Με πλαίσιο την “Mare Nostrum” Μεσόγειο, εννέα εικαστικοί – Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Λυδία Δεληκούρα, Ιάσονας Καμπάνης, Κατερίνα Κατσιφαράκη, Αλέκος Κυραρίνης, Τάσος Μαντζαβίνος, Πέτρος Μώρης, Νίκος Ποδιάς και Νάνα Σαχίνη – αναπλάθουν επιλεκτικά θραύσματα της Ιστορίας και του Μύθου, μεταφέροντάς τα στην σημερινή πραγματικότητα. Τα ιστορικά γεγονότα, υπό το βάρος του χρόνου, αποκτούν μυθική διάσταση. Ο Μύθος, αρχικά μια μεταφυσική ερμηνεία των φυσικών φαινομένων, μετατρέπεται σε ιστορικό γεγονός, όταν χρησιμοποιείται για να προκαλέσει ή και να δικαιολογήσει την ανθρώπινη δραστηριότητα και να θεμελιώσει την περιπέτεια.
Αρχαιότητα, Βυζάντιο, ανατολικές δοξασίες, σύμβολα, αναφορές και παραπομπές συνθέτουν ένα σκηνικό στο οποίο ο κάθε καλλιτέχνης δομεί και αφηγείται. Στοιχεία της φύσης και πρωτογενή υλικά εντάσσονται στο πλαίσιο του αρχαίου μεσογειακού πολιτισμού που τροφοδότησε λαούς και κοινωνίες και παρήγαγε Τέχνη και πρόοδο.
Τα έργα της έκθεσης «Μυθιστορίες» εντάσσονται σε ένα περιβάλλον εγγενών μεταβολών, όπου η λαϊκή παράδοση συνδυάζεται με τα σύγχρονα ρεύματα. Οι καλλιτέχνες αναπλάθουν, αναπαριστούν και ερμηνεύουν κατά το δοκούν τα όσα στοιχειοθετούν το πολλαπλό παρελθόν, και περιγράφουν εξ αρχής το βιούμενο παρόν. Η σχέση του Ανθρώπου με την φύση, η εξάρτησή του από την γη, η καθοριστική λειτουργία της Μνήμης, ο πανδαμάτωρ αλλά και αδηφάγος χρόνος αποτυπώνονται σε μια σειρά από έργα η συνοχή των οποίων βρίσκεται και βασίζεται στην αφετηρία τους. Τα αρχέτυπα μεταμορφώνονται, καθώς υπεισέρχεται η τεχνολογία και οι σύγχρονες μέθοδοι με τις οποίες υποβοηθείται η καλλιτεχνική δημιουργία. Αυθεντικά στοιχεία της φύσης, όπως ο σκαντζόχοιρος, η φραγκοσυκιά, η θάλασσα, το μάρμαρο, τα θραύσματα από αγγεία· αλλά και συνειδητές ή υποσυνείδητες μεταφορές της μνήμης, όπως τα τοπόσημα, η θρησκεία, το όνειρο, οι δοξασίες, οι προλήψεις- όλα αυτά συντελούν στην κατασκευή ενός σύγχρονου ιστορικού γίγνεσθαι με βαθύ σεβασμό στο παρελθόν και με απόλυτη ένταξη στο βιούμενο παρόν.
Η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη παρουσιάζει έργα από τις ενότητες “Μνήμες” και “Θραύσματα”, οι οποίες αναφέρονται σε αποσπασματικά στοιχεία από την προσωπική και τη συλλογική μνήμη ή και από τυχαία αντικείμενα-ευρήματα. Πρόκειται για ένα σαφές αποτύπωμα από την ορατή και την αόρατη πραγματικότητα, εμποτισμένο με έντονα ανακλώμενα συναισθήματα. Αφετηρία της είναι οι απτές εκφράσεις της κλασικής Αρχαιότητας, η μεταγραφή τους στον νεώτερο κόσμο, αλλά και κομμάτια, κάποτε και συντρίμματα, από σύγχρονα αγγεία και αντικείμενα της απανταχού καθημερινότητας, στα οποία διακρίνονται ad hoc, ηθελημένα επιγραφόμενα. Αναπαριστά και αναπλάθει ένα παρόν το οποίο, όμως, συντίθεται και από διάσπαρτα υλικά της Μνήμης, δηλαδή του παρελθόντος. Χρησιμοποιεί φθαρτά υλικά τα οποία μετασχηματίζει ώστε να αποκτήσουν μια νέα ιδιότητα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η Λυδία Δεληκούρα έχει ως αφετηρία την φύση την οποία επιχειρεί να μετουσιώσει σε εικαστική γλώσσα. Συνθέτει έτσι μιαν ενδιάμεση πραγματικότητα ανάμεσα στο εικονιζόμενο και το συμβολικό• επίσης, προσπαθεί να “ερμηνεύσει” καλλιτεχνικά το παλαιόθεν νέο. Συνειρμικά προκύπτουν αρχέγονοι μύθοι, όπως αυτοί που περιβάλλουν τον σκαντζόχοιρο, η αρχιλόχεια αναφορά, καθώς και η μεταγενέστερη αλληγορία του Σοπενχάουερ. Βυζαντινά μοτίβα αναγνωρίζονται στον “Πλοχμό”, δηλαδή στον πλόκαμο, στην πλεξούδα, στην αλυσίδα με το αυστηρό γεωμετρικό σχέδιο που παραπέμπει στο παραδοσιακό πλέξιμο. Μύθος και Ιστορία εκφράζονται ως “πλοκή”, ως αλληλένδετοι και εναλλασσόμενοι κρίκοι.
