνήτριας. Και πάλι, περιορισμένα μιας και στην στην περίπτωση μου η έρευνα εξελίσσεται και μετουσιώνεται μέσα από την πράξη – την χορογραφία και τον χορό.

Όμως είχα τον χρόνο να διαπιστώσω και να αντιληφθώ ξανά αλλά και διαφορετικά, πόσο είμαστε περίπλοκα μπλεγμένοι με πολλαπλές υλικότητες. Κάθε τι που κάνουμε μπορεί να αγγίξει κάποιον, κάπου, κάπως.

Ίσως εκείνη την περίοδο άρχισε ασυνείδητα να δημιουργείται αυτό το τοπίο με πτυχώσεις όπου το μέσα είναι έξω και το έξω είναι μέσα. Αυτή η χορογραφία με θολά όρια όπου η κίνηση είναι αφή και το βλέμμα γίνεται άγγιγμα.

– Μπορείτε να μας περιγράψετε το κλίμα που επικρατούσε στις πρώτες συναντήσεις όταν ξαναβρεθήκατε από κοντά με την ομάδα σας, YELP danceco., μετά την πολύμηνη αποχή από αυτή τη συλλογική εμπειρία;

Χαρά, δημιουργία, χορός, επαφή, επικοινωνία. Η χορογραφία είναι για μένα τρόπος να σκέφτομαι και να υπάρχω. Είναι η σχέση μου με τον κόσμο και τους άλλους.

– Υπάρχει κάποιο μελλοντικό σας σχέδιο που θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας;

Ναι, το πρότζεκτ MOVING GROUND – όπου η έννοια του κήπου συνομιλεί με τον χορό και την καλλιτεχνική πρακτική στο κέντρο Μελέτης Χορού Ντάνκαν. Με συγκινεί τόσο η πραγματική διάσταση δημιουργίας ενός κήπου – πραγματικά αναγκαία στην όχι τόσο πράσινη Αθήνα- όσο και η φιλοσοφική και η καλλιτεχνική διάσταση του κήπου.

Διαβάστε επίσης:

“is it day or is it night?”, από την ομάδα YELP danceco. στο θέατρο Θησείον