Μεσόγειος, η ελληνική λίμνη του Κώστα Βάκκα

Όχημα πολιτισμού η Μεσόγειος, έγινε το κέντρο της πνευματικής ιστορίας. Εδώ όλες οι θρησκείες, οι επιστήμες και οι τέχνες μας γεννήθηκαν, αναμετρήθηκαν μεταξύ τους κι ωρίμασαν, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα τους στην ιστορία. Η τεράστια εξάπλωση των αποικιών ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας στη διάδοση του ελληνικού πνεύματος σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.

Ανάμεσα σ’ όλες τις θάλασσες η Μεσόγειος παραμένει μοναδική. Από τη φύση της είναι σχεδόν λίμνη κι ωστόσο δεν είναι τέτοια.​ ​Όχημα πολιτισμού , έγινε το κέντρο της πνευματικής ιστορίας. Εδώ όλες οι θρησκείες μας -γράφει ο Έμιλ Λούντβιχ – οι επιστήμες μας κι’ οι τέχνες μας γεννήθηκαν, εξελίχθηκαν, πολέμησαν, κι ωρίμασαν. Το πνεύμα που εκπορεύεται απ’ αυτές, μένει παντοτινά ως σύμβολο.

Πριν από δύο και πάνω χιλιετίες , ξεκίνησε το φαινόμενο του αποικισμού των Ελλήνων, που έμελλε να καλύψει όλο σχεδόν τον περίγυρο της Μεσογείου, γι’ αυτό και ο τίτλος αυτής της ταινίας – Μεσόγειος, η Ελληνική λίμνη – έρχεται αυθόρμητα…

Οι καινούριες πόλεις που ίδρυσαν οι Έλληνες έχουν ονομαστεί αποικίες, αλλά ο όρος είναι ακατάλληλος. Από τη Μαύρη Θάλασσα ως την Ισπανία και την Αφρική, δημιουργήθηκε και μια «αποικία». Αυτή η εξάπλωση όμως δεν είχε πολιτικό χαρακτήρα. Η Ελλάδα δεν είχε τάσεις παγκόσμιας κυριαρχίας. Επρόκειτο στην ουσία για τη διάδοση ενός πολιτισμού, που παρόμοιο σπάνια ο κόσμος είχε την ευκαιρία να συναντήσει. Η αποικιοκρατία με τη σημερινή έννοια της λέξης και που οι απαρχές της βρίσκονται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν έχουν καμία σχέση με τις αποικίες των Ελλήνων μας εξηγεί o γνωστός ιστορικός Luciano Canfora. Η τεράστια εξάπλωση των αποικιών ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας στη διάδοση του Ελληνικού πνεύματος σ’ όλο
​\​τον τότε γνωστό κόσμο. Τα ερείπια των Ελληνικών πόλεων που είναι διάσπαρτα σ’ όλη τη Μεσόγειο, δίνουν χειροπιαστή απόδειξη για το μεγαλείο αυτού του πνεύματος.

Οι πρώτοι Έλληνες που μετανάστευσαν από τα μέσα του όγδοου π.Χ. αιώνα ήταν Ευβοείς που ίδρυσαν τους πρώτους οικισμούς στη Νότια Ιταλία ή τις ανατολικές ακτές της Σικελίας. Πολύ σύντομα και άλλοι κάτοικοι της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών, ακολούθησαν το παράδειγμα των Ευβοέων.

Γύρω στο 750 π.Χ. Μεγαρείς ιδρύουν τα Μέγαρα Ύβλαια και οι Κορίνθιοι τις Συρακούσες. Στα τέλη του όγδοου αιώνα Σπαρτιάτες ιδρύουν τον Τάραντα και άλλοι Πελοποννήσιοι εγκαθίστανται στη Σύβαρη και τον Κρότωνα. Απομεινάρια αυτής της Μεγάλης Ελλάδας υπάρχουν μέχρι σήμερα στις δύο ελληνόφωνες οάσεις, μία στην Καλαβρία και η άλλη στην Απουλία Από τον έβδομο αιώνα αρχίζει δεύτερη, πιο τολμηρή περίοδος. Οι Έλληνες, εξερευνούν τώρα τις ακτές της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου, είναι η εποχή της επέκτασης του Ελληνισμού στην άλλη … ελληνική λίμνη, τη Μαύρη Θάλασσα. Συνεχίζουν μετά στις ακτές της Αφρικής και δυτικότερα στις ακτές της Ισπανίας και της Λιγυρίας.

