Ο Μιχαήλ Καρίκης δημιουργεί δράσεις, οπτικοακουστικά έργα, φωτογραφίες και εγκαταστάσεις με κεντρικό θέμα την κλιματική καταστροφή και την ανάκτηση των συλλογικών δεσμών στην εποχή μας. Τα έργα του προκύπτουν μέσα από ουσιαστική και μακροχρόνια συνεργασία με ομάδες και κοινότητες. Ο ίδιος κρατά συνήθως τον ρόλο του ενορχηστρωτή, συνθέτη και καταγραφέα, δίνοντας λόγο και φωνή στους ίδιους τους πρωταγωνιστές του έργου, αφήνοντας να ακουστούν οι δικές τους αφηγήσεις της ιστορίας, οι κοινωνικές και πολιτικές ανησυχίες τους ή ακόμη και οι συλλογικές εναλλακτικές τους προτάσεις.
Στον πυρήνα κάθε έργου και ως κεντρικό στοιχείο της συλλογικής διαδικασίας του Καρίκη εντοπίζεται ο πολυφωνικός μουσικός αυτοσχεδιασμός. Αντλώντας από τις ιδέες της Αμερικανίδας πρωτοπόρου της πειραματικής μουσικής Pauline Oliveros (1932-2016), που επισήμανε πως ο μουσικός αυτοσχεδιασμός είναι μια πρακτική των περιθωριοποιημένων και απαξιωμένων μη δυτικών μουσικών παραδόσεων, ο Καρίκης, μέσα από την πρακτική του πολυφωνικού αυτοσχεδιασμού, θέτει τον εαυτό του, τα υποκείμενα των έργων του αλλά και τους θεατές σε διάλογο μέσα από τον ήχο.
Απώτερος στόχος της διαδικασίας αυτοσχεδιασμού είναι η συγκρότηση συλλογικών ταυτοτήτων και δεσμών αλληλεγγύης σύμφωνα με μια θεώρηση της αγάπης που δεν στρέφεται προς το όμοιο αλλά προς το διαφορετικό και δεν στοχεύει στην παραγωγή και αναπαραγωγή αλλά στην απόλαυση, στο συλλογικό όφελος και στα κοινά.
Σε αυτό το πλαίσιο της ιδιαίτερης πολυφωνικής ποιητικής του Μιχαήλ Καρίκη, ο τίτλος της έκθεσης έχει διπλή λειτουργία και περιγράφει τόσο τη διαδικασία της δημιουργίας του έργου όσο και το ίδιο το τελικό αισθητικό αντικείμενο. Στο πλαίσιο της αγάπης και της αλληλεγγύης που αναπτύσσονται στις ομάδες με τις οποίες συνεργάζεται ο καλλιτέχνης, ο τίτλος κρατά τη διπλή σημασία τού «γιατί» στα ελληνικά και διατυπώνεται ως ερώτημα και ως απάντηση: Γιατί είμαστε μαζί.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Μιχαήλ Καρίκης
Ο Μιχαήλ Καρίκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ζει και εργάζεται μεταξύ Λισαβόνας και Λονδίνου. Καρίκης δημιουργεί δράσεις, οπτικοακουστικά έργα, φωτογραφίες και εγκαταστάσεις και έχει παρουσιαστεί σε σημαντικές μπιενάλε, μουσεία, και κινηματογραφικά φεστιβάλ διεθνώς. Κεντρικά θέματα του έργου του είναι η κλιματική καταστροφή και η ανάκτηση των συλλογικών δεσμών στην εποχή μας. Τα έργα του προκύπτουν μέσα από ουσιαστική και μακροχρόνια συνεργασία με ομάδες και κοινότητες.
