Μουσείο Μπενάκη: Ο χρόνος. Οι άνθρωποι. Οι ιστορίες τους

Στην έκθεση «Ο χρόνος, οι άνθρωποι, οι ιστορίες τους» 24 σύγχρονοι Έλληνες δημιουργοί παρεμβαίνουν με τα έργα τους στις μόνιμες συλλογές …

του Μουσείου Μπενάκη. Η έκθεση επιχειρεί ένα διάλογο ανάμεσα στην καταγεγραμμένη ιστορία και την άγραφη, ανάμεσα στην επίσημη ιστορία και στα ίχνη των μικρών καθημερινών ιστοριών μέσα στο χρόνο˙ ίχνη που γίνονται τεκμήρια για τους  μελετητές του μέλλοντος ή αφορμή δημιουργίας για τους καλλιτέχνες του σήμερα.

Παράλληλα, η παρούσα έκθεση αποτελεί ένα σχόλιο πάνω στη θεατρικότητα, δηλ. το «δράμα» που δημιουργείται όταν αντιτίθενται ή διαλέγονται διαφορετικές μορφές τέχνης ή δημιουργήματα εποχών που απέχουν μεταξύ τους.

Το αφηγηματικό στοιχείο, το οποίο a priori διαθέτουν οι πλαστικές μορφές και τα θεατρικά χαρακτηριστικά που εμπεριέχονται σε μορφές τέχνης διαφορετικές της σκηνικής πράξης παίζουν εδώ πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η έκδοση που συνοδεύει την έκθεση περιλαμβάνει κείμενα του επιμελητή της έκθεσης Μάνου Στεφανίδη και του συγγραφέα Γιώργου Αριστηνού, καθώς και τις παρεμβάσεις των καλλιτεχνών στους χώρους που εκτίθενται οι μόνιμες συλλογές του Μουσείου.

Επιμέλεια έκθεσης και καταλόγου: Μάνος Στεφανίδης

Η παραγωγή του καταλόγου είναι ευγενική προσφορά του Νίκου Χαϊδεμένου

Συμμετέχουν: Βλάσης Κανιάρης & Δημήτρης Αληθεινός, Κώστας Ανανίδας, Αρκάς, Άγγελος Αντωνόπουλος, Γιάννης Ασημακόπουλος, Εριέττα Βορδώνη, Μπάμπης Βενετόπουλος, Γιώργος Γυπαράκης, Σταύρος Διακουμής, Νίκος Καναρέλης, Μαριγώ Κάσση, Κυριάκος Κατζουράκης, Αριστείδης Κοντογιώργης, Παναγιώτης Κουλουράς, Παναγιώτης Λαμπρινίδης, Γιώργος Λάππας, Αλεξάνδρα Μυρεσιώτη, Βάλλυ Νομίδου, Νάκης Παναγιωτίδης, Άγγελος Παπαδημητρίου, Κώστας Τσιρώνης, Παντελής Χανδρής, Αγλαΐα Χριστιανού

Ο Επιμελητής της έκθεσης και του καταλόγου, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, κ. Μάνος Στεφανίδης αναφέρει για την έκθεση:

Ένα πείραμα εν εξελίξει

Σύγχρονη τέχνη, ασφαλώς, αλλά σύγχρονη ως προς τις;
Paul Virilio

Υπάρχει η επίσημη Ιστορία. Με τα συνταρακτικά γεγονότα, τους κρίσιμους σταθμούς, τους δαφνοστεφανωμένους ήρωες ή τους αποδιοπομπαίους τράγους της. Υπάρχουν όμως και μυριάδες μικρές ιστορίες, οι ατομικές περιπτώσεις που εμπλέκονται στον ιστό της μεγάλης.

Σαν έντομα τυφλωμένα απ’ το σκληρό φως που μεθούν με το θάνατό τους. Πρόκειται για τους ανώνυμους εκείνους που άλλοτε επιβιώνουν κι άλλοτε συντρίβονται στη χοάνη του μηδέν.

Υπάρχει, επίσης, η καταγεγραμμένη Ιστορία αλλά υπάρχει και η άγραφη. Όπως υπάρχουν οι ιστορίες των καθημερινών ανθρώπων που κάποτε κάποτε αφήνουν τα ίχνη τους στο χρόνο, γίνονται ντοκουμέντα για τους μελετητές του μέλλοντος ή αφορμή δημιουργίας για τους καλλιτέχνες του σήμερα. Είναι τότε που οι ιστορίες αποκτούν σχήμα καθιστάμενες εικόνες και που οι εικόνες αφηγούνται ιστορίες.

