Νομίζω πως δεν μου έχει ξανασυμβεί να προλογίζω μίαν εικαστική έκθεση και να αρχίζω όχι με τους παρουσιαζόμενους καλλιτέχνες αλλά με τον γκαλερίστα. Τώρα όμως πρόκειται για μιαν εντελώς ειδική περίπτωση. Τώρα πρόκειται για τη Λόλα Νικολάου, την ιστορική γκαλερίστα της Θεσσαλονίκης που έχει βοηθήσει όσο λίγοι την διάδοση αλλά και την ευρύτερη αποδοχή της σύγχρονης τέχνης στη λεγόμενη Νύμφη του Βορρά. Επιπλέον ήταν η Λόλα Νικολάου που πρωτοσύστησε στον ελλαδικό χώρο πριν από αρκετά χρόνια τον πολύ σημαντικό καλλιτέχνη από τα Σκόπια, τον Μίτσε Γιανκουλόφσκι, όπως επίσης ήταν εκείνη που διείδε εύστοχα τον διάλογο ο οποίος αναπτύσσεται υπόρρητα ανάμεσα σ’ εκείνον και την δημιουργία του Γιώργου Ξένου. Άρα λοιπόν τα πρώτα εύσημα ανήκουν σε εκείνη και έπειτα στην συγκεκριμένη έκθεση που λέγεται, νομίζω πολύ επιτυχημένα, συν + υπάρξη. Συνύπαρξη με ό τι αυτό σημαίνει καλλιτεχνικά, πολιτιστικά, ακόμα και πολιτικά στις δύσκολες όσο και περίεργες μέρες που ζούμε. Συν+ύπαρξη, συν+αίσθηση… Αυτό που απαιτεί η κρίσιμη εποχή μας. Και στον μικρόκοσμο μας αλλά και τον κόσμο ευρύτερα.
Και μετά από αυτή την επιβεβλημένη, νομίζω, εισαγωγή ας εστιάσουμε στο κυρίως αντικείμενο του μικρού αυτού σημειώματος που είναι η βέβαια η κοινή παρουσίαση, η συνύπαρξη, ο διάλογος και η αλληλοσυμπλήρωση, αν προτιμάτε, δύο ζωγράφων που έρχονται μεν από διαφορετικές, αισθητικές παραδόσεις αλλά συγκλίνουν σε μία κοινή αισθητική θύοντας και ομνύοντας στην αδιαίρετη νεωτερικότητα.
Ο Μίτσε Γιανκουλόφσκι ξετυλίγει τους πυκνούς, πολυδουλεμένους, μαύρους καμβάδες του ισορροπώντας ανάμεσα στο ηρωικό ύφος και την ελεγεία, το υπαρξιακό δράμα και την αναψηλάφηση του εσωτερικού χάους, το πένθος για εκείνη την χαρά που δεν δικαιούνται τα ανθρώπινα όντα αλλά και το δικαίωμα στην υπόκωφη κραυγή, στην αντίσταση. Το μαύρο, ή καλύτερα τα μαύρα, τα φαιά, ως σύμβολα απουσίας και αισθητοποίηση του οντολογικού ερέβους αποτελούν την σταθερή, εκφραστική επιλογή του.