Εχει εκθέσει ευρέως διεθνώς, μεταξύ άλλων στη ΕΚΟ 8 Διεθνής Τριενάλε Τέχνης και Περιβάλλοντος, Σλοβενία (2021), στη 2η Μπιενάλε της Ρίγας, Λετονία (2020), στην Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα Aarhus (2017), στην Μπιενάλε Kochi-Muziris, Ινδία (2016), στο British Art Show 8, Ηνωμένο Βασίλειο (2015-2017), στο Steirischer Herbst, Γκράτζ, Αυστρία (2015), στην 5η Μπιενάλε Θεσσαλονίκης, στο Witte de With, Ρόττερνταμ (2015), στο Palais de Tokyo, Παρίσι (2014-15), στη 19η Μπιενάλε του Σίδνεϊ (2014), στη Μπιενάλε Mediacity Seoul/SeMA, Σεούλ (2014), στη Videonale 14, Βόννη (2013), στη 2η Aichi Triennale, Nagoya, Ιαπωνία (2013), στην Manifesta 9 (2012), καθώς και στο εθνικό περίπτερο της Δανίας στην 54η Μπιενάλε της Βενετίας (2011), τα τελευταία δύο σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου.
Ατομικές εκθέσεις της δουλειάς του έχουν γίνει στην ΤΑΤΕ Liverpool, στο Fondazione Sandretto Re Rebaudengo, Torino, στην Whitechapel Art Gallery, Λονδίνο, στο Middlesbrough Institute of Modern Art, Ηνωμένο Βασίλειο, στο Turku Art Museum, Φινλανδία στην Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα, Aarhus, στο Casino Luxembourg Forum d’art Contemporain, Λουξεμβούργο, στην Villa Romana, και στο Arnolfini, Μπρίστολ, Ηνωμένο Βασίλειο (2013).
Ο Καρίκης έχει δώσει παραστάσεις διεθνώς, όπως στο Royal Opera House Covent Garden και στο Barbican Theatre του Λονδίνου. Τα ηχητικά του έργα έχουν δημοσιευτεί παγκοσμίως από την Bjork, τον DJ Spooky, την UNICEF, και το MIT, καθώς και από τις δισκογραφικές εταιρίες Sub Rosa και One Little Independent Records, και παράλληλα έχουν μεταδοθεί ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά σε ποικίλους ευρωπαϊκούς εθνικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς όπως BBC Radio & Television, RAI, RTL και Radio France.
Ο Καρίκης έχει διδάξει διεθνώς συμπεριλαμβανομένων του Royal College of Art, Λονδίνο, Ruskin School στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Nederlandse Filmacademie, Άμστερνταμ, Goldsmiths College, Λονδίνο, Sandberg Institute, Άμστερνταμ, Slade School of Art, Λονδίνο, Central Saint Martins, Λονδίνο, Universidade de Saõ Paulo, Βραζιλία. Κατέχει μόνιμη θέση καθηγητή στο MIMA School of Art & Design στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Καρίκης ήταν υποψήφιος για τα βραβεία Film London Jarman Award το 2019 και το 2016 στο Ηνωμένο Βασίλειο, και για το Αγγλο-Ιαπωνικο Daiwa Art Prize του 2015.
Sounds from Beneath [Υπόγειοι ήχοι], 2011-2012
Σε συνεργασία με τον Uriel Orlow
Ψηφιακό βίντεο υψηλής ανάλυσης με στερεοφωνικό ήχο
Διάρκεια: 6΄ 44΄΄
Ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών
We are Together Because… [Είμαστε μαζί γιατί…], 2023
Εγκατάσταση με γράμματα από φωτισμό νέον
Μεταβλητές διαστάσεις
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Το έργο Sounds from Beneath [Χθόνιοι ήχοι], πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τη χορωδία πρώην ανθρακωρύχων Snowdown Colliery Male Voice Choir και τον καλλιτέχνη Uriel Orlow. Οι ανθρακωρύχοι εργάζονταν κατά το παρελθόν στο ορυχείο του Τίλμανστον στο Κεντ της Αγγλίας, που το 1986 έκλεισε και εγκαταλείφθηκε. Στο βίντεο, οι πρώην ανθρακωρύχοι περιπλανιούνται στην τοποθεσία όπου λειτουργούσε το ορυχείο και αναπαράγουν φωνητικά τους ήχους που ακούγονταν εκεί: κομπρεσέρ, φτυάρια, εκρήξεις, ανελκυστήρες και μηχανές, σε συνδυασμό με μια αυτοσχέδια χορωδιακή σύνθεση και ύμνους. Οι ανθρακωρύχοι δεν ανακαλούν μόνο την εποχή της λειτουργίας του ορυχείου αλλά και την απεργία της περιόδου 1984-1985 ενάντια στην πολιτική της Θάτσερ, η οποία εξάρθρωσε και φτωχοποίησε τις κοινότητες ανθρακωρύχων.
