Μπρεχτικές νησίδες: Μια συζήτηση με αφορμή τον Μπρεχτ στο Megaron Plus

Αποδεικνύοντας συνεχώς το ενδιαφέρον του για την τέχνη και την κοινωνία, το Megaron Plus καλεί το κοινό του να παρακολουθήσει μια συζήτηση μεταξύ διακεκριμένων διανοουμένων και ανθρώπων του θεάτρου για την πολιτική, το χρήμα, την εξουσία και το σεξ με αφορμή τον Μπέρτολτ Μπρεχτ και την παράσταση «Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόννυ». Η συζήτηση εντάσσεται παράλληλα και στον Κύκλο Μπρεχτ.

Η ιδιαίτερη αυτή συνάντηση, με τοποθετήσεις και συζητήσεις «γύρω από το τραπέζι», θα πραγματοποιηθεί στις 5 Μαρτίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και θα έχει τίτλο «Μπρεχτικές νησίδες».

Πρωταγωνιστές της εκδήλωσης θα είναι ο πρόεδρος της International Brecht Society Hans-Thies Lehmann (Χανς-Τις Λέμαν), ο συγγραφέας και μεταφραστής Πέτρος Μάρκαρης, ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Βασίλης Παπαβασιλείου και ο σκηνοθέτης και ιδρυτικό μέλος της ομάδας Rimini Protokoll Daniel Wetzel (Ντάνιελ Βέτσελ).

Τη συζήτηση θα συντονίζει η θεατρολόγος Ελένη Βαροπούλου. 

Στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου συνεργασίας του Μεγάρου Μουσικής με το Teatro Real της Μαδρίτης μεταφέρεται στις 13, 15 και 17 Μαρτίου στην Αθήνα μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πρόσφατες παραγωγές του. Πρόκειται για την πολιτικο-σατιρική όπερα «Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόννυ», βασισμένη πάνω στο εμβληματικό έργο των Μπέρτολτ Μπρεχτ και Κουρτ Βάιλ, σε σκηνοθεσία της πρωτοποριακής ομάδας Fura dels Baus και μια διεθνή διανομή τραγουδιστών.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, μια από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες του θεάτρου του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στη Βαυαρία το 1898 και από πολύ μικρός στράφηκε στη λογοτεχνία, γράφοντας καταρχάς ποίηση και μετέπειτα, ως φοιτητής θεάτρου, θεατρικά έργα. Από την αρχή κιόλας της καριέρας του βρέθηκε στο φως της δημοσιότητας κερδίζοντας πολλά βραβεία και ανεβάζοντας πολλές επιτυχημένες παραστάσεις.  Ωστόσο, με την άνοδο των Ναζί στην εξουσία το 1933, ο Μπρεχτ κατέφυγε με την οικογένειά του στην Πράγα και τα βιβλία και τα έργα του απαγορεύτηκαν στη Γερμανία.

Το 1941, κατάφερε να διαφύγει στις ΗΠΑ όπου προσπάθησε να γράψει σενάρια για το Χόλιγουντ, όμως οι ασυνήθιστες ιδέες του απορρίπτονταν από τους παραγωγούς που δεν καταλάβαιναν τα καλλιτεχνικά του οράματα. Το 1947 κλήθηκε να δώσει λόγο για τις κομμουνιστικές του ιδέες, με αποτέλεσμα να καταφύγει με δική του πρωτοβουλία στην Ελβετία. Τον Οκτώβριο του 1948, μετά από 15 χρόνια εξορίας, ο Μπρεχτ επέστρεψε στη Γερμανία και στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου παίχτηκε το έργο του Μάνα Κουράγιο. Την επόμενη χρονιά ίδρυσε το δικό του θίασο, το Berliner Ensemble, και το 1954 απέκτησε το δικό του θέατρο. Πέθανε το 1956.

Στα πρώτα του έργα ο Μπρεχτ πειραματίστηκε με τον ντανταϊσμό και τον εξπρεσιονισμό, αλλά στη μετέπειτα δουλειά του ανέπτυξε ένα πιο ιδιαίτερο και προσωπικό ύφος. Απεχθανόταν το αριστοτελικό δράμα και την κάθαρση και δεν ήθελε το κοινό του να έχει συναισθήματα –ήθελε να σκέφτεται. Για εκείνον το θέατρο ήταν περισσότερο ένας χώρος αντιπαράθεσης απόψεων παρά ένας χώρος ψευδαισθήσεων. Όμως, όπως γράφει η Renate Rechtien, ο Μπρεχτ δεν είχε μόνο θεατρικές θεωρίες, αλλά και πολιτικές. «Ο Μπρεχτ αφιερώνει το έργο του στους εξευτελισμένους και κατατρεγμένους και μέσα στην πολιτική του δέσμευση βρίσκεται η δύναμη του λογοτεχνικού του έργου».

