Michel Onfray – Η θρησκεία του στιλέτου (Εκδόσεις Εξάντας)

Αποτελεί καταρχήν ευχής έργον που ένα τέτοιο βιβλίο μεταφράστηκε στα ελληνικά διότι το πάντρεμα της γραφής και της πραγματικής ιστορίας …

Του Γιάννη Αντωνιάδη

στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Αφενός πρόκειται για τον ιστορικό Michel Onfray, έναν από τους αξιολογότερους Γάλλους δοκιμιογράφους και αφετέρου για μία άποψη βασισμένη σε ιστορική έρευνα μιας από τις πιο αξιοπρόσεκτες περιόδους της πρόσφατης ιστορίας που χάραξαν στις μνήμες των σύγχρονων αλλά και των μεταγενέστερων γενεών την δραματικότητα των γεγονότων, την σκληρότητα και την βαναυσότητα των ιστορικών και καθοριστικών συμβάντων της εποχής. Συνεπώς, εδώ αποδεικνύεται πως ο λόγος έχει λόγο και να λέγεται και να γράφεται.

Το βιβλίο έχει ως κυρίαρχο θέμα του την δολοφονία του «επαναστάτη» Jean-Paul Marat (Ζαν-Πωλ Μαρά) από την υπέρμαχο της αυθεντικής ελευθερίας Charlotte Corday (Σαρλότ Κορνταί). Τα εισαγωγικά τα κρίνω απαραίτητα διότι η μορφή που αποφάσισε να ντύσει την επανάσταση του αυτός ο ήρωας-δήμιος είναι άκρως αμφιλεγόμενη και αυτό φαίνεται μέσα από τον ρου της αφήγησης.

Ο Μαρά, πλαστός διδάκτωρ της ιατρικής και της κτηνιατρικής, συγγραφέας μάλλον αποτυχημένων λογοτεχνικών εγχειρημάτων, καταδικασθείς αλλά και δραπέτης εμφανίζεται να δηλώνει πολύ νωρίς: «Θα επιθυμούσα ολόκληρο το ανθρώπινο γένος να βρεθεί εντός μίας βόμβας την οποία θα πυροδοτούσα προκειμένου να την ανατινάξω». Επωφελούμενος της Γαλλικής Επανάστασης θέλησε να εκμεταλλευτεί την θέση που του εξασφάλιζε το χάος στο οποίο είχε περιέλθει η Γαλλία για να αναρριχηθεί στην εξουσία μαζί με τους υπόλοιπους ραδιούργους που τον στήριζαν και να αναγορευθεί σε δικτάτορα και δυνάστη εν τέλει του Γαλλικού λαού. Κάθε άλλο παρά ήρωας, ήταν φανερά ιδιοτελής και η ανέλιξή του στον θρόνο της φαντασίας του δεν μπορούσε να περιλαμβάνει εμπόδια και προσκόμματα. Πέρασε λοιπόν από την συγγραφή ευθύς αμέσως στην πράξη.

Ήταν σφόδρα αντίθετος με κάθε άνθρωπο που εναντιωνόταν στις απόψεις του, δεν δεχόταν επ’ ουδενί τον αντίπαλο και την διαφορετικότητα και αυτήν αγωνιζόταν να εξαλείψει με κάθε μέσο συνήθως δολοφονικό. Έχοντας ως ορμητήριο του την γνώμη πως κάθε σύνδεση με το παρελθόν πρέπει να εξαλειφθεί, εργαζόταν εντατικά και συστηματικά για την εξόντωση και την σφαγή όλων των αξιωματικών που αποτελούσαν μέρος του παλαιού καθεστώτος. Μιλούσε για ένα «μέσο απαραίτητο δια την δημόσια σωτηρία». Αυτός ο «Φίλος του Λαού» (έτσι ονόμασε την εφημερίδα που είχε εκδώσει το 1789) όπως τον αποκαλούσαν, καλούσε τον λαό σε σφαγές και κτηνώδεις εκδηλώσεις μίσους με πρόσχημα την Επανάσταση. Ο Μαρά ένιωθε πως εκτελούσε μία αποστολή και με πρόφαση την εξαθλίωση του λαού έβαζε σε πλήρη λειτουργία το ένστικτο εκδίκησης που τον διακατείχε, διαλαλώντας πως σκοπός του είναι η ευτυχία της ανθρωπότητας. Σκοτεινή φιγούρα, άγριος εκτελεστής των προσωπικών του φιλοδοξιών και γεμάτος μνησικακία δολοφονήθηκε εν μία νυκτί το 1793 από την πραγματική σωτήρα του λαού και μάρτυρα της ελευθερίας Σαρλότ Κορνταί.

Η Σαρλότ Κορνταί, διάβαζε πολύ από την πρώιμη νεότητά της και ενημερωνόταν ανελλιπώς για τις πολιτικές εξελίξεις στην χώρα. Είχε την πεποίθηση πως δεν θα δεχόταν να προσβληθεί και να καταπατηθεί για κανέναν λόγο και από τον οιονδήποτε η προσωπική της ελευθερία. Η Κορνταί όπως και ο πατέρας της ήταν υπέρ των καθαρών διαδικασιών και καταδίκαζε κάθε μορφή καταστρατήγησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο όνομα της λεγόμενης Επανάστασης. Διέβλεπε την δράση του Μαρά από νωρίς και παρακολουθούσε την ανεξέλεγκτη επιρροή που ασκούσε στο πλήθος. Μέλημα της ήταν λοιπόν να αναλάβει την δική της δράση και να αποκαταστήσει ως ένας άλλος Βρούτος την έννομη τάξη. «Η δολοφονία ενός δολοφόνου δεν είναι δολοφονία» δήλωνε γενναία. Ήταν υπέρμαχος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, αυτήν που πρέσβευαν ο Πολύβιος και ο Πλούταρχος (τον Πλούταρχο διάβαζε την προηγούμενη μέρα της δολοφονίας του Μαρά) και ήθελε να ταυτιστεί με την σωτηρία της πατρίδας της με μία πράξη αρετής και θάρρους. Αυτή η Ρωμαία Παρθένος όπως την ονομάζει ο Michel Onfray υπερασπιζόταν τα αναγνώσματα της και σκοπό είχε να θέσει σε εφαρμογή αυτές τις αξίες τις οποίες αντιπροσώπευε.