Η Θήρα στέλνει ένα τμήμα του πληθυσμού της να εγκατασταθεί στην Κυρήνη, στις ακτές της σημερινής Λιβύης, μια αρκετά εύφορη περιοχή, όπου ανέπτυξαν σημαντικά τη γεωργία. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον Ερατοσθένη τον μεγάλο αυτόν πανεπιστήμονα που όχι μόνο ήξερε πως η γη ήταν σφαιρική, αλλά μέτρησε με μεγάλη ακρίβεια και την περίμετρό της. Το επίπεδο του πολιτισμού και των επιστημών βρισκόταν πολύ ψηλά εκείνη την εποχή όπως λέει ο καθηγητής Ευτύχης Παπαδοπετράκης. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού και κυρίως με τα διατάγματα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου τον 4ο μ.Χ. αιώνα για καταστροφή των αρχαίων μνημείων, κατάργηση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, την πυρπόληση της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης, αυτού του ιατρείου ψυχής όπως την αποκαλούσαν οι αρχαίοι και με επιστέγασμα την άγρια δολοφονία της φιλοσόφου Υπατίας από φανατικούς χριστιανούς μοναχούς, δόθηκε το κύκνειο άσμα σ’ έναν ανώτερο πολιτισμό και γύρισε την ανθρωπότητα αιώνες αν όχι χιλιετίες πίσω.

Οι Φωκαείς εξερευνούν τις δυτικές ακτές της Μεσογείου που ήταν ήδη γνωστές σε μερικούς Ρόδιους και Σάμιους. Γύρω στο 600 ιδρύουν τη Μασσαλία. Ανατολικά της Μασσαλίας, ιδρύθηκαν και άλλες αποικίες όπως η σημερινή Νις ( Νίκαια ) και η Αντίμπ (Αντίπολις). Δυτικά της Μασσαλίας το Εμπόριο, που σήμερα ανήκει στην Ισπανία και όπως λέει ο Eusebio Prat πρώην διευθυντής του ινστιτούτου Θερβάντες οι σημερινοί Καταλανοί αισθάνονται πιο κοντά στους Έλληνες παρά στους υπόλοιπους Ισπανούς.

Ποια ήταν τα αίτια του αποικισμού; Ποια η υποδοχή που επεφύλαξαν οι αυτόχθονες στους αποίκους; Οι σχέσεις των αποικιών με τις Μητροπόλεις καθώς και το πολίτευμα που εγκαθίδρυσαν οι άποικοι, είναι μερικά από τα σημαντικότερα θέματα με τα οποία ασχολείται η ταινία.

Εμπορικές ανταλλαγές, θρησκευτικές επιρροές, διάδοση του τρόπου ζωής και της ελληνικής παιδείας, μαρτυρούν τη γρήγορη εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στις ακτές της Μεσογείου. Ο ελληνικός αποικισμός καθιέρωσε στο Μεσογειακό κόσμο την «πόλη», αυτό το πρωτότυπο είδος κράτους που είναι χαρακτηριστικό της αρχαίας Ελλάδας.