Από την άλλη ο Γιώργος Ξένος εκθέτει μικρή επιλογή από τον όγκο της πιο πρόσφατης δουλειάς του την οποία χαρακτηρίζουν η εμμονή στην αυθόρμητη, άμεση γραφή, στην μεγάλη χειρονομία που αποτυπώνεται μνημειακά πάνω στο χαρτί αλλά και στην αναζήτηση εκείνου του μινιμαλισμού που μπορεί και υπαινίσσεται τα περισσότερα με την λιγότερη, δυνατή φωνασκία. Μαυρισμένοι, κορμοί δέντρων σαν πρωτόγονες, ιερατικές φιγούρες που εκλιπαρούν και ικετεύουν προφητεύοντας τα επερχόμενα, οικεία κακά. Και βέβαια σαν τα συμβολικά ξόανα εκείνης της φύσης την οποία συνέχεια προσβάλλουμε, ρυπαίνουμε και υποβαθμίζουμε. Ο άνθρωπος σταθερά εναντίον του περιβάλλοντος που όμως τον κυοφόρησε και τον προίκισε με αδιανόητη δύναμη! Και είναι ενδεικτικό πως σ’ αυτή την ενότητα των έργων η ανθρώπινη μορφή έχει παραμεριστεί – με μόνη εξαίρεση τον πίνακα με τους πνιγόμενους – για να προβληθεί μέσα από μίαν υπαρξιακή παραφορά του χρώματος, ο φυσικός χώρος αλλά και το αφύσικο δράμα του.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αμφότεροι οι δημιουργοί με τις εξόφθαλμες συγγένειες, την εμμονή στο μαύρο και την αίσθηση του μνημειακού – θεατρικού αλλά και την έμφαση στην ζωγραφική πράξη καθαυτή έχουν προ πολλού τραβήξει την προσοχή μου για πολλούς λόγους και έναν ακόμη: Γιατί υπερασπίζονται την κοινή, βαλκανική κληρονομιά χωρίς φοβίες ή άλλες ψυχώσεις. Δείχνοντας πως η τέχνη δεν μπορεί να χωρίζει αλλά μόνο να ενώνει. Καταργώντας τεχνητά σύνορα και υποβολιμαίες αντιπαλότητες. Για αυτόν ακριβώς το λόγο πρότεινα στο Υπουργείο Πολιτισμού για την προσεχή Μπιενάλε Βενετίας να εκθέσει στο ελληνικό περίπτερο ο Γιώργος Ξένος τη συνταρακτική, κοσμολογική ζωγραφική του με guest artist συμβολικά τον εξίσου υποβλητικό Μίτσε Γιανκουλόφσκι. Ως μια χειρονομία φιλίας αλλά και δύναμης. Για μια συντονισμένη προσπάθεια πολιτιστικής ενοποίησης των Βαλκανίων. Για την ανάδειξη της Θεσσαλονίκης του πολιτισμού και της επικοινωνίας. Τι καλύτερη απάντηση στους θρασείς γείτονες μας από αυτή την προσπάθεια;
Και μπορεί μεν η πρότασή μας να μην εγκρίθηκε αλλά προσωπικά υπόσχομαι πως θα συνεχίσω να την υποστηρίζω. Και η έκθεση αυτή, η συν + ύπαρξη που οργανώνει τόσο άρτια και με συν + αίσθηση ευθύνης η Λόλα Νικολάου, είναι περίτρανη απόδειξη αυτής ακριβώς της βούλησης.
ΥΓ. Κοιτάχτε τον νυχτερινό ουρανό όταν ουριοδρομεί η πανσέληνος. Κοιτάχτε τον όταν είναι κατάστικτος από αστερισμούς, πλανήτες, αστεροειδείς, γαλαξιακά νεφελώματα. Κοιτάχτε εκεί απάνω τις άπειρες σφαίρες, τους άπειρους κύκλους ορατούς και αόρατους. Κοιτάξτε τα ορατά αλλά πρωτίστως ατενίστε τα αόρατα. Όσα κρύβουν αλλά και όσα αποκαλύπτουν τα μαύρα και τα φαιά του σύμπαντος. Εκεί ακριβώς που η θλίψη, το πένθος, το δράμα της ύπαρξης, το ανικανοποίητο της ανθρώπινης δημιουργίας και η κάθε μας ατέλεια καταπραΰνονται. Το έναυσμα κάθε καλλιτεχνικής έκφρασης. Τελικά, ό, τι αληθινά συμβαίνει, γίνεται πάντα εκεί ψηλά.
Μάνος Στεφανίδης
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Γιώργος Ξένος