Nabucco του Βέρντι: Ζωντανή μετάδοση από τη Σκάλα του Μιλάνου στο Δαναό

Ο κινηματογράφος Δαναός και το Classical Radio παρουσιάζουν στο πλαίσιο των LIVE OPERA NIGHTS την φημισμένη όπερα …

του Τζουζέπε Βέρντι “Nabucco” σε ζωντανή μετάδοση από τη Σκάλα του Μιλάνου την Τετάρτη 13 Φεβρουαρίου στις 21.00.

Ο Ναβουχονόδωρ [Nabucodonosor / Nebuchadnezzar in English] –ή Ναμπούκο [Nabucco], όπως καθιερώθηκε μετά από παράσταση στην Κέρκυρα το 1844- είναι μία όπερα σε 4 πράξεις του Τζουζέπε Βέρντι πάνω σε ιταλικό λιμπρέτο του Τεμίστοκλε Σολέρα, βασισμένη στη βιβλική ιστορία και το θεατρικό έργο των Anicet-Bourgeois και Francis Cornu.

Η πρώτη φορά που παρουσιάστηκε η όπερα –με τον αρχικό της τίτλο Ναβουχονόδωρ –  ήταν στις 9 Μαρτίου του 1842 στη Σκάλα του Μιλάνου. Περίπου 170 χρόνια μετά,  στις 13 Φεβρουαρίου 2013 και στο θέατρο όπου πρωτοπαρουσιάστηκε η φημισμένη όπερα του Βέρντι, στη σκάλα του Μιλάνου θα παρουσιαστεί ξανά και θα μεταδοθεί ζωντανά στην Αθήνα και στην αίθουσα του κινηματογράφου ΔΑΝΑΟΣ.

Με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Ιταλού συνθέτη, ο κινηματογράφος ΔΑΝΑΟΣ επέλεξε να προβάλλει τρεις από τις δημοφιλέστερες όπερές του. Μετά την Τραβιάτα (που προβλήθηκε στον ΔΑΝΑΟ στις 20 του περασμένου Νοέμβρη) προβάλλεται, ο Ναμπούκο. Αυτή, η τρίτη όπερα του Βέρντι θεωρείται εκείνη που τον καθιέρωσε ως κορυφαίο συνθέτη. Από τότε ο Βέρντι αφοσιώθηκε στη σύνθεση όπερας. Ήταν η αρχή μιας θριαμβευτικής σταδιοδρομίας που συνδέθηκε πολύ στενά με τις προσπάθειες για την πολιτική ένωση (Risorgimento) της Ιταλίας. Μια τάση που ο ίδιος ο Βέρντι ενεθάρρυνε με τη θεματολογία των έργων του, τα οποία, εμπνεόμενα από το ιστορικό παρελθόν και επενδυμένα με εντυπωσιακά χορωδιακά, δημιουργούσαν εύκολα στο κοινό συνειρμούς με την τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα. Χαρακτηριστικό της ταύτισης του ονόματος του Βέρντι με το Risorgimento ήταν το σύνθημα που ακουγόταν τότε Viva VERDI (Viva Vittorio Emanuele Re D’Italia – Ζήτω ο Βίκτωρ Εμμανουήλ βασιλιάς της Ιταλίας). Ο ίδιος ο Βέρντι είχε αναφέρει ότι «με αυτή την όπερα μπορεί να ειπωθεί ότι άρχισε η καλλιτεχνική μου σταδιοδρομία». Πραγματικά, ο Ναμπούκο σημείωσε αμέσως μεγάλη επιτυχία, επισκιάζοντας όπερες των Ντονιτσέτι και Πατσίνι που παίζονταν κοντά. 

Η υπόθεση αφορά στην αιχμαλωσία των Εβραίων το 587π.Χ. από τον βασιλιά της Βαβυλώνας Ναβουχοδονόσορα. Όταν στην αλαζονεία του εκείνος ζητά απ’ όλους να τον υμνούν ως θεό, τον πλήττει κεραυνός. Στρεφόμενος προς τον Ιεχωβά βρίσκει πάλι τα λογικά του, απελευθερώνει τους Εβραίους και συναινεί στην σχέση της πραγματικής κόρης του, της Φενένας, με τον Ισμαήλ, ανιψιό του βασιλιά της Ιερουσαλήμ. Στον Ιεχωβά στρέφεται στο τέλος και η Αμπιγκαΐλλε, που σφετερίστηκε την εξουσία του.

Ενώ το κοινό ενθουσιάσθηκε, οι κριτικοί ήταν πιο συγκρατημένοι για την όπερα αυτή. Από τους κριτικούς που στάθηκαν με επιφύλαξη απέναντί της, ο ένας ήταν ο Ότο Νικολάι, ο συνθέτης στον οποίο πρωτοπροσφέρθηκε το λιμπρέτο της. Με πρωσική ανατροφή, ο Νικολάι δεν μπορούσε να εκτιμήσει τη «συναισθηματική» ιταλική όπερα, παρότι ζούσε κοντά στο Μιλάνο.