Η φράση We are Together Because… [Είμαστε μαζί γιατί…], από την οποία προέρχεται ο γενικός τίτλος της έκθεσης, είναι κατασκευασμένη από σωλήνες φωτισμού νέον και έχει αφεθεί σκόπιμα ανολοκλήρωτη. Οι επισκέπτες καλούνται να συμπληρώσουν τη φράση με όποιον τρόπο θέλουν. Κάθε πιθανή ολοκλήρωσή της συνιστά δήλωση αγάπης και συνάμα ένα βήμα προς τη συγκρότηση ενός συλλογικού υποκειμένου. Η ίδια φράση εμφανίζεται και σε άλλα έργα του Μιχαήλ Καρίκη, όπως στο Ferocious Love [Σφοδρή αγάπη]: είμαστε μαζί γιατί μου αρέσει να σας ακούω να τραγουδάτε, είμαστε μαζί γιατί νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλο, είμαστε μαζί γιατί δεν έχουμε άλλη επιλογή.
Children of Unquiet [Τα παιδιά τις ανησυχίας], 2013-2014
Ψηφιακό βίντεο υψηλής ανάλυσης με στερεοφωνικό ήχο
Διάρκεια: 15΄ 40΄΄
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Love is the institution of Revolution [Η αγάπη είναι το ίδρυμα της επανάστασης], 2013-2014
Κηρομπογιά σε τοίχο
Μεταβλητές διαστάσεις
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
The Politics of Love Library [Η βιβλιοθήκη της πολιτικής της αγάπης], 2017
Εγκατάσταση με βιβλία
Μεταβλητές διαστάσεις
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Το έργο Children of Unquiet [Τα παιδιά τις ανησυχίας], είναι μια βιντεοεγκατάσταση που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με παιδιά πρώην εργαζομένων στο πρώτο παγκοσμίως εργοστάσιο γεωθερμικής ενέργειας, που χτίστηκε και λειτουργεί από το 1904 στην περιοχή του Λαρντερέλο της Τοσκάνης. Στο βίντεο, τα παιδιά, καθοδηγημένα από τον καλλιτέχνη, επισκέπτονται τον ερειπωμένο εργατικό οικισμό, που εγκαταλείφθηκε ως συνέπεια της αυτοματοποίησης του εργοστασίου. Παίζοντας, διαβάζοντας όλοι μαζί και, κυρίως, τραγουδώντας, δίνουν ξανά ζωή στον χώρο, πλάθοντας μια εκδοχή του παρόντος στην οποία ο οικισμός είναι ακόμα κατοικημένος και οι εργαζόμενοι δεν έχουν χάσει τη δουλειά και το σπίτι τους. Στο τραγούδι τους, τα παιδιά μιμούνται με τις φωνές τους τους ήχους του περιβάλλοντος χώρου: τη γη, το εργοστάσιο, τα έντομα, το σφύριγμα του ατμού. Διαβάζουν μαζί αποσπάσματα για τη φύση και τη λειτουργία της αγάπης από το βιβλίο Commonwealth (Κοινοπολιτεία) των Michael Hardt και Antonio Negri. Μέσα στο ομιχλώδες και μυστηριώδες τοπίο της περιοχής του εργοστασίου, που έχει εξάλλου το όνομα «κοιλάδα του διαβόλου», τα παιδιά αναπαριστούν εικόνες από ένα εναλλακτικό παρόν, στο οποίο η αγάπη για τα κοινά θα επέτρεπε μια νέα θεώρηση της οικονομίας, της πολιτικής και της φύσης.