Οι συνομιλητές

Ο Hans-Thies Lehmann είναι καθηγητής Θεατρικών Σπουδών στο Institut für Theater- Film – Medienwissenschaft του Goethe Universität, Frankfurt am Main (1988-2010). Δίδαξε στο Ινστιτούτο εφαρμοσμένης θεατρολογίας του Πανεπιστημίου Giessen (1983-1988). Είναι επίσης επισκέπτης καθηγητής σε  πολλά πανεπιστήμια, όπως στα Πανεπιστήμια Τόκυο, Κέιο, Βασέντα του Τόκυο, στο Παρίσι (Paris III, VIII, X), Ηνωμένο Βασίλειο (Κεντ, Λάνκαστερ, Ουαλία), ΗΠΑ (Πανεπιστήμια Βιρτζίνια, Μπέρκλευ, Βισκόνσιν), Ολλανδία, Πολωνία, Ιταλία, Λιθουανία και χώρες της Λατινικής Αμερικής. Είναι μέλος της Γερμανικής Ακαδημίας Παραστατικών Τεχνών, Πρόεδρος της Internatiοnal Brecht Society, Επίτιμος καθηγητής του πανεπιστημίου του Aberystwyth. Συμμετείχε σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα και διεθνείς κριτικές επιτροπές. Εργάστηκε ως δραματουργός με σκηνοθέτες όπως οι Jossi Wieler, Christof Nel, Peter Palitzsch και διηύθυνε ο ίδιος φοιτητικά θεατρικά projects.

Από το θεωρητικό και δοκιμιακό έργο του ενδεικτικά αναφέρονται: «Μπέρτολτ Μπρεχτ «Προσευχητάρι», κείμενο και συλλογική ανάγνωση» (με τον Helmut Lethen, 1978), «Θέατρο και Μύθος. Η συγκρότηση του Υποκειμένου στον λόγο της Αρχαίας Τραγωδίας» (1991). «Το Μεταδραματικό Θέατρο» (1999, πολλές επανεκδόσεις, μεταφρασμένο σε 23 γλώσσες). Das Politische Schreiben, δοκίμια για θεατρικά κείμενα των Σοφοκλή, Μπρεχτ, Μύλλερ, Μπύχνερ, Κλάιστ (2002).

Ο Daniel Wetzel γεννήθηκε στην Κωστάντζα της Γερμανίας το 1969. Είναι μέλος των Rimini Protokoll, μιας ομάδας τριών καλλιτεχνών που δημιουργούν παραστάσεις βασισμένες στην έρευνα. Πολύ συχνά, αυτές οι παραστάσεις βασίζονται σε καθημερινούς ανθρώπους και αντλούν έμπνευση από τις εμπειρίες και τα επαγγέλματά τους. Στην Ελλάδα ο Daniel Wetzel έχει παρουσιάσει τα πρότζεκτ των Rimini Protokoll «Hot Spots–ΗΜΟΥΝ ΕΔΩ» σε συνεργασία με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό το 2004 στο Θησείον, Ένα θέατρο για τις Τέχνες, «Call Cutta in a Box» στο BIOS και «Προμηθέας στην Αθήνα» στο Φεστιβάλ Αθηνών του 2010. Η ομάδα του έχει τιμηθεί για το σύνολο του έργου της με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου στη Θεσσαλονίκη (κατηγορία «Νέες Πραγματικότητες»), καθώς και με το γερμανικό θεατρικό βραβείο «Der Faust» και το 2011 με το Silver Lion της Θεατρικής Μπιενάλε της Βενετίας. Με τον Helgard Haug, ο Daniel Wetzel έχει πάρει πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων και εκείνο για την καλύτερη διεθνή φιλοξενούμενη παράσταση στην Κορέα και στην Ιαπωνία.

Μάλιστα, ο Hans-Thies Lehmann στο βιβλίο του «Theory in theatre? Observations on an old question», έχει συνδέσει τη δουλειά των Rimini Protokoll με τον Μπρεχτ: «Ο Μπρεχτ προχώρησε ακόμα περισσότερο επιχειρώντας να συμφιλιώσει το θέατρο με τη θεωρία. Προσπάθησε μάλιστα ο ίδιος σε πολλά έργα να θεατρικοποιήσει τη θεωρία του κεφαλαίου, των χρημάτων, της πίστωσης, της ανταλλαγής, του ριζοσπαστικού κόσμου των αγαθών. Στα ίχνη του, η εργασία των Rimini Protokoll μεταξύ του ‘έτοιμου’ και του καταγεγραμμένου γίνεται άμεσα αντιληπτή».

