Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων: Τα Βαλκάνια στο Προσκήνιο της Τέχνης

Σύμφωνα με το δελτίο τύπου της εκδήλωσης η Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων είναι μια νέα καλλιτεχνική και πολιτιστική διοργάνωση που πραγματοποιείται πρώτη φορά στα Ιωάννινα μεταξύ 11 και 14 Οκτωβρίου. Με σύνθημα “η παράδοση εκ νέου”, το όραμα της Μπιενάλε είναι να επικαιροποιήσει την άυλη πολιτιστική κληρονομιά και τις αξίες της κοινότητας, σε σύνδεση με τη σύγχρονη τέχνη και τις νέες τεχνολογίες. Σκοπός της Μπιενάλε είναι να υποστηρίξει και να παρουσιάσει τη σύγχρονη τέχνη που περιέχει πτυχές της πολιτιστικής κληρονομιάς, εστιάζοντας σε έργα που διερευνούν τις έννοιες του άυλου και της επανάχρησης, μέσα από πειραματισμούς με συνεργατικές πρακτικές, νέα μέσα και έρευνα πεδίου.

Η Υπερ-τοπικότητα μιας Συλλογικής Τοπικότητας

Η δημιουργία ενός ακόμη Μπιεναλικού θεσμού ανάμεσα στις τόσες διοργανώσεις έχει νόημα όταν η επιλογή του τόπου διεξαγωγής αποτελεί την πηγή έμπνευσης που νοηματοδοτεί τον ίδιο το θεσμό, δημιουργώντας ένας συγκείμενο που θα αποτελείται από τη συνέργεια των σύγχρονων πολιτιστικών κελευσμάτων με τη δυνατότητα του συγκεκριμένου τόπου να καταφέρει να αρθρώσει τη δική του αλήθεια έξω από τη χοάνη της παγκοσμιοποίησης. Σε αυτήν την πρακτική φαίνεται να οδηγείται η σύγχρονη τέχνη στις μέρες μας, καθώς, μετά και τις τελευταίες κατακτήσεις του προηγούμενου αιώνα, το ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί από το διεθνές στο τοπικό και από τους καλλιτέχνες-σαμάνους που εκπροσωπούσαν μια ολόκληρη υπερ-συνοριακή γενιά, στις συνεργατικές σχέσεις μεταξύ καλλιτεχνών και συλλογικοτήτων, οι οποίοι καταθέτουν τη δική τους εμπειρία ως δημιουργοί και ως πολίτες ενός κόσμου που βιώνει ραγδαίες αλλαγές, από τις κοινότητες από τις οποίες δουλεύουν οι ίδιοι. Αντίστοιχα παραδείγματα είδαμε πρόσφατα σε μεγάλες διοργανώσεις όπως η Μπιενάλε της Βενετίας και η Ντοκουμέντα 14, που εστίασαν στη διατήρηση και μετεξέλιξη της μνήμης από τις τοπικές κουλτούρες οι οποίες κεντούν, η κάθε μία με το δικό της τρόπο, το πολυσύνθετο υφαντό της πολιτισμικής παγκοσμιότητας.

Η επιλογή της πανεπιστημιακής πόλης των Ιωαννίνων ως κομβικό σημείο της γεωπολιτικής των Δυτικών Βαλκανίων, ενδείκνυται ως κατάλληλο σημείο αναφοράς και αφετηρίας για μία πολιτισμική έρευνα και καταγραφή του περάσματος και των ζυμώσεων των ιδεών από τον Ευρωπαϊκό Νότο προς το Βορρά. και από μία ιστορική κοιτίδα συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών που επηρεάζει και επηρεάζεται από τις ζυμώσεις μέσα στην πολυσχιδή περιοχή των Βαλκανίων.

Δύο ζητήματα φαίνεται να αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της έκθεσης, την ανάδειξη και εξέλιξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που έχει να κάνει με την παράδοση, την ανώνυμη δημιουργία, την αντιγραφική πρακτική, και την έμφαση σε έργα συλλογικά, μη κειμενικά, έργα από ανεξερεύνητες συλλογές και μικρές σκηνές που όμως συνδέονται είτε ηθελημένα είτε όχι με ευρύτερες.