Αυτή η ριζοσπαστική δύναμη της αγάπης αποτυπώνεται στην επιτοίχια εγκατάσταση Love is the institution of Revolution [Η αγάπη είναι το ίδρυμα της επανάστασης]. Η φράση, που προέρχεται από τις αναγνώσεις των παιδιών για το έργο Children of Unquiet, είναι γραμμένη με παιδικό γραφικό χαρακτήρα με τη χρήση κηρομπογιάς απευθείας στον τοίχο, παραπέμποντας σε παιδική σκανταλιά αλλά και σε πολιτικό σύνθημα.
Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η εγκατάσταση The Politics of Love Library [Η βιβλιοθήκη της πολιτικής της αγάπης]. Πρόκειται για ένα αναγνωστήριο με βιβλία και δοκίμια πάνω στο θέμα της αγάπης τα οποία αναδεικνύουν την κεντρική σημασία της για τη φιλοσοφία και την πολιτική από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Surging Seas [Αναδυόμενες θάλασσες], 2022-2023
Εγκατάσταση
Εκτυπώσεις σε χαρτί και ξύλο
Μεταβλητές διαστάσεις
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Ferocious Love [Σφοδρή αγάπη], 2020
Ψηφιακό βίντεο υψηλής ανάλυσης με ηχητικό περιβάλλον
Διάρκεια: 10΄ 15΄΄
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Η εγκατάσταση Surging Seas [Αναδυόμενες θάλασσες], είναι ένα έργοδιαμαρτυρία σε εξέλιξη για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Η εκδοχή που παρουσιάζεται στη Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης αποτελείται από μια σημαία και μια σειρά από εκτυπώσεις σε πλακάτ διαδήλωσης. Η σημαία παρουσιάζει έναν θερμικό χάρτη της Ευρώπης από τον ακραίο καύσωνα του Ιουνίου του 2022, που προκάλεσε ξηρασία και απώλειες σε καλλιέργειες, ενώ ενέτεινε τη συχνότητα και την καταστροφικότητα των δασικών πυρκαγιών. Στα πλακάτ αποτυπώνονται εικόνες αρχείου από περιβαλλοντικές διαμαρτυρίες στην Ελλάδα, αφίσες και εκκλήσεις για άμεση δράση, ενώ περιλαμβάνονται και εικόνες επιστημονικών προβλέψεων για την αναδιαμόρφωση περιοχών της Ελλάδας που θα πληγούν τα επόμενα χρόνια λόγω της αναμενόμενης αύξησης της μέσης θερμοκρασίας κατά 2°C έως 4°C. Οι εικόνες αυτές λειτουργούν ως προοίμιο των μελλοντικών σεναρίων της βιντεοεγκατάστασης Ferocious Love [Σφοδρή αγάπη].
Σε συνεργασία με φοιτητές από το Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ και την ακτιβιστική χορωδία The Liverpool Socialist Singers, η βιντεοηχητική εγκατάσταση Ferocious Love [Σφοδρή αγάπη], παρουσιάζει δυο εκδοχές του μέλλοντος μετά την κλιματική καταστροφή. Στην πρώτη, η ανθρωπότητα έχει καταφύγει κάτω από το έδαφος για την επιβίωσή της. Στη δεύτερη, διανύει μια μετα-αποκαλυπτική περίοδο, στην οποία προηγμένες τεχνολογίες εντάσσονται σε έναν σχεδόν πρωτόγονο τρόπο ζωής. Και στις δύο εκδοχές, νέοι και νέες συγκεντρώνονται για να διαβάσουν συλλογικά και να ακούσουν τους ήχους της γης. Στις αναγνώσεις τους εξετάζουν κριτικά το παρελθόν της ανθρωπότητας, ειδικά την έμφαση στην ατομικότητα που χαρακτηρίζει την εποχή μας, ενώ κοιτούν το μέλλον με αβεβαιότητα αλλά και ελπίδα. Με σκοπό την ενίσχυση της περιβαλλοντικής ενσυναίσθησης, οι χορωδιακοί και περιβαλλοντικοί ήχοι και τα μουσικά όργανα που ακούγονται στο πολυκάναλο ηχητικό περιβάλλον του έργου προκύπτουν μέσα από μια διαδικασία βαθιάς ακρόασης (deep listening), όπως αυτή που ανέπτυξε η Pauline Oliveros ως το αντίθετο της παθητικής ακοής.