Πίστευε ακράδαντα πως η δολοφονία αυτού του αδίστακτου εγκληματία θα έβαζε τέλος στις μαζικές εκτελέσεις αθώων Γάλλων πολιτών και στην αυθαιρεσία της τυραννίας. Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν προ των πυλών και εκείνη ως άλλη Ιωάννα της Λωραίνης θεωρούσε πως ο θάνατος του Μαρά ήταν ο Δούρειος Ίππος της ελευθερίας και της αποτίναξης της απολυταρχίας του. Ήθελε λοιπόν να μπλοκάρει επιτέλους την σφαγή δια της γκιλοτίνας που είχε κόψει άπειρα κεφάλια και θεωρούσε πως μόνο με χυμένο αίμα θα σταματούσε το χυμένο αίμα. Επισκέπτεται λοιπόν τον Μαρά στο σπίτι του σε ανυποψίαστο χρόνο με την πρόφαση πως θα του πρόδινε ονόματα Γιρονδίνων (αξιωματικών που πρόσκεινταν στον βασιλιά). Εκείνος αιμοδιψής την δέχεται δίχως άλλο στο μπάνιο του την ώρα που ανακούφιζε ένα μόνιμο έκζεμα του με ζεστό νερό. Ως άλλη Ιουδίθ τον μαχαιρώνει δίχως εκείνος να μπορέσει να έχει την παραμικρή αντίδραση και βαπτίζει με αίμα ένα ανθρωπόμορφο τέρας για να σώσει χιλιάδες ανθρώπους. Πρόκειται για μία εξόχως ηρωική πράξη την οποία πλήρωσε η Κορνταί με τον ίδιο της το θάνατο στα 24 της χρόνια. Ο Michel Onfray αναφέρει: «Η Σαρλότ Κορνταί εκτελεί δύο πράξεις εξόχως ρωμαϊκές: την τυραννοκτονία και την αυτοκτονία συγχρόνως. Ο Βρούτος και ο Κάτων στην ψυχή της ίδιας γυναίκας…Διπλός θάνατος: του τυράννου και του τυραννοκτόνου». Η Κορνταί απαγχονίστηκε την ίδια χρονιά ψύχραιμη και γαλήνια ενώπιον του δημόσιου εκτελεστή καθώς λύτρωσε τον λαό της από έναν δυνάστη ακριβώς όπως είχε υποσχεθεί.

Η δολοφονία του Μαρά αποτέλεσε και το θέμα ενός από τους πιο μνημειώδεις πίνακες του Jacques Louis-David (Ζακ Λουί Νταβίντ) και στο έργο αυτό με χρονολογία το 1793 ο ζωγράφος με σκηνοθετική ματιά και περισσή θεατρικότητα, αναπαριστά την τελευταία πράξη του δράματος υμνώντας πάνω από όλα την ιστορία μιας και ένας πίνακας δεν μπορεί και δεν πρέπει να πάρει θέση υπέρ του ενός ή του άλλου αλλά να καταγράφει το γεγονός όσο γίνει πιο πιστά και πιο αμερόληπτα. Σε κάθε περίπτωση ο Νταβίντ μας χάρισε, ως επιδέξιος ιστορικός ζωγράφος και χρονογράφος της Επανάστασης, ένα κινηματογραφικό instantané αφήνοντας μας την αίσθηση πως ο ίδιος ήταν παρών.

Ο τίτλος του βιβλίου απονέμεται στον Γάλλο ιστορικό Jules Michelet (Ζιλ Μισελέ, Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης) και εμπεριέχει όλη την αλήθεια για το επεισόδιο που μόλις περιέγραψα μιας και πρόκειται για μία πράξη καθαρά αντιδεσποτική. Το στιλέτο της Κορνταί ήταν το εργαλείο ελευθερίας καθώς και η απόδειξη πως η τόλμη και οι ανατροπές έρχονται από ανθρώπους που έχουν κρυφή εσωτερική δύναμη που εξωτερικεύεται σε στιγμές κρίσιμες. Ο δικός της απαγχονισμός είναι η «σταύρωσή» της προς όφελος του κοινού καλού. «Είναι η θρησκεία όλων όσοι σήμερα αντιτάσσουν την αρετή στην πολιτική διαφθορά» λέει ο Michel Onfray. Πράξη ιερή και γενναιόδωρη, κάτι που ο Michel Onfray μας κάνει απόλυτα κατανοητό και αποκαλύπτει αλήθειες που ο αναγνώστης μπορεί και μεταφράζει.

«Εξοντώστε ως και το τελευταίο βλαστάρι…» Ζαν-Πωλ Μαρά

«Αφού οι άνδρες έκαναν τόσο λίγα, της ήρθε η σκέψη ότι χρειαζόταν το χέρι μιας γυναίκας» Ζιλ Μισελέ, Γάλλος ιστορικός

«Ω Πατρίς μου…Είθε η τελευταία μου πνοή να είναι χρήσιμη στους συμπολίτες μου, είθε το κεφάλι μου να αποτελέσει σύμβολο συσπείρωσης…» Σαρλότ Κορνταί