Το πρόγραμμα

Τρεις δράσεις περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα. Η κεντρική εκδήλωση στο πάρκο Λιθαρίτσια παίρνει τη μορφή ενός βαλκανικού πανηγυριού, όπου θα λειτουργεί υπαίθριο εργαστήρι ανοιχτής σχεδίασης και συλλογικής κατασκευής έργων που θα ενσωματώνουν τεχνικές της περιοχής, το οποίο θα παραμείνει στον αστικό χάρτη για τη φιλοξενία δρώμενων από ομάδες, ομιλιών για τα κοινά, βιωματικών επιτελέσεων και τεχνολογικών προγραμμάτων. Εκεί φιλοξενούνται εγκαταστάσεις μεγάλων διαστάσεων από παραδοσιακά και σύγχρονα υλικά με ανοιχτές σχεδιαστικές δομές, με τη συμμετοχή και ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των επισκεπτών, σπουδαστών και κατοίκων της περιοχής.

Η δεύτερη δράση περιλαμβάνει ομιλίες και εργαστήρια μέσα από τρεις άξονες: το πρόγραμμα Un–co–nference, το οποίο επιθυμεί να προσεγγίσει τη σημασία της ενασχόλησης με τα κοινά και τις εφαρμογές της σε κοινότητες του αστικού και αγροτικού περιβάλλοντος μέσα από εργαστήρια, το συμπόσιο Οπτικές Οικοτοπίες που εστιάζει στη σχέση οικολογίας και τέχνης, και τις Άυλες Συναντήσεις που ανοίγουν έναν δημόσιο διάλογο επάνω στις πολλαπλές πτυχές της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και τις εφαρμογές της στη σύγχρονη τέχνη, μέσα από μία διεπιστημονική οπτική.

Εκθέσεις

Weaving Europe, Weaving Balkans

Στην τρίτη δράση το λόγο έχουν τρεις εκθέσεις που ερευνούν τις συναντήσεις παράδοσης και σύγχρονης τέχνης και στις οποίες θα εστιάσουμε σε αυτό το άρθρο. Η έκθεση Weaving Europe, Weaving Balkans εγκαινιάζει την διοργάνωση και λαμβάνει χώρα στο Μέκειο Οικοτροφείο. Η έκθεση έχει επίκεντρο την τέχνη της υφαντικής η οποία μέσα από το ‘σύγχρονο στημόνι’ των νέων μέσων περνάει στο σήμερα και εξελίσσει μία πολύχρονη τοπική παράδοση.

Εκεί συναντούμε τον Νίκο Γυφτάκη με σπουδές Καλλιτεχνικής Έρευνας στο Πανεπιστήμιο Konstfack στη Στοκχόλμη, με το Balkan Epos, ένα opus mixed media δουλειάς με βασικό μέσο την υφαντική. Με αφετηρία τη συλλογική μνήμη από στιγμές ενός πάλαι ποτέ ‘ένδοξου’ παρελθόντος που έχει αποτυπωθεί από καλλιτέχνες όπως ο Delacroix αλλά και ανώνυμους χαράκτες, ζωγράφους και φωτογράφους, ο Γυφτάκης ανασυνθέτει και αναζητά στο σήμερα την ιδέα μίας αλλοτινής ‘αμόλυντης’ εποχής. Ο Ανδρέας Σάββα με τα Νέφη, (2018), μία δυνατή εικόνα της απόσχισης του ανθρώπου από τον τόπο του, δημιουργεί μία συγκινησιακή σύνδεση με την προσωπική του ιστορία ως πρόσφυγας από την Κερύνεια της Κύπρου. Η Azra Aksamija, εικαστικός και ιστορικός της αρχιτεκτονικής, διευθύντρια του MIT Future Heritage Lab και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο MIT Art, Culture and Technology Program, με το Palimpsest of 89, διερευνά τις πολιτικές της ταυτότητας και της πολιτισμικής μνήμης έχοντας ως κλίμακα το ανθρώπινο σώμα (ρουχισμός και τεχνολογίες ένδυσης), το αστικό τοπίο (θρησκευτική αρχιτεκτονική και πολιτισμικοί θεσμοί), στο πλαίσιο της ιστορίας και της παγκοσμιοποίησης.

Η OPA (Obsessive Possessive Aggression) είναι η συνέργεια μιας κίνησης που συντάχθηκε το 2001 από τους εικαστικούς καλλιτέχνες Slobodanka Stevceska και Denis Saraginovski. Και οι δύο ζουν και εργάζονται στα Σκόπια και σπουδάζουν στη Σχολή Καλών Τεχνών των Σκοπίων. To video I Will Not Make Any More Political Art, παρουσιάζει με σκωπτική διάθεση την ιδέα του ανήκειν και της κάθε είδους ταυτότητας και των συμβόλων της. Η Κλείτσα Αντωνίου, η οποία θα αντιπροσωπεύσει την Μάλτα στην Biennale της Βενετίας το 2019, παρουσιάζει το έργο Paralleltopias: Horizon Line, μία φορτισμένη εγκατάσταση μιας ερειπωμένης μικρής πατρίδας με φόντο ασπρόμαυρες εικόνες της Κωνσταντινούπολης.