Ο Πέτρος Μάρκαρης είναι μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος και μεταφραστής. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε οικονομικές επιστήμες. Από το 1976 εργάζεται ως ελεύθερος συγγραφέας. Έχει γράψει αστυνομικά μυθιστορήματα (Νυχτερινό Δελτίο, Άμυνα Ζώνης, Ο Τσε Αυτοκτόνησε, Βασικός Μέτοχος, Παλιά πολύ παλιά, Ληξιπρόθεσμα Δάνεια, Περαίωση) και θεατρικά έργα (Η Ιστορία του Αλή Ρέτζο, το Έπος του Βασιλιά Υμπύ, Οι Φιλοξενούμενοι, Όπως και τα Άλογα). Συνεργάστηκε επίσης στα σενάρια των ταινιών του Θόδωρου Αγγελόπουλου Μέρες του 36, Ο Μεγαλέξαντρος, Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού, Το Βλέμμα του Οδυσσέα, Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα, Η Σκόνη του Χρόνου. Έχει μεταφράσει στα ελληνικά θεατρικά έργα των Μπέρτολτ Μπρεχτ, Φρανκ Βέντεκιντ, Αρτουρ Σνίτσλερ, καθώς και τον Φάουστ του Γκαίτε.

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου είναι σκηνοθέτης και ηθοποιός. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1949. Στις τελευταίες δουλειές του συγκαταλέγονται Η Ελένη του Γιάννη Ρίτσου, Ιφιγένεια εν Ταύροις του Γκαίτε, Ο Τυχοδιώκτης…βασισμένος στον Χουρμούζη, Του Κουτρούλη ο γάμος του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Συνολικά έχει σκηνοθετήσει τριάντα παραστάσεις μέσα σε ισάριθμα χρόνια (έργα Σοφοκλή, Γκολντόνι, Μαριβώ, Χόρβατ, Μποντ, Σαίξπηρ Πιραντέλλο, Μολιέρου, Αναγνωστάκη, Στάικου, Μανιώτη, κ.ά.). Έχει μεταφράσει θεατρικά και πεζά κείμενα (Γκολντόνι, Μποντ, Μολιέρος, Μπαρτ, Σαντ, κ.ά.). Τιμήθηκε με διακρίσεις από τον δήμο Αθηναίων, τον Δήμο Χαλανδρίου, την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και το Φεστιβάλ Θεάτρου Συρρακουσών της Σικελίας. Δίδαξε, όχι συστηματικά, σε δραματικές σχολές και στο Τμήμα Θεάτρου της σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η Ελένη Βαροπούλου είναι θεατρολόγος, μεταφράστρια και δοκιμιογράφος. Από το 1974 εργάστηκε ως κριτικός Θεάτρου και δημοσιογράφος στις εφημερίδες Αυγή, Πρωινή Ελευθεροτυπία, Μεσημβρινή και κυρίως Το Βήμα. Στο Βήμα έγραφε επιφυλλίδες μέχρι το 2010. Έγραψε άρθρα για πολλά ξένα περιοδικά και ειδικές εκδόσεις (Drama Review, Theater der Zeit, Théâtre en Europe, Acteurs-Auters, Les Cahiers de la Comédie Française, Alternatives Théâtrales, Performance Research). Βιβλία και κείμενα της έχουν εκδοθεί στο εξωτερικό. Μετέφρασε κείμενα των Χάινερ Μύλλερ, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Χέρμαν Μπροχ, Μπρεχτ, Γκαίτε, Αισχύλου και Ευριπίδη. Δίδαξε θεατρολογία στα Πανεπιστήμια Αθήνας, Πάτρας, Θεσσαλονίκης, Φρανκφούρτης και Βερολίνου. Διετέλεσε Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (1984-1992). Δημιούργησε και διηύθυνε το Φεστιβάλ Άργους (1992-1997). Υπήρξε καλλιτεχνική Υπεύθυνη της Θερινής Ακαδημίας του Εθνικού Θεάτρου της Ελλάδος, διεθνή θεσμό τον οποίο εισηγήθηκε και διαμόρφωσε (1999-2009). Ως κριτικός τέχνης επιμελήθηκε σειρά εκθέσεων στο Γαλλικό Ινστιτούτο, στην Πράγα, στο Ινστιτούτο Γκαίτε, στο Αργος και στο πλαίσιο των δέκα Θερινών Ακαδημιών. Διετέλεσε επίσης Ειδική Σύμβουλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Οι θεωρίες και η προσωπικότητα του Μπέρτολτ Μπρεχτ κυριάρχησαν τόσο, που ο όρος «μπρεχτικός» έφτασε να χρησιμοποιείται από τους κριτικούς του θεάτρου σε σχέση με οτιδήποτε θυμίζει το ιδιαίτερο ύφος του Μπρεχτ και τη θεατρική του προσέγγιση. Με αφορμή την παράσταση «Άνοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόννυ», πέντε σημαντικές προσωπικότητες από την Ελλάδα και το εξωτερικό συναντιούνται στο Megaron Plus στις 5 Μαρτίου για να συνομιλήσουν ‘γύρω από το τραπέζι’ με αφορμή τον μεγάλο Γερμανό θεατρικό συγγραφέα.