No Ordinary Protest [Μια ασυνήθης διαμαρτυρία], 2018
Ψηφιακό βίντεο υψηλής ανάλυσης με στερεοφωνικό ήχο
Διάρκεια: 7΄ 42΄΄
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
No Ordinary Protest [Μια ασυνήθης διαμαρτυρία], 2018
Φωτεινό κουτί 110 x 90 εκ.
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
No Ordinary Protest [Μια ασυνήθης διαμαρτυρία], 2018
Φωτεινό κουτί 180 x 125 εκ.
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Για το έργο No Ordinary Protest [Μια ασυνήθης διαμαρτυρία], ο Μιχαήλ Καρίκης διαβάζει το μυθιστόρημα του Ted Hughes The Iron Woman (Η σιδερένια γυναίκα) μαζί με τους μαθητές ενός δημοτικού σχολείου του ανατολικού Λονδίνου. Η ανάγνωση εστιάζεται στο οικολογικό μήνυμα της αφήγησης: Ένα υπερφυσικό πλάσμα δίνει σε δυο παιδιά τη δύναμη να σώσουν τη φύση – η δύναμη αυτή έχει τη μορφή του ηχητικού κύματος των πλασμάτων που υποφέρουν. Στο πλαίσιο της ανάγνωσης του μυθιστορήματος και μέσα από την εναλλακτική παιδαγωγική μέθοδο «φιλοσοφία για παιδιά», οι επτάχρονοι μαθητές συζητούν θέματα δικαιοσύνης, ηθικής, οντολογίας και τα παράδοξα της σχέσης ανθρώπου-φύσης. Επιχειρώντας να αντιληφθούν τον κόσμο από τη θέση άλλων όντων, πραγματοποιούν πειράματα κυματικής φυσικής με ήχο, ενώ φωτίζουν κατασκευές, σκηνικά, φυτά και μάσκες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους με υπεριώδες φως, με το οποίο μάλιστα είναι τραβηγμένες και δυο φωτογραφίες από τη διαδικασία της αναπαράστασης, προσομοιώνοντας την όραση κάποιων εντόμων, πτηνών και θηλαστικών.
The Weather Orchestra [Η μετεωρολογική ορχήστρα], 2022
Πολυκάναλη βιντεοεγκατάσταση
Ψηφιακό βίντεο υψηλής ανάλυσης με ηχητικό περιβάλλον
Διάρκεια: 11΄ 25΄΄
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Η πολυκάναλη εγκατάσταση The Weather Orchestra [Μετεωρολογική ορχήστρα], είναι μια μουσική έκκληση στα μετεωρολογικά φαινόμενα και μια μουσική καταιγίδα σε κλειστό χώρο. Τρεις συγχρονισμένες προβολές δείχνουν διάφορα παραδοσιακά, τελετουργικά και σύγχρονα όργανα που προσομοιώνουν τον ήχο καιρικών φαινομένων όπως της βροχής, των κυμάτων, του κεραυνού και του ανέμου, ενώ δυο οθόνες παρουσιάζουν ανά διαστήματα τραγούδια και επικλήσεις για τον καιρό μέσα από λαϊκά δρώμενα από τη Συρία, την Πορτογαλία, τη Δανία κ.α. Όπως και στο έργο Ferocious Love [Σφοδρή αγάπη], στο Weather Orchestra καλούμαστε να αφεθούμε στη μετασχηματιστική δύναμη του ήχου και να συντονιστούμε με την οικολογία και με τα στοιχεία που μας περιβάλλουν.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Mikhail Karikis – No Ordinary Protest, 2018 | High definition digital video with stereo sound Duration: 7′ 42” | Production still Courtesy of the artist
Διαβάστε επίσης:
Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: Χειμερινός Κύκλος Ατομικών Εκθέσεων Ιανουάριος – Μάϊος 2023