Η Γιούλα Χατζηγεωργίου με το Gun–Aid, ένα χρυσό περίστροφο σε μπορντό βελούδινη βαλίτσα, στηλιτεύει την κοινοτοπία του θανάτου από οπλοκατοχή και συνομιλεί με το Duchamp με την αναγωγή του συγκεκριμένου αντικειμένου σε πολυτελές καταναλωτικό αντικείμενο της εμμονής της σύγχρονης δυτικής κουλτούρας με τη βία. Στην έκθεση συμμετέχουν επίσης ο Χρίστος Αβραάμ με το A Map of Truth and Beliefs, μία ελεγειακή εικόνα του ξεφτίσματος των γεγονότων από τη συλλογική μνήμη, και ο απόφοιτος του Goldsmiths University με εκθέσεις στο V&A Museum του Λονδίνου και στο Betthanien στο Βερολίνο, Κυριάκος Κασουλίδης με το Consolation.

Common Myths

Με τη δεύτερη έκθεση Common Myths περνάμε στη νέα διαχείριση μιας πολυποίκιλης μυθολογικής παράδοσης, μέσα από τις σύγχρονες αναπαραστάσεις του Μύθου και των συλλογικών αφηγήσεων, με αφετηρία το λόγο στοχαστών του 20^ου αιώνα όπως οι Claude Levi-Strauss Roland Barthes. O Αργύρης Ζάχος, με τη Jean D’ Arc: A 3D Narration, σκηνοθετεί μία πειραματική ταινία – εγκατάσταση, που δημιουργήθηκε με την οπτική τεχνική του ολογράμματος πυραμίδας σε συνδυασμό με την τεχνολογία ambisonics, επιτρέποντας τον ηχητικό σχεδιασμό σε 360 μοίρες γύρω από τον ακροατή. Η εγκατάσταση επικεντρώνεται σε έναν θεατρικό μονόλογο με θέμα τη ζωή και το θάνατο της Ιωάννας της Λωραίνης, που βασίζεται σε έργα καταγεγραμμένης προφορικής ιστορίας και φανταστικών αφηγήσεων. Η εγκατάσταση προβάλλεται στον θεατή σε μορφή ολογράμματος πλαισιωμένου από ήχους, οι οποίοι δίνουν την εντύπωση ότι προέρχονται από διαφορετικά σημεία μέσα στον χώρο.

Η Πόλυ Κάσντα με το Twixt cup and lip, μία εγκατάσταση από ψηφιακές εκτυπώσεις που εξερευνούν τον μεταφυσικό χαρακτήρα των δυτικών Βαλκανίων με τις ιδιαιτερότητές του τοπίου να εκφράζονται διαχρονικά μέσα από το στοιχείο του παραλόγου, των δογματικών αφηγήσεων και των θρύλων. Στην  προσπάθεια της να έρθει σε συναισθηματική εγγύτητα με αυτόν τον φασματικό χώρο, άρχισε να περιηγείται σε αυτούς τους θρυλικούς εννοιολογικούς τόπους, αφήνοντας πίσω ένα μονοπάτι με παιχνιδιάρικα σχέδια (doodles) βασισμένα σε μύθους, αρχέτυπα και παραδόσεις της βαλκανικής χερσονήσου, συναντώντας προσωπικότητες σαν τους καλικάντζαρους, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει πολύ γλαφυρά η καλλιτέχνιδα για αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά.

Ο Κωνσταντίνος Αγγέλου με το Lost Messages, παρουσιάζει μία κοινωνική γλυπτική στο δημόσιο χώρο που ενεργοποιεί την τοπική κοινότητα σε ένα ζωντανό εργαστήριο (community art – living lab), ως ένα νέο είδος συμμετοχικής, αστικής κοινωνικής γλυπτικής που συνδέει την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά με τη μοντέρνα τέχνη, με εκατοντάδες κεραμικές ανθρώπινες μορφές μικρής κλίμακας, που φιλοτεχνήθηκαν συλλογικά. Στην έκθεση συμμετέχουν επίσης ο Ilir Kaso από την Αλβανία με το video  I am the river, που μαγνητοσκοπήθηκε ακολουθώντας τη φυσική αφήγηση του Αώου στα Ελληνοαλβανικά σύνορα. Οι Ground Tour Project (Enrico Tomassini, Klelija Zhivkovikj, Agnese Tomassini) με τις εκτυπώσεις  Some Call Them Balkans, ένα travelogue 6 αστικών περιοχών των Βαλκανίων.  Ο Ηλίας Τολιάδης με τις ξύλινες καθιστικές κατασκευές, σχέδια και κολάζ Traveling Talismans, ένα καταφύγιο-πλατφόρμα αφήγησης.