Οι θεσμοί και οι κοινωνικές δομές εμφάνιζαν επίσης διαφορά με τις Μητροπόλεις. Η ίδια διαφορετικότητα συναντιέται και στους θεσμούς. Φαίνεται επίσης ότι ο αποικιακός κόσμος υπήρξε και χώρος πειραματισμών: «κομμουνισμός» στα νησιά Λίπαρι, διακυβέρνηση με βάση την Πυθαγόρεια φιλοσοφία στον Κρότωνα κ.λ.π. Φαινόμενο παράξενο η ελληνική εξάπλωση στη Μεσόγειο. Οι Έλληνες που αναζητούσαν απ’ την αρχή νέα εδάφη για να εγκαταστήσουν το περίσσευμα των πληθυσμών τους ή τόπους κατάλληλους για να προμηθεύονται τα δημητριακά και τα μεταλλεύματά τους, είχαν ως στόχο τη δημιουργία νέων πόλεων. Κύρια αιτία της αναγκαστικής τους μετανάστευσης, λέει ο ιστορικός Μιχάλης Σακελλαρίου ήταν η «στεναχωρία» η στενότητα χώρου κατά την αρχαία ελληνική έννοια του όρου, δεν τους χωρούσε δηλαδή ο τόπος τους, δεν μπορούσε να τους θρέψει.

Από αυτόν τον Μεσογειακό Ελληνισμό διατηρούνταν εστίες στην Αίγυπτο μέχρι πρόσφατα. Το 1950 αριθμούσε 250000 με μεγάλη ανάπτυξη στο εμπόριο τα γράμματα και τις τέχνες. Κορυφαία προσωπικότητα ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης. Σήμερα υπάρχουν περί τις 3000. Στον Πόντο ο Ελληνισμός κυριαρχούσε διαχρονικά. Το 1923 οι Νεότουρκοι με τους διωγμούς και τις σφαγές τους ανάγκασαν σε φυγή.

Ο ελληνικός πολιτισμός μέσω του αποικισμού άσκησε επιρροή στον ευρωπαϊκό χώρο καταρχήν, όπως και στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο, αλλά και παγκόσμια.

Η επιρροή αυτή επιζεί και στις μέρες μας.

Τα γυρίσματα της ταινίας έχουν γίνει στις εξής χώρες: Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Λιβύη, Αίγυπτο, Τουρκία, Βουλγαρία Ρουμανία και Ουκρανία.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Κώστας Βάκκας
Σενάριο: Κώστας Βάκκας
Διεύθυνση φωτογραφίας: Κωστής Κωνσταντινίδης, Κώστας Καστόριης, Engin Morgul
Μοντάζ: Χρήστος Χατζημπάρμπας, Εύα Μαθιού, Αλέξης Βάκκας
Παραγωγή: Idea Films
Παραγωγός/Παραγωγοί: Κώστας Βάκκας
Αφήγηση: Λευτέρης Ελευθεριάδης, Χρήστος Κάλοου
Φορμάτ: DCP
Χρώμα: Έγχρωμο
Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα
Έτος Παραγωγής: 2018
Διάρκεια: 152′

​Κώστας Βάκκας – Σκηνοθέτης

Ο Κώστας Βάκκας είναι σκηνοθέτης, παραγωγός και διευθυντής παραγωγής ντοκιμαντέρ, τηλεοπτικών προγραμμάτων και διαφημιστικών σποτ. Έχει ζήσει και εργαστεί στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Αγγλία. Έχει συνεργαστεί σε διεθνείς παραγωγές (την εταιρία “Like Water-Apron” στο Τόκιο, με το βρετανικό Channel 4 και την ιταλική δημόσια TV Rai Due), ενώ στη δεκαετία του 1960, ήταν βοηθός σκηνοθέτη σε 35 ταινίες ελληνικής παραγωγής και διευθυντής παραγωγής ή βοηθός σκηνοθέτη, σε διάφορες ξένες ταινίες που γυρίστηκαν στην Ελλάδα. Υπήρξε μέλος της Επιτροπής Ταξινόμησης Κινηματογραφικών Ταινιών του Υπουργείου Τύπου (2008-2009), μέλος της επιτροπής προϋπολογισμών του Κέντρου Κινηματογράφου, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρίας Ελλήνων Σκηνοθετών. Ανταποκριτής στην Ιταλία για τα περιοδικά Τετράδιο και Film (1974 – 1977) και αρθρογράφος για κινηματογραφικά και Ευρωπαϊκά θέματα στο περιοδικό Αντί (1978-1981).