Υπάρχει ο Χρόνος και η βουβή διαρκής ροή η οποία παρασύρει υπόκωφα και ισοπεδώνει τα πάντα. Απ’ τον Οζυμανδία του Shelley ως τον Bill Gates. Που κατατρώγει τις ζωές των ανθρώπων και απαξιώνει τα έργα τους, τα έργα του έρωτα ή του ιδρώτα. Υπάρχει, τέλος, μια ανειρήνευτη μάχη ανάμεσα στη σιωπή που θέλει ντετερμινιστικά να επικαλύψει τα πάντα και τις διάφορες φωνές που επιδιώκουν ν’ ακουστούν. Που από ποικίλες κατευθύνσεις αντιστέκονται.

Αυτές τις φωνές τις ονομάζουμε αλλιώς «πολιτισμό». Ο πολιτισμός εν γένει εκφράζει συλλογικότητες, ενώ η τέχνη αντανακλά ατομικές αγωνίες οι οποίες όμως φιλοδοξούν να εκφράσουν το σύνολο.

Η Τέχνη. Μια δύναμη που βούλεται να εξανθρωπίσει την Ιστορία, εξανθρωπίζοντας το Χρόνο, τον πανδαμάτορα… Τιτάνιος, ανώφελος αγώνας. Η Κική Δημουλά το λέει αλλιώς: φταίνε κυρίως τα φρεάτια
 μπούκωσε η παλαιότητα του κόσμου
 δεν τραβάνε οι σχισμές
 (Τα εύρετρα, Ίκαρος, Αθήνα 2010)

Στην παρούσα έκθεση πρωταγωνιστούν το αφηγηματικό στοιχείο, το οποίο a priori διαθέτουν οι πλαστικές μορφές (αυτό που αποκαλούμε γλώσσα των εικόνων), αλλά και η ενδιάθετη θεατρικότητα, το «δράμα» που δημιουργείται όταν αντιτίθενται ή διαλέγονται διαφορετικές μορφές τέχνης ή δημιουργήματα εποχών που απέχουν πολύ μεταξύ τους.

Θα ονομάζαμε πάλι «θεατρικότητα» τη συχνά αποκαλυπτική ανάδυση θεατρικών χαρακτηριστικών σε μορφές τέχνης, διαφορετικές της σκηνικής πράξης.

Ιδού λοιπόν το πείραμα: 24 σύγχρονοι Έλληνες δημιουργοί εγκαθιστούν τα έργα τους σε μια δεδομένη σκηνογραφία: το Μουσείο Μπενάκη, την κιβωτό της συνέχειας, την έμπρακτη απόδειξη της διαχρονίας του πολιτισμού μας.

Ο διάλογος και ο αντίλογος προβλέπονται συνταρακτικοί. Στο κάτω-κάτω για τις πληγές της Ιστορίας, της μεγάλης και της μικρής, μόνον ο Χρόνος είναι και θύτης και ιατρός…

ΥΓ. Υπάρχουν στιγμές, σπάνιες δυστυχώς, όπου η τέχνη απαλλάσσεται από τις αγοραίες της υποχρεώσεις ή τις διακοσμητικές ανασφάλειες και βρίσκεται ενώ γύρω βράζει η τρικυμία, στην κορυφή του τρομερού, του πιο ψηλού κύματος. Δευτερόλεπτα μετά θα κατακρημνισθεί στα υδάτινα βάραθρα της φθοράς. Θα έχει όμως προλάβει να κατοπτεύσει, δηλαδή να ερμηνεύσει, το κακό και το καλό του σύμπαντος κόσμου.

Αυτό το θαύμα ούτε κατασκευάζεται ούτε προαναγγέλλεται. Απλώς συμβαίνει. Και μάλιστα συμβαίνει στα μουσεία εκείνα που απεκδύονται τους σοβαροφανείς τους ρόλους και γίνονται για λίγο σκηνή θεάτρου, μαγεμένο δάσος, σπηλιά για Ροβινσόνες ή λαβύρινθοι, όπου το νήμα και ο μίτος δε δίνονται στην είσοδο αλλά στην έξοδο. Το Μουσείο Μπενάκη είναι ένα απ’ αυτά.
 

Μάνος Στεφανίδης
16/9/2010