Ο Ιάσων Καμπάνης κάνει μια διαδρομή μακρά μέσα στον αρχαίο μεσογειακό πολιτισμό. Οι κεφαλές του θεού Πανός υπενθυμίζουν την συμβολική του Μύθου: το παν, δηλαδή η φύση στην πληρότητά της, μέρος της οποίας είναι και ο Άνθρωπος. Έπεται η λεοπάρδαλη, ως εξωτικό σύνθετο ζώο κατά τους Ρωμαίους και ως genius loci, τοπικό αγαθό πνεύμα του τόπου. Τέλος, το έργο “και εδώ θα σταματούν τα υπερήφανα κύματά σου” οδηγεί τον θεατή στο βιβλικό απόσπασμα από τον Ιώβ και, ταυτοχρόνως, στην απεριόριστη δύναμη του νερού, η οποία θα σταματήσει για να δημιουργήσει την ξηρά ως αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης. Στη σχέση αυτή παραπέμπει και το εικονιζόμενο δέντρο.
Η Κατερίνα Κατσιφαράκη στα εκτιθέμενα έργα έχει ως αφετηριακό υλικό την φραγκοσυκιά. Το φυτό αυτό, με προέλευση από την καθ’ ημάς Ανατολή, συνδέεται με αρχετυπικούς μύθους, παρόντες στην μνήμη των λαών της περιοχής. Στο βιβλικό φραγκόσυκο, prickly pear, αναφέρεται και ο ποιητής T. S. Eliot, στους καταληκτικούς στίχους του Hollow Men, ως εικόνα παρακμής. Η καλλιτέχνις ερευνά τον χώρο ανάμεσα στην ιδέα και την πραγματικότητα και ανάμεσα στην έμπνευση και την δημιουργία. Οι “Ιστοί Φραγκοσυκιάς” έχουν αλλοιωθεί από τον χρόνο και έχουν μετατραπεί σε ένα αχνό πλέγμα- σε έναν ιστό αράχνης, ο οποίος παραπέμπει άμεσα και στον ομώνυμο μύθο. Η καλλιτέχνις επεξεργάζεται επίμονα το υλικό αυτό, στο οποίο επιπροσθέτει φύλλα χρυσού.
Ο Αλέκος Κυραρίνης εκθέτει ένα γλυπτικό έργο το οποίο ονομάζει “Κυκλαδικό”. Το όνομα προφανώς παραπέμπει στην μακρά πολιτισμική ιστορία αυτής της νησιωτικής περιοχής, παρούσα σε όλες τις εκφάνσεις του Λόγου και της Τέχνης. Η δημιουργία τοποθετείται στο παρόν, όμως οι αναφορές έρχονται από τα βάθη της Ιστορίας και της παράδοσης. Αναγνωρίζονται τα οικεία μοτίβα του καλλιτέχνη, τα οποία έρχονται από την πρωτοχριστιανική και τη βυζαντινή καλλιτεχνία. Το έργο αυτό υπενθυμίζει και τα τάματα και αναθήματα στις θαυματουργές εικόνες, τα ex voto, τα αυτοσχέδια προσευχητάρια• ταυτοχρόνως, διακρίνεται η αγάπη του καλλιτέχνη για τα νέα ρεύματα και για τον μοντερνισμό. Το έργο, επομένως, παραπέμπει σε μια μακρινή λαϊκή αφετηρία• εντάσσεται, όμως, σε μια απολύτως σύγχρονη αντίληψη της πραγματικότητας, καλλιτεχνικής- και όχι μόνον.