Οι Σέρβοι Lala Raščić, Andreja Duganđžić, Jelena Petrović με τη video performance EE-0, επάνω στον Ελληνικό μύθο της Αράχνης σε αλληλουχία με την μετεξέλιξη της Ευρώπης τον 21^ο αιώνα σε σχέση με την ευαίσθητη περιοχή των Βαλκανιών. Τέλος το Εργαστήριο Νέων Μέσων στις Εικαστικές Τέχνες του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Γιώργος Κατσάγγελος, Αθανάσιος Πάλλας, Στέλιος Δέξης, Χαράλαμπος Βενετόπουλος, Γιώργος Δρόσσος) παρουσιάζει το έργο video art Urban Mythologies of an Industrial Era, μία ενδιαφέρουσα πρόταση επάνω στο χειρισμό του αστικού και βιομηχανικού τοπίου στο σύγχρονο κόσμο, που όμως διαμορφώνονται από προσωπικά βιώματα και από το φυσικό περιβάλλον.

Sonic Minds

Τον κύκλο των εκθέσεων συμπληρώνει η Sonic Minds που καταγράφει την έρευνα της επάνω στη μνήμη του ήχου μέσα από την προφορική παράδοση, την τεχνική καταγραφή και το αρχείο.

Δράσεις

Πέμπτη 11 Οκτωβρίου

19:30 Εγκαίνια
20:30 Προβολές από το Ethnofest-Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου Αθήνας
22:00 Live μουσικό γεγονός με την Post Global Recordings

Παρασκευή 12 Οκτωβρίου

14.00 – 17.00 Zine Bibliotheque – βιβλιοθήκη για φανζίνς για μικρές ανεξάρτητες εκδόσεις
17.00 – 20.00 Un-co-nference
20.30 – 21.30 Περφόρμανς από το πρότζεκτ WhoLoDancE
22.00 – 24.00 Live μουσικό γεγονός με τον Christopher King και τον Nenad Vujić

Σάββατο 13 Οκτωβρίου

18.30 – 21.00 Un-co-nference
21.00 – 22.00 Ανοιχτές πόρτες
22.00 – 23.00 Soundtrope
23.00 Cocktail party Downtown-Patio

Κυριακή 14 Οκτωβρίου

12.00 – 13.00 Περφόρμανς χορού με τίτλο «form.at.» από την ομάδα «A priori»
13.00 – 16.00 Ανοιχτές πόρτες
16.00 – 19.30 Un-co-nference
20.00 – 21.00 The ox –προβολή ταινίας animation & περφόρμανς

11 Οκτωβρίου

11.00 – 14.00 Digi/Cast Εργαστήριο Χύτευσης, FABLAB Ioannina

12 Οκτωβρίου

14:00-17:00 Digi/Cast Εργαστήριο Χύτευσης, FABLAB Ioannina
17:00 Εισαγωγή Un-co-nference, Αλέκος Πανταζής από το P2P Lab
17:20 Το δημιουργικό «hacking» στην τέχνη, Γιάννης Φαρσάρης-καθηγητής Πληροφορικής και συγγραφέας
18:30 Όλοι μπορούν να φτιάξουν zines, Παναγιώτα Θεοφιλάτου και Τάσος Παπαϊωάννου
19:15 Ενδοσκόπηση ενός εκπαιδευτικού καναλιού στο YouTube. H περίπτωσης της Καθημερινής Φυσικής, Στέφανος Βαμβάκος

13 Οκτωβρίου

11:00-14:00 Τρισδιάστατη Εκτύπωση Κεραμικών, FABLAB Ioannina
17:00 Εισαγωγή Un-co-nference, Αλέκος Πανταζής από το P2P Lab
17:20 Μπορείς να φτιάξεις (σχεδόν) τα πάντα, Κατερίνα Λάμπρου & Ιάσων Πανταζής
18:20 Ανοιχτός Αστικός Λαχανόκηπος στην Ξούθου (Ομόνοια): Δημιουργώντας Κοινωνικούς Δεσμούς σε μια γειτονιά που μεταμορφώνεται, Γεώργιος Παπαδόπουλος & Bryony Dunne

14 Οκτωβρίου

11:00-14:00 Τρισδιάστατη Εκτύπωση Κεραμικών, FABLAB Ioannina
16:00-17:30 Πώς να μιλήσεις για τα Κοινά σε μη ειδικούς

Φωτογραφία θέματος: Balkan Epos. Nikos Gyftakis

Διαβάστε επίσης:

1η Μπιενάλε Δυτικών Βαλκανίων στα Ιωάννινα | 11 – 14/10