Αφορμή για την έκθεση στάθηκαν οι πρόσφατες εργασίες ανάπλασης της οδού Αγίου Μηνά, κατά τις οποίες ήρθαν στο φως οι γραμμές του παλιού τραμ της Θεσσαλονίκης.
Μέσα από την έκθεση προσεγγίζονται θέματα, όπως:
Η παλιά οθωμανική οδός Καπάνατζα (τουρκ. Kapanaca), βασική αρτηρία της πόλης, η οποία ένωνε την πλατεία Εμπορίου με τη σημερινή πλατεία Φαναριωτών. Μετά την απελευθέρωση του 1912, ο δρόμος αυτός μετονομάστηκε σε Ιωάννου Τσιμισκή. Με την πυρκαγιά του 1917 και τη χάραξη της νέας Τσιμισκή του σχεδίου Εμπράρ παράλληλα προς την παραλιακή, το δυτικότερο τμήμα της παλιάς Καπάνατζα –μεταξύ Βενιζέλου και πλατείας Εμπορίου– επιβίωσε ως αυτόνομος δρόμος και ονομάστηκε Αγίου Μηνά.
Η πλατεία Εμπορίου, στα νότια της οποίας βρισκόταν η Πύλη του Γιαλού, η μοναδική πύλη που, στα τέλη του 19ου αιώνα, ένωνε την εκτός των τειχών συνοικία του λιμανιού (τα Λαδάδικα) με το εσωτερικό της πόλης. Από την πλατεία ξεκινούσαν (ή κατέληγαν σε αυτή) τρεις βασικοί δρόμοι: η οδός Κατούνη, προερχόμενη από το λιμάνι και την πλατεία Αποβάθρας· η καταργημένη οδός Μπελεντιγιέ (Belediye-Δημαρχείου), η οποία ανηφόριζε προς το Σαατλί τζαμί (δίπλα στο Κονάκι – σημ. Διοικητήριο) περίπου παράλληλα με τη σημερινή Ίωνος Δραγούμη· η οδός Καπάνατζα, η οποία διαπερνούσε την πλατεία Εμπορίου και έφτανε μέχρι τη σημερινή Βίκτορος Ουγκώ, στην καρδιά του Φραγκομαχαλά.
Το νέο οικονομικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, η συνοικία των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες μετά την πυρκαγιά συγκεντρώνονται στις οδούς Παλιά και Νέα Τσιμισκή, μεταξύ Βενιζέλου και Ίωνος Δραγούμη (Τράπεζα Ανατολής, Εθνική, Αθηνών, Ελλάδος, Θεσσαλίας, Εμπορική, Τράπεζα Βιομηχανίας).
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Τράπεζα Ανατολής. Το βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ στεγάζεται σε κτίριο ιδιοκτησίας της Εθνικής Τράπεζας, στο οικόπεδο του οποίου στεκόταν μέχρι το 1963 το κτίριο της Τράπεζας Ανατολής, της δεύτερης από τις ελληνικές τράπεζες στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, η οποία ιδρύθηκε το 1904 και συγχωνεύτηκε το 1932 με την Εθνική. Σώζονται κάποιες φωτογραφίες του διαμπερούς αυτού κτιρίου που ανεγέρθηκε το 1924, καθώς και σχέδια των δύο όψεών του στην οδό Τσιμισκή και στην Αγίου Μηνά, κατόψεις και τομές.
Η γραμμή Ν. 1 του τραμ. Η πρώτη γραμμή του τραμ, από την εποχή που ακόμη ήταν ιππήλατο (1893-1907), ένωνε το Αμαξοστάσιο (Ντεπώ) με τον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό μέσω της παραλιακής οδού Τελωνείων (σημ. Νίκης). Το 1927, ενόψει των εργασιών υπερύψωσης της λεωφόρου Νίκης κατά περίπου ένα μέτρο, αυτή η γραμμή του τραμ ξηλώθηκε και τοποθετήθηκε στη Νέα Τσιμισκή, στην οποία ερχόταν από τον Λευκό Πύργο μέσω της Παύλου Μελά (Διαγωνίου). Επειδή όμως η Νέα Τσιμισκή είχε τότε φτάσει μόνο μέχρι την οδό Κατούνη (στη δεκαετία του 1960 θα διανοιγόταν τελικά μέσα από τα Λαδάδικα), το τραμ έπρεπε να κάνει αναστροφή για να επιστρέψει στο Ντεπώ. Αυτή γινόταν μέσω της θηλιάς γύρω από το οικοδομικό τετράγωνο Βενιζέλου – Αγίου Μηνά – Ίωνος Δραγούμη – Νέας Τσιμισκή.
Η νέα ανάπλαση της οδού, η οποία παρουσιάζεται μέσα από σχέδια της μελέτης του αρχιτεκτονικού γραφείου Κουλουκούρης και Συνεργάτες. Μετά την αποκάλυψη των γραμμών του τραμ που είχαν επιβιώσει κάτω από την άσφαλτο, η αρχική μελέτη του έργου –χρηματοδοτημένου από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος– τροποποιήθηκε, σε συνεργασία με την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, και έτσι η νέα διαρρύθμιση της οδού Αγίου Μηνά διασώζει σήμερα αυτό το πολύτιμο ψήγμα της νεότερης ιστορικής μνήμης της Θεσσαλονίκης.
Για τις ανάγκες της έκθεσης χρησιμοποιήθηκε υλικό από:
-Ελληνικό Λογοτεχνικό & Ιστορικό Αρχείο Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ)
– Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης (ΙΑΕΤΕ)
-Δήμο Θεσσαλονίκης (Διεύθυνση Αστικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικών Μελετών – Τμήμα Αστικού Σχεδιασμού)
– Μουσείο φωτογραφίας Χρήστος Καλεμκερής Δήμου Καλαμαριάς
-Αρχιτεκτονικό γραφείο Κουλουκούρης και Συνεργάτες
– Συλλογή Α. & Λ. Χαΐτογλου
– Στέφανο Πασβάντη