Μια ματιά στον κόσμο της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ – Αλέξανδρος Κεφαλάς: Κριτική βιβλίου

Είναι εξαιρετικά σημαντικό να βλέπουν το φως της δημοσιότητας τέτοιου είδους βιβλία, τα οποία εντρυφούν συνοπτικά μεν, ουσιωδώς δε σε προσωπικότητες που άφησαν το δικό τους ανεξίτηλο σημάδι στην ιστορία της λογοτεχνίας. Αυτό εδώ το μικρό εγχειρίδιο είναι αφιερωμένο στη ζωή της Βρετανίδας Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, την οποία λίγοι γνωρίζουν και ακόμα λιγότεροι έχουν διαβάσει. Η ευκαιρία που δίνεται στο κοινό, χάρη φυσικά στις εκδόσεις Λέμβος και τον Αλέξανδρο Κεφαλά που έχει επιμεληθεί και άλλες τέτοιες μικρές βιογραφίες, είναι πρώτης τάξεως και αυτό δεν αποτελεί απλό σχήμα λόγου αλλά ευτυχή πραγματικότητα. Με μία ελλιπή εκδοτική παρουσία στην ελληνική γλώσσα των έργων της Γκάσκελ, αυτός εδώ ο οδηγός διαφωτίζει και επιμορφώνει, ενώ παράλληλα ψυχαγωγεί και πληροφορεί. Δυστυχώς όπως αναφέρει και ο Αλέξανδρος Κεφαλάς η συγγραφέας παραμένει η λιγότερο διαδεδομένη Αγγλίδα συγγραφέας στη χώρα μας γιατί ίσως τα βιβλία της θεωρούνται παρωχημένα και για αυτό δεν χρήζουν μετάφρασης ή προσοχής. Ευτυχώς όμως όταν τελειώσει κανείς την ανάγνωση αυτού του βιβλίου κατανοεί αμέσως πως η Γκάσκελ παραμένει σύγχρονη και επίκαιρη επιβεβαιώνοντας αυτό που ο Ίταλο Καλβίνο είχε πει πριν λίγα χρόνια στο βιβλίο του Γιατί πρέπει να διαβάζουμε τους κλασικούς. Εκεί λοιπόν ο επιφανής συγγραφέας και δοκιμιογράφος αναφέρει χαρακτηριστικά: “Κλασικό είναι ένα βιβλίο που ποτέ δεν έχει ολοκληρώσει αυτά που έχει να πει”.

Η προσωπικότητα της Γκάσκελ μπορεί να χαρακτηριστεί αμφιλεγόμενη με την έννοια πως σε όλη της την ζωή διήγε έναν βίο συμβατικό και σύμφωνο με τα πολύ αυστηρά και συντηρητικά ειωθότα της εποχής περί συμπεριφοράς των γυναικών όμως από την άλλη πλευρά υπήρξε επαναστατική και απελευθερωμένη στο συγγραφικό της έργο. Αν και χτυπημένη πολλές φορές από την μοίρα κατάφερε να ορθοποδήσει από πολύ μικρή ηλικία και να χαράξει την δική της πορεία στον χώρο της λογοτεχνίας με βοηθό κυρίως την δική της επιμονή και προσήλωση αλλά και βέβαια με σαφή υποστήριξη από τον σύζυγό της, τον οποίο ερωτεύτηκε σφόδρα αν και ονειρευόταν έναν άλλο πρίγκιπα, πιο ρομαντικό και εύσωμο. Σε κάθε περίπτωση, η συζυγική θαλπωρή και η αφοσίωση του μονιστή ιερέα στο πρόσωπό της ήταν αρκετά για να την καταστήσουν μία ευτυχισμένη γυναίκα σε ένα γενικότερο περιβάλλον απαξίωσης του ασθενούς φύλου στην Βρετανία των αρχών και των μέσων του 19ου αιώνα. Και κατάφερε “να γίνει μία από τις σημαντικότερες πεζογράφους της γενιάς της ξεφεύγοντας από το πρότυπο της “σωστής” βικτωριανής κυρίας”. Σαφέστατα η υποβάθμιση του ρόλου της γυναίκας την εποχή εκείνη ήταν εκ των ων ουκ άνευ καθώς η αποστολή της γυναίκας ήταν να βρίσκεται στο πλάι του άνδρα της και να τιμάει εκείνον και το σπίτι της. “Η μοναδική καριέρα της καλοαναθρεμμένης βικτωριανής γυναίκας ήταν η δημιουργία οικογένειας” θα μας τονίσει ο Αλέξανδρος Κεφαλάς και η Γκάσκελ αν και διατήρησε την περιγραφή των χαρακτήρων εντός ενός φυσιολογικού πλαισίου, είναι εμφανές πως καινοτομεί και “αυθαδιάζει” επιθυμώντας να βγάλει την γυναίκα από το καλούπι της “παθητικής κοκέτας” και να της προσδώσει δυναμικότητα και ανεξαρτησία. Η ίδια εξάλλου διακήρυττε πως “δεν θα υποταχθώ στη λογική. (…) Λογική πάντα σημαίνει αυτό που οι άλλοι έχουν να πουν!”.