Οι ιστορικοί της Μουσικής, οι περισσότεροι των οποίων όχι απλώς εκτίμησαν το έργο αλλά το θεωρούν και ένα από τα καλύτερα του Ιταλού συνθέτη, έχουν διαιωνίσει ένα μύθο γύρω από το διάσημο χορωδιακό Va, pensiero, που ακούγεται στην τρίτη πράξη. Λεγόταν λοιπόν, ότι το κοινό, Ιταλοί επίσης υπό κατοχή όπως και οι Εβραίοι στην υπόθεση του έργου, ανταποκρίθηκε με πατριωτικό πάθος στον ύμνο αυτό και ζήτησε την επανάληψή του. Καθώς οι επαναλήψεις ήταν απαγορευμένες την εποχή εκείνη από την κατοχική διοίκηση, ένα τέτοιο γεγονός θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό. Ωστόσο, η πρόσφατη ιστορική επιστημονική έρευνα θέτει τον παραπάνω, όπως και τον συνοδεύοντα μύθο του Va, pensiero ως του εθνικού ύμνου των επαναστατημένων Ιταλών, στο περιθώριο. Το ακροατήριο πράγματι ζήτησε μια επανάληψη, όχι όμως του Va, pensiero, αλλά του Immenso Jehova. Σήμερα ωστόσο, είναι σύνηθες το Va, pensiero να παίζεται σε επανάληψη όταν παρουσιάζεται η όπερα. 

Πράξη Α: Ιεροσόλυμα (587 π.Χ.)
Εσωτερικό του Ναού του Σολομώντος

Οι Εβραίοι έχουν ηττηθεί από τους Βαβυλωνίους και ο Ναμπούκο (Ναβουχοδονόσορ Β’) είναι έτοιμος να εισέλθει στην πόλη. Ο αρχιερέας Ζαχαρίας λέει στον λαό να μην απελπίζεται, αλλά να έχει εμπιστοσύνη στον Θεό (D’Egitto là su i lidi). Η παρουσία μιας ομήρου, της Φενένα, νεότερης κόρης του Ναμπούκο, ίσως να εξασφαλίσει την ειρήνη (Come notte a sol fulgente). Ο Ζαχαρίας εμπιστεύεται τη Φενένα στον Ισμαέλε, ανεψιό του Βασιλιά των Ιεροσολύμων και πρώην διπλωματικό εκπρόσωπο στη Βαβυλώνα. Παρά το ότι η Φενένα και ο Ισμαέλε είναι ερωτευμένοι, όταν μένουν μόνοι τους ο Ισμαέλε την προτρέπει να δραπετεύσει παρά να διακινδυνεύσει τη ζωή της. Η μεγαλύτερη κόρη του Ναμπούκο, η Αμπιγκαΐλε, εισβάλλει στον Ναό με Βαβυλώνιους στρατιώτες. Και εκείνη αγαπά τον Ισμαέλε. Ανακαλύπτοντας τους εραστές, απειλεί τον Ισμαέλε: αν δεν παρατήσει τη Φενένα, θα τον κατηγορήσει για προδοσία. Ο ίδιος ο βασιλιάς Ναμπούκο (Ναβουχοδονόσορας) εισέρχεται (Viva Nabucco). Ο Ζαχαρίας τον αψηφά, απειλώντας να σκοτώσει τη Φενένα με ένα μαχαίρι. Ο Ισμαέλε παρεμβαίνει για να τη σώσει. Ο Ναμπούκο απαντά διατάζοντας την καταστροφή του Ναού και οι Εβραίοι καταρώνται τον Ισμαέλε ως προδότη.

Πράξη Β΄: Ο άπιστος
Σκηνή 1: Ανάκτορα της Βαβυλώνας

Ο Ναμπούκο απουσιάζει σε πολέμους και έχει διορίσει τη Φενένα ως αντιβασίλισσα. Η Αμπιγκαΐλε έχει ανακαλύψει ένα έγγραφο που αποδεικνύει ότι δεν είναι αληθινή κόρη του Ναμπούκο, αλλά μια σκλάβα (Anch’io dischiuso un giorno). Ο αρχιερέας του Βάαλ, συνοδευόμενος από Μάγους, έρχεται να πει στην Αμπιγκαΐλε ότι η Φενένα έχει ελευθερώσει τους Εβραίους αιχμαλώτους. Η απάντηση της Αμπιγκαΐλε είναι μια πραξικοπηματική δράση για να καταλάβει η ίδια τον θρόνο, ενώ διαδίνει μια φήμη ότι ο Ναμπούκο έχει σκοτωθεί στη μάχη.

Σκηνή 2: Αίθουσα στα Ανάκτορα της Βαβυλώνας
Ο Ζαχαρίας αναμένει τη Φενένα (Tu sul labbro). Εκείνη ασπάζεται την Ιουδαϊκή θρησκεία και ο Ισμαέλε επανασυμφιλιώνεται με τους Εβραίους. Ανακοινώνεται ο θάνατος του Βασιλιά και η Αμπιγκαΐλε με τον αρχιερέα του Βάαλ απαιτούν το στέμμα από τη Φενένα. Εντελώς απροσδόκητα όμως, ο Ναμπούκο εισέρχεται και περιφρονεί αμφότερες τις πλευρές, τόσο τον Βάαλ όσο και τον θεό των Εβραίων που έχει κατανικήσει. Ανακηρύσσει τον ίδιο τον εαυτό του Θεό. Ο Ζαχαρίας αντιτίθεται, οπότε ο Ναμπούκο διατάζει τη θανάτωση όλων των Εβραίων. Η Φενένα λεέι ότι θα ακολουθήσει τη μοίρα τους. Επαναλαμβάνοντας ότι τώρα είναι θεός (Non son piu re, son dio), ο Ναμπούκο κεραυνοβολείται και χάνει τις αισθήσεις του. Το στέμμα του πέφτει και το μαζεύει η Αμπιγκαΐλε.

Πράξη Γ΄: Η Προφητεία
Σκηνή 1: Κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας
Ο αρχιερέας του Βάαλ δίνει στην Αμπιγκαΐλε το διάταγμα του θανάτου για τους Εβραίους και τη Φενένα. Ο Ναμπούκο εισέρχεται έχοντας την όψη ενός τρελού, διεκδικώντας τον θρόνο του. Η Αμπιγκαΐλε τον πείθει να σφραγίσει το διάταγμα, ενώ εκείνος ζητά να σωθεί η Φενένα. Εκείνος λέει στην Αμπιγκαΐλε ότι δεν είναι πραγματική του κόρη, αλλά μια σκλάβα. Η Αμπιγκαΐλε τον περιφρονεί, καταστρέφοντας το έγγραφο που τεκμηρίωνε την αληθινή της καταγωγή. Αντιλαμβανόμενος ότι είναι τώρα αιχμάλωτος, ικετεύει για τη ζωή της Φενένα. Η Αμπιγκαΐλε υμνεί τον θεό.

Σκηνή 2: Οι όχθες του ποταμού Ευφράτη
Οι Εβραίοι νοσταλγούν την πατρίδα τους (Va, pensiero). Ο Ζαχαρίας για άλλη μία φορά τους παροτρύνει να έχουν πίστη: ο Θεός θα καταστρέψει τη Βαβυλώνα.

Πράξη Δ΄: Το συντετριμμένο είδωλο
Σκηνή 1: Ανάκτορα της Βαβυλώνας
Ο Ναμπούκο ξυπνά με τις δυνάμεις του και τη λογική του ανακτημένες πλήρως. Βλέπει τη Φενένα αλυσοδεμένη να οδηγείται στον θάνατο. Ζητώντας συγχώρηση από τον θεό των Εβραίων, υπόσχεται να ξαναχτίσει τον Ναό του Σολομώντα και να ακολουθήσει την πίστη του (Dio di Giuda). Με την υποστήριξη πιστών σε αυτόν στρατιωτών, αποφασίζει να τιμωρήσει τους προδότες και να σώσει τη Φενένα (O prodi miei, seguitemi).

Σκηνή 2: Κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας
Καθώς οι Εβραίοι και η Φενένα (O dischius’è il firmamento) ετοιμάζονται για θάνατο στον βωμό του Βάαλ, ο Ναμπούκο ορμά με το σπαθί στο χέρι. Στα λόγια του το είδωλο του Βάαλ συντρίβεται σε κομμάτια. Ο Ναμπούκο ανακοινώνει στους Εβραίους ότι είναι ελεύθεροι και ένας νέος Ναός θα ανεγερθεί για τον θεό τους. Εμφανίζεται η Αμπιγκαΐλε, έχοντας δηλητηριάσει τον εαυτό της. Εκφράζει τη μετάνοιά της, ζητά τη συγχώρηση της Φενένα και πεθαίνει. Ο Ζαχαρίας δοξάζει τον Ναμπούκο ως δούλο Θεού και Βασιλέα των Βασιλέων.

Διεύθυνση Ορχήστρας: Nicola Luisotti | Σκηνοθεσία: Daniele Abbado | Παίζουν: Leo Nucci, Aleksandrs Antonenko Vitalij Kowaljow, Liudmyla Monastyrska. Veronica Simeoni | Διάρκεια: 215 λεπτά | Γλώσσα: Ιταλικά