Ο Τάσος Μαντζαβίνος παρουσιάζει το έργο με τίτλο “Σπίτι των Ιδεών και των Τεχνών”. Εκεί στεγάζεται ο ψυχικός κόσμος του καλλιτέχνη, το υποσυνείδητο του βίου. Σύμβολα, μνήμες, αναφορές και παραπομπές από διάφορες φάσεις της προσωπικής ιστορίας του καλλιτέχνη αναμειγνύονται με τη λαϊκή παράδοση και τα μοτίβα της. Πρόκειται για αρχέτυπα τα οποία κινούνται γύρω από τη μνήμη, το βίωμα και το όνειρο, με έντονη ελληνικότητα, και με πλαίσιο το μέγα αρχέτυπο του Ελληνισμού, τη θάλασσα.
Ο Πέτρος Μώρης στην γλυπτική του σύνθεση παρουσιάζει την “Σφίγγα” ως δάνειο από την Αρχαιότητα. Η Σφίγξ, ετυμολογικά ερμηνευόμενη ως “Ζώσα Εικόνα” στην αρχαία αιγυπτιακή γλώσσα, είναι ένα αινιγματικό πλάσμα της ελληνικής μυθολογίας. Θέτει στους περαστικούς έναν γρίφο, η λύση του οποίου εξασφαλίζει τον βίο• αντιθέτως, η αποτυχία οδηγεί στον θάνατο. Ο γρίφος αφορά την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου- γι’ αυτό, άλλωστε, και συνδέθηκε άμεσα με την ψυχανάλυση. Παραλλήλως, στο “Βέλος”, ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το μάρμαρο ως υλικό αποτύπωσης, όπου ενσωματώνει ίχνη και χρώματα με μορφικά χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στα γκράφιτι.
Ο Νίκος Ποδιάς φτιάχνει μια πανοπλία. Πρόκειται για έναν “Θώρακα” φτιαγμένο από χαρτί- ένα contradictio in terminis, μια αλληλο-ακυρωτική σύνθεση. Ο εξ ορισμού ισχυρός θώρακας καθίσταται εύθραυστος, καθώς είναι χάρτινος• άρα και η πανοπλία είναι απατηλή. Ένα δεύτερο έργο αναπαριστά το δέρμα του φιδιού, με ορατές τις φολίδες οι οποίες, με εντυπωσιακούς σχηματισμούς, τού προσδίδουν φως και χρώμα. Η πανοπλία αίρεται πάνω από το έδαφος, καλύπτει το άνω μέρος του σώματος και αποσκοπεί να προστατεύσει την ζωή και να αναστείλει τον θάνατο. Το φίδι, ο όφις, παλαιόθεν φορέας κακού, έρπει επί της γης και κρύβεται στα σκότη. Ταυτοχρόνως, ο όφις εικονογραφεί και συμβολοποιεί έναν ολόκληρο κόσμο σκέψης, φιλοσοφίας και επιστήμης: από την Ιατρική έως τη Θεοσοφία (Θεός-Όφις), όπως την περιέγραψε ο Καζαντζάκης. Σύμβολα-θραύσματα που ανάγονται στα βάθη των αιώνων, τα έργα αυτά μεταφέρουν το βάρος του παρελθόντος στην λειτουργική αναγκαιότητα του παρόντος.
Η Νάνα Σαχίνη έχει ως κανόνα το αδιαίρετο ανάμεσα στο σώμα, την μορφή, την ύπαρξη, την πολιτική, την ποίηση. Υπενθυμίζει αφετηριακά τον αχάτη, έναν ημιπολύτιμο λίθο ο οποίος συνδέεται με μια σειρά από παραδόσεις και δοξασίες. Συμβολίζει την γονιμότητα και την υγεία, αλλά και την σταθερότητα και την ηρεμία. Ένας από τους σχηματισμούς του μοιάζει με το “μάτι” που αποτρέπει το κακό, μια ιδιαιτέρως διαδεδομένη πίστη στην Ανατολή. Η καλλιτέχνις θεωρεί το πέτρωμα αυτό σύνδεση του ανθρώπινου σώματος και της γης. Και πάλι ο μύθος και η παραδοσιακή δοξασία συναντούν την τρέχουσα πραγματικότητα.
Επιμέλεια: Τατιάνα Σπινάρη – Πολλάλη
Παράλληλα στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, η CITRONNE Gallery συνεπιμελείται και συνδιοργανώνει με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων την περιοδική έκθεση “Θραύσματα” της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη που παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου. Με αφετηρία κομμάτια και αποσπάσματα από τυχαία ευρήματα, υλικά και άυλα, η καλλιτέχνις αναπλάθει την ιστορική, καθώς και την προσωπική της μνήμη και την κατατάσσει ανάμεσα στα εκθέματα του Μουσείου.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Κατερίνα Κατσιφαράκη, Χωρίς τίτλο, 2021, 40 x 42 x 5 εκ, ιστοί φραγκοσυκιάς, φύλλα χρυσού. Παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της CITRONNE Gallery.