Είναι σχεδόν σίγουρο πως έγραφε όχι μόνο για να εκφράσει την αγωνία της για τις αδικίες που έβλεπε γύρω της σε επίπεδο ανισοτήτων μεταξύ των διαφορετικών τάξεων αλλά αυτό που επίσης επιδίωξε ήταν μέσω του γραπτού λόγου να ξεχάσει τις οδυνηρές στιγμές της προσωπικής της ζωής και τα θλιβερά όσο και τραγικά γεγονότα που στιγμάτισαν τη ζωή της. Απομονωμένη μέσα στο ίδιο της το σπίτι ύστερα από τον απροσδόκητο θάνατο της μητέρας της, στα πρόθυρα κατάθλιψης έπειτα από τον πρόωρο θάνατο του πατέρα της, καταβεβλημένη και ψυχολογικά εξαντλημένη από τον θάνατο του παιδιού της, το οποίο ούτε καν πρόλαβε να εγγράψει στο ληξιαρχείο και τέλος συντετριμμένη από τον θάνατο της πολυαγαπημένης της θείας που ήταν σαν δεύτερη μητέρα της ζούσε μηχανικά. Τα χτυπήματα ήταν τόσα πολλά που το μόνο στήριγμά της ήταν η συγγραφή ιστοριών όπου ενσωμάτωνε στοιχεία της δική της ζωής στις αφηγήσεις της για να μπορέσει να ανακουφίσει την πληγωμένη της ψυχή. Και όμως μέσα στην παρ’ ολίγον κατάθλιψή της κατόρθωσε να γράψει αριστουργήματα, τα οποία διαβάζονται από γενιά σε γενιά, βιβλία όπως το North and South, Mary Barton, Wives and Daughters. “Χωρίς τη βοήθεια του κυρίου Γκάσκελ, που την παροτρύνει απελπισμένα να γράψει ένα μυθιστόρημα (Mary Barton)”, είναι δεδομένο πως δεν θα μπορούσε να ξεπεράσει τις απανωτές τραγωδίες. Χαρακτηριστικά στην εισαγωγή της πρώτης έκδοσης του βιβλίου η συγγραφέας θα γράψει: “Η ιστορία πήρε σάρκα και οστά και ο πρώτος τόμος γράφτηκε καθώς ήμουν υποχρεωμένη να είμαι διαρκώς ξαπλωμένη στον καναπέ και έτσι βρήκα καταφύγιο στη φαντασία για να απωθήσω από την μνήμη δυσάρεστες στιγμές”. Σε όλη αυτή την επίπονη και μακρόχρονη προσπάθειά της αρωγός της και υποστηρικτής της υπήρξε και ο Κάρολος Ντίκενς, η φιλία του οποίου προς το ζεύγος υπήρξε δημιουργική για την συγγραφέα μιας και η επαφή μαζί του της επέτρεπε αφενός να γνωρίσει τους λογοτεχνικούς και καλλιτεχνικούς κύκλους και αφετέρου να δημοσιεύει σε συνέχειες τις ιστορίες της και να γίνει ευρέως γνωστή στο λογοτεχνικό κοινό.

Τον Νοέμβριο του 1865 όταν και έγινε γνωστός ο θάνατός της το λογοτεχνικό περιοδικό Athenaeum έγραψε για εκείνη: “Αν όχι η πιο δημοφιλής, χωρίς αμφισβήτηση υπήρξε η πιο δυναμική και ολοκληρωμένη γυναίκα λογοτέχνιδα σε μία εποχή ιδιαίτερα πλούσια σε γυναίκες συγγραφείς”. Το τίμημα βέβαια αυτού του καλώς εννοούμενου εκτροχιασμού δεν ήταν δυνατόν να γίνει αποδεκτό σε μία εποχή όπου τα ταμπού για την θέση της γυναίκας στην κοινωνία ήταν απόλυτος μεσαίωνας. Η Γκάσκελ με το πνεύμα της και την ζωηρότητά της έφερε εις πέρας την αποστολή της συζύγου, της μητέρας και της συγγραφέως με αξιοζήλευτη επιτυχία παρά τα όποια οδυνηρά συμβάντα και για αυτό θα παραμένει στο πάνθεον των γυναικών που έλαμψαν με την δύναμή τους, το σθένος τους και την ρώμη τους.

“Δεν κατανοώ γιατί το κοινό πρέπει να ασχολείται μαζί μου πέραν της αγοράς ή της απόρριψης των προϊόντων που του προμηθεύω”.

“Ενίοτε κάποιος συμπαθεί περισσότερο τους ανόητους ανθρώπους για την ανοησία τους παρά τους σοφούς για τη σοφία τους”.

Το βιβλίο του Αλέξανδρου Κεφαλά, Μια ματιά στον κόσμο της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